Bồi đắp tâm hồn con người Việt Nam

Bám sát đời sống

Tại hội thảo, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều - Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam nhấn mạnh thông điệp: “Văn học phải bám sát cuộc sống, phản ánh chân thực hơi thở của thời đại; phải dấn thân vào thực tiễn để sáng tạo tác phẩm có giá trị phụng sự đất nước và nhân dân, giúp bồi đắp tâm hồn con người Việt Nam”.

Và ông cũng không né tránh khi đề cập tới mối quan hệ giữa sáng tạo văn chương và trí tuệ nhân tạo (AI) với cách ví von đầy ẩn dụ: “AI không chỉ là công nghệ. AI cũng chính là sự lặp lại, sự viết theo lối mòn, không có chính kiến, không dám dấn thân. Đã có những giai đoạn văn học mà không ít nhà văn trở thành “AI”. Bây giờ, chỉ còn lại chúng ta - với tiếng nói riêng biệt của mình - thì mới có thể chống lại sự tầm thường, tạo ra những giá trị đẹp hơn”.

Quan điểm này khơi gợi một vấn đề then chốt: Muốn văn học tiếp tục khẳng định vai trò, không thể chấp nhận sự dễ dãi, không thể đứng ngoài đời sống đầy biến động hôm nay. Nhà văn Nguyễn Bình Phương - Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam thì cho rằng, để dự đoán được văn học Việt Nam trong tương lai, cần nhìn thẳng vào thực tại khi nền văn học của chúng ta trong 50 năm qua chưa thực sự phong phú, còn thiếu sự đa dạng về khuynh hướng, thiếu những khác biệt quyết liệt giữa các tác giả.

Tuy nhiên, theo nhà văn Nguyễn Bình Phương, việc thẳng thắn nhìn nhận hạn chế không nhằm phủ nhận thành tựu, mà để xác định những điểm nghẽn cần vượt qua. Tiến sĩ, nhà phê bình văn học Mai Bá Ấn (hội viên Hội Nhà văn Việt Nam) thì có suy nghĩ lạc quan hơn khi cho rằng, trong 50 năm qua, đã có những tác phẩm bứt hẳn lên nếu so với giai đoạn trước, xác lập một đẳng cấp mới.

Trao thưởng cho các tác giả đoạt giải A Giải thưởng Văn học - Nghệ thuật Phạm Văn Đồng lần thứ II - năm 2024 (tháng 3/2025). Ảnh: X.HIẾU

Nhìn vào bức tranh chung của văn học Việt Nam sau năm 1975, không thể không nhắc tới đóng góp của Quảng Ngãi - vùng đất giàu truyền thống cách mạng và văn hóa. Từ lâu, hình ảnh “Thiên Bút phê vân” (ngọn bút viết lên trời xanh) đã trở thành biểu tượng cho mạch nguồn văn chương xứ Quảng. Mảnh đất này đã hun đúc nên những tài năng để lại dấu ấn trên thi đàn dân tộc.

Sau ngày đất nước thống nhất, Quảng Ngãi tiếp tục tỏa sáng với nhiều gương mặt tiêu biểu. Tế Hanh - nhà thơ của những vần thơ thanh khiết; Thanh Thảo - tiếng thơ đổi mới với ngôn ngữ giàu suy tưởng; Hoài Vũ - thi sĩ của miền sông nước... Xuyên suốt nửa thế kỷ qua, còn có những giọng thơ, giọng văn chân thành và mạnh mẽ: Nguyễn Viết Lãm, Đinh Xăng Hiền, Nga Ri Vê, Nguyễn Trung Hiếu, Phạm Đương, Nguyễn Ngọc Hưng, Hà Huy Hoàng, Nguyễn Anh Tuấn, Trần Nhã Thụy... Mỗi người một sắc thái, nhưng cùng góp phần làm phong phú diện mạo thi ca đương đại Việt Nam.

Kỳ vọng vào các cây bút trẻ

Nhà thơ Phạm Đương (hội viên Hội Nhà văn Việt Nam) đã có những lo lắng về văn học Quảng Ngãi khi ông cho rằng sự chuyển giao thế hệ ở đây chưa thật trọn vẹn: “Thế hệ của Tế Hanh, Hoài Vũ, Thanh Thảo đã qua. Lớp chúng tôi là kế cận, nhưng hiện chưa có một thế hệ tiếp nối đủ sức tạo dấu ấn sâu đậm. Có lẽ vì bối cảnh lịch sử khác, người trẻ hôm nay có nhiều khát vọng khác mà văn học chưa đủ sức lôi cuốn họ”.

Quảng Ngãi mới hôm nay không chỉ là dải đất thuộc Duyên hải miền Trung mà còn mở rộng không gian về núi rừng phía tây, nơi sinh sống của nhiều cộng đồng dân tộc thiểu số. Chính sự hội tụ này tạo nên một nguồn cảm hứng văn học mới. Nhà thơ Tạ Văn Sỹ (hội viên Hội Nhà văn Việt Nam) - người từng tham gia chương trình sưu tầm sử thi Tây Nguyên (2000 - 2007) chia sẻ, sử thi của dân tộc Xơ Đăng có trên 100 bộ, của dân tộc Ba Na gần 80 bộ. Hiện mới phiên dịch và in được khoảng 40 - 70 bộ, còn lưu trữ rất nhiều. Nếu có những nhà văn tài năng tiếp cận kho tàng ấy, họ sẽ tìm được chất liệu quý để sáng tác, hư cấu, tạo nên những tác phẩm vừa mang hơi thở hiện đại vừa đậm sắc thái sử thi.

Nhìn lại 50 năm qua, có thể thấy văn học Quảng Ngãi phản ánh khá sinh động lịch sử đất nước - từ chiến tranh vệ quốc đến công cuộc đổi mới và hội nhập. Nhưng như lời nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, sự dấn thân và cá tính sáng tạo của mỗi nhà văn vẫn là chìa khóa quan trọng. Kỳ vọng về văn học Quảng Ngãi đang đặt lên vai các cây bút trẻ - những người sẽ tìm thấy trong chất liệu văn hóa đặc sắc ở địa phương mình nhiều nguồn năng lượng sáng tạo, để làm mới tiếng nói văn chương. Văn học phải luôn đồng hành cùng cuộc sống, thấu hiểu con người, phản ánh những biến chuyển của xã hội một cách trung thực và sâu sắc.

HỒ NHẬT THẢO