BRICS không còn tham vọng đồng tiền chung?

BRICS đang thực hiện những bước đi thực tế hơn trong thanh toán quốc tế. (Nguồn: iStock)

Trung tâm Nghiên cứu địa chính trị GIS (Liechtenstein) mới đây phân tích rằng, Nhóm các nền kinh tế mới nổi (BRICS) đang theo đuổi việc xây dựng một hệ thống thanh toán độc lập để giảm phụ thuộc vào đồng USD và trật tự tài chính do phương Tây chi phối.

Theo báo cáo của GIS, mặc dù còn nhiều rào cản kỹ thuật, chính trị và khác biệt lợi ích nhưng “đây là bước đi thận trọng có tính chiến lược, hướng tới mục tiêu đa dạng của BRICS, bao gồm tăng quyền tự chủ tài chính, giảm rủi ro từ các biện pháp trừng phạt của Mỹ, đồng thời mở đường cho một trật tự tài chính toàn cầu theo hướng đa cực”.

Tính toán mới của BRICS

Từ lâu, mục tiêu thay thế đồng USD của khối BRICS thường được hiểu về tham vọng xây dựng một đồng tiền chung của Nhóm các nền kinh tế đang chiếm tới 45% dân số thế giới và 35% GDP toàn cầu.

Tuy nhiên, trên thực tế, BRICS đang tỏ ra thực dụng hơn nhiều, khi không còn đặt trọng tâm vào ý tưởng quá tham vọng về một đồng tiền chung, mà chuyển sang những bước đi thực tế hơn, mở rộng thanh toán xuyên biên giới bằng chính đồng nội tệ và củng cố các hệ thống thanh toán độc lập của từng quốc gia thành viên (như SPFS của Nga, CIPS của Trung Quốc, UPI của Ấn Độ, Pix của Brazil), đồng thời thử nghiệm mạng lưới thanh toán có khả năng liên thông nội khối BRICS Pay.

Dự án BRICS Pay được xúc tiến như một giải pháp mang tính chất như vậy. Đây là hệ thống thanh toán xuyên biên giới phi tập trung, cho phép giao dịch trực tiếp bằng đồng nội tệ mà không cần qua trung gian phương Tây.

Mục tiêu then chốt của những bước đi này là giảm mức độ phụ thuộc vào các hạ tầng tài chính do phương Tây kiểm soát, giảm phạm vi ảnh hưởng của đồng bạc xanh, đồng thời tăng cường chủ quyền tài chính của các quốc gia thành viên. Một phiên bản thử nghiệm của BRICS Pay đã được ra mắt tại Moscow hồi tháng 10/2024, là dấu mốc kỹ thuật đầu tiên, cho thấy nỗ lực của BRICS đã tiến tới bước hiện thực hóa.

Đến giữa năm 2025, hệ thống đang trong giai đoạn thử nghiệm và hoàn thiện, với kế hoạch triển khai rộng rãi vào cuối 2025 hoặc đầu 2026. BRICS Pay được mô tả là nền tảng phi tập trung, mã nguồn mở, có khả năng xử lý nhanh và không áp dụng phí giao dịch bắt buộc, phản ánh tham vọng xây dựng một hệ thống “hiện đại, mở và có tính tương tác cao”.

Ngoài ra, theo báo cáo của GIS, trên thực tế, sau nhiều năm thảo luận, các quốc gia thành viên nhận ra rằng, ý tưởng về một đồng tiền chung BRICS mang tính chính trị nhiều hơn là kinh tế. Những khác biệt sâu sắc về tỷ lệ lạm phát, cơ cấu kinh tế và ưu tiên chính trị của mỗi thành viên là thách thức khó vượt qua, khiến kế hoạch liên tục bị trì hoãn và gần như bị loại bỏ khỏi trọng tâm nghị sự. Do đó, việc xây dựng một hệ thống thay thế hoàn chỉnh cho SWIFT hay USD là hành trình nhiều thập kỷ và không bảo đảm thành công.

Trong khi đó, việc BRICS mở rộng với sự gia nhập của Ai Cập, Iran, UAE, Ethiopia và Indonesia đã giúp khối gia tăng ảnh hưởng ở mức chưa từng có. Từ một diễn đàn hợp tác kinh tế tương đối lỏng lẻo, BRICs đang tự định vị như một cực mới trong thế giới đa cực.

Giữa bối cảnh đó, BRICS theo đuổi chiến lược mang tính thực dụng hơn, tập trung phát triển một hệ thống thanh toán độc lập. Đây là con đường chiến lược giảm tác động của đồng USD và hệ thống thanh toán quốc tế SWIFT, đặc biệt là Nga và Iran, các quốc gia đang bị áp các lệnh trừng phạt kinh tế khắc nghiệt từ phương Tây.

Theo đó, một hệ thống thanh toán độc lập còn được coi như “chiếc áo giáp” chống trừng phạt. AP News cho biết sự dịch chuyển chiến lược này trong BRICS đã được thúc đẩy nhanh hơn khi phương Tây tăng cường các biện pháp trừng phạt lên kinh tế Nga, đỉnh điểm là đóng băng tài sản dự trữ, từ sau xung đột Nga - Ukraine (năm 2022). Cảnh báo rủi ro như được gióng lên nếu BRICS tiếp tục lệ thuộc vào USD và các thể chế tài chính do phương Tây kiểm soát.

Cuộc họp Brics tại Brasília vào tháng 2/2025. (Nguồn: DPA)

Bước đi thực dụng

Trên thực tế, BRICS Pay là giải pháp tổng hợp các nền tảng kỹ thuật hiện có của các nước thành viên. Do đó, SWIFT đã không còn giữ vị thế độc tôn trong thanh toán quốc tế, mà đang phải đối mặt với sự cạnh tranh từ một “mạng lưới các mạng lưới”, bao gồm SPFS, CIPS, UPI và Pix.

Những nền tảng này hiện tại đang là các mảnh ghép kỹ thuật cho hạ tầng thanh toán do BRICS dẫn dắt. Theo giới phân tích, sự kết nối dù có phần lỏng lẻo nhưng tương thích giữa các hệ thống quốc gia lại là kịch bản khả thi và thực tế hơn so với mục tiêu về đồng tiền chung hoặc một cơ chế tài chính tập trung “phi USD hóa” nào khác. Trong khi đó, việc mở rộng BRICS, với sự tham gia của các trung tâm tài chính quốc tế như UAE và nền kinh tế lớn như Indonesia, được kỳ vọng sẽ gia tăng quy mô và sức hấp dẫn cho hệ thống thanh toán này.

Bất chấp các rào cản kỹ thuật và sự phức tạp trong cơ chế phối hợp nội khối, tiến trình này vẫn tạo ra tác động đáng kể. Đây được xem là thách thức nghiêm trọng nhất đối với vị thế thống trị của đồng USD kể từ sau Chiến tranh Lạnh, không phải bằng đối đầu trực diện, mà bằng việc từng bước xây dựng một hệ thống thanh toán phi USD, có khả năng thay thế và chống chịu tốt hơn trước các sức ép địa chính trị.

Có thể nói, BRICS đang đi con đường thực dụng có chủ đích, không vội vàng với một “đồng tiền chung” mà đặt trọng tâm vào cơ sở hạ tầng thanh toán, tiền số của ngân hàng Trung ương và đơn vị thanh toán kỹ thuật số nội khối. Thành công không được đo ngay bằng việc thay thế đồng USD, mà bằng khả năng giảm rủi ro cho các thành viên, duy trì lưu thông thương mại trong hoàn cảnh địa chính trị căng thẳng và dần dần tạo ra những “hành lang tài chính” không phụ thuộc hoàn toàn vào hệ thống do phương Tây chi phối.

Theo phân tích của các chuyên gia GIS, dù con đường phía trước của BRICS còn nhiều chông gai, từ yêu cầu kỹ thuật phức tạp đến thách thức thể chế sâu hơn, tiến trình này vẫn có khả năng làm dịch chuyển cán cân quyền lực tài chính trong dài hạn. Tất nhiên, “đó là một cuộc chạy đua marathon chứ không phải chạy nước rút”.

Minh Anh