Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh: Bổ sung quy định về tham vấn nhằm bảo đảm tính khả thi của chính sách

Tham vấn chính sách và lấy ý kiến khác nhau ở 3 tiêu chí

Thảo luận tại hội trường về dự thảo Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật (sửa đổi) chiều 13.2, về vấn đề tham vấn chính sách, các ĐBQH tập trung vào 3 nội dung: sự cần thiết quy định về tham vấn chính sách; làm rõ sự khác biệt giữa tham vấn chính sách và lấy ý kiến góp ý; việc đề nghị cơ quan chủ trì đề xuất chính sách chủ trì việc tổ chức hội nghị tham vấn chính sách chứ không phải là Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban của Quốc hội.

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định điều hành phiên thảo luận tại hội trường về dự án Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật (sửa đổi) chiều 13.2.

Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh cho biết, trong dự thảo Luật lần này, chính sách đóng vai trò rất quan trọng, là cơ sở để quy phạm hóa chính sách, hay nói cách khác là căn cứ để dịch từ chính sách sang ngôn ngữ pháp lý là dự thảo luật. Chất lượng chính sách sẽ quyết định chất lượng của dự thảo văn bản quy phạm pháp luật.

Theo Bộ trưởng, tham vấn chính sách cũng là một quy định mới của dự thảo Luật so với luật hiện hành. Việc bổ sung các quy định này rất cần thiết nhằm 3 mục đích.

Thứ nhất, thể chế hóa ý kiến chỉ đạo của Bộ Chính trị tại Kết luận 119, của Tổng Bí thư tại Thông báo 108 về việc nâng cao chất lượng xây dựng pháp luật và trong xây dựng văn bản quy phạm pháp luật, không để lợi ích nhóm, lợi ích cục bộ. Chính sách phải cụ thể, rõ ràng, đánh giá tác động phải thực chất. Bên cạnh các hình thức lấy ý kiến góp ý đã được quy định trong luật hiện hành và bên cạnh hình thức phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị xã hội, cần phải có những hình thức khác để bảo đảm chính sách được khả thi và bảo đảm tính kịp thời, khả thi, dân chủ, khoa học, chuyên nghiệp trong xây dựng văn bản quy phạm pháp luật.

Thứ hai, để khắc phục những, hạn chế trong quy trình xây dựng pháp luật. Hiện nay quy trình chính sách đang lồng ghép với quy trình lập, đề nghị xây dựng chương trình lập pháp dẫn đến việc xây dựng chính sách chưa được quan tâm đúng mức, đôi khi còn hình thức; chính sách chưa cụ thể, còn chung chung; đánh giá tác động thiếu thực chất.

Thứ ba, để Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội, các ĐBQH và các tổ chức, cá nhân có liên quan tiếp cận “từ sớm, từ xa” đối với các chính sách do Chính phủ quyết định.

Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh tiếp thu giải trình về dự thảo Luật. Ảnh: L.Hiển

Về phân biệt giữa tham vấn chính sách và lấy ý kiến góp ý, Bộ trưởng cho biết nhiều nước đã sử dụng thuật ngữ “tham vấn chính sách”, bản chất của tham vấn chính sách cũng là việc lấy ý kiến. Tuy nhiên, có sự khác biệt về đối tượng, nội dung, phương thức tùy thuộc vào từng hệ thống pháp luật và trình độ phát triển kinh tế - xã hội của từng nước.

Trên cơ sở tham khảo kinh nghiệm của các nước và từ điều kiện cụ thể của nước ta, bên cạnh quy định việc lấy ý kiến, dự thảo Luật lần này bổ sung quy định về khái niệm tham vấn chính sách và các quy định cụ thể về tham vấn chính sách tại Điều 30, Điều 68.

"Sự khác nhau giữa tham vấn chính sách và lấy ý kiến góp ý thể hiện ở 3 tiêu chí cơ bản", Bộ trưởng cho biết.

Về đối tượng, lấy ý kiến thì đối tượng rộng hơn, đa dạng hơn, như đối tượng chịu sự tác động trực tiếp của chính sách; Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị xã hội, các bộ, cơ quan ngang bộ; các cơ quan, tổ chức khác có liên quan, rất rộng.

Đối tượng của tham vấn thì tập trung hơn. Dự thảo luật quy định Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội, các bộ, cơ quan ngang bộ, quản lý ngành, lĩnh vực liên quan trực tiếp đến nội dung chính sách cần tham vấn.

"Đây là các cơ quan có thẩm quyền được giao quyết định chính sách và tham mưu quyết định dự án luật. Muốn chính sách thực chất thì cần phải tham vấn các đối tượng này để tìm kiếm sự phản biện, làm cơ sở cho việc hoàn thiện và tạo sự đồng thuận đối với chính sách, làm cơ sở cho việc soạn thảo dự luật sau này", Bộ trưởng nói.

Về nội dung, việc lấy ý kiến thông thường là lấy ý kiến toàn văn đối với hồ sơ chính sách và hồ sơ dự thảo. Còn nội dung tham vấn có trọng tâm, trọng điểm hơn, thông thường là một đến một vài chính sách có gắn kết trực tiếp giữa nội dung chính sách với chức năng, nhiệm vụ thuộc lĩnh vực của các cơ quan được tham vấn.

Ví dụ bộ A dự kiến có 6 chính sách, mà chính sách liên quan đến bộ B thì người đứng đầu hoặc cấp phó người đứng đầu của bộ A đề xuất chính sách đấy phải gặp trực tiếp, tổ chức hội nghị trực tiếp với lãnh đạo của bộ B có chính sách có liên quan để tìm kiếm sự đồng thuận và tìm kiếm giải pháp khả thi cho chính sách, để làm cơ sở cho Chính phủ quyết định chính sách.

Tham vấn chính sách đối với Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội theo hướng Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban Quốc hội có quyền được mời các đối tượng chịu sự tác động trực tiếp của chính sách, các nhà khoa học, các chuyên gia, các hiệp hội đến để phản biện chính sách do cơ quan đề xuất chính sách thuyết trình để tìm kiếm sự đồng thuận cũng như phản biện, tạo sự khả thi trong chính sách trong cuộc sống sau này, Bộ trưởng nêu rõ.

ĐBQH Nguyễn Hữu Thông (Bình Thuận) góp ý dự thảo Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật (sửa đổi). Ảnh: L.Hiển

Về phương thức, lấy ý kiến bằng triển khai rất nhiều phương thức khác nhau, như đăng tải hoặc lấy ý kiến bằng văn bản, bằng hội thảo, tọa đàm. Phương thức lấy ý kiến không có sự trao đổi, đối thoại, phản biện một cách trực tiếp và qua lại giữa cơ quan lấy ý kiến và đối tượng được lấy ý kiến.

Trong khi đó, tham vấn chính sách là thông qua phương thức trực tiếp tổ chức hội nghị tham vấn, có sự trao đổi, đối thoại, phản biện trực tiếp giữa cơ quan tham vấn và đối tượng được tham vấn tạo thành sự thực chất trong việc xây dựng chính sách.

Nếu luật không đủ chất lượng thì vẫn thông qua ở kỳ họp tiếp theo

Về việc dự thảo Luật quy định các luật cơ bản thông qua tại một kỳ họp, có ý kiến đại biểu đề nghị vẫn giữ quy trình 2 kỳ họp như hiện nay.

Giải trình vấn đề này, Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh cho biết, thông qua luật tại một kỳ họp hay nhiều kỳ họp xuất phát từ việc quy trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật, mà trong dự thảo Luật lần này đã thay đổi rất cơ bản.

Trong dự thảo Luật xác định Chính phủ là cơ quan quyết định chính sách để làm cơ sở xây dựng dự thảo luật để trình Quốc hội.

"Vai của Chính phủ bây giờ là chịu trách nhiệm đến cùng, do vậy Chính phủ thấy khi nào đủ điều kiện, đủ chất lượng thì trình Quốc hội. Trường hợp dự thảo luật đưa ra Quốc hội mà Quốc hội thấy không đủ điều kiện để thông qua thì vẫn có thể thông qua tại các kỳ tiếp theo như quy định của dự thảo Luật. Tức là về nguyên tắc thì có thể thông qua một kỳ nhưng không đủ chất lượng thì vẫn có thể thông qua kỳ tại kỳ họp tiếp theo", Bộ trưởng Nguyễn Hải Ninh cho biết.

ĐBQH Chu Thị Hồng Thái (Lạng Sơn) góp ý dự thảo Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật (sửa đổi). Ảnh: L.Hiển

Về hướng dẫn văn bản áp dụng pháp luật - quy định mới trong dự thảo Luật nhằm thể chế hóa ý kiến chỉ đạo của Bộ Chính trị tại Kết luận 119 và ý kiến chỉ đạo của Tổng Bí thư tại Thông báo 108, Bộ trưởng cho biết, hiện nay Hiến pháp quy định là Ủy ban Thường vụ Quốc hội có quyền giải thích luật và nghị quyết.

Đối với các văn bản dưới luật thì như đại biểu đã nói, đây là một khoảng trống, hiện chúng ta chưa có quy định về việc này. Trong khi đó, thực tiễn đặt ra khi những văn bản có nhiều nội dung dẫn đến cách hiểu khác nhau, khi đó, người dân, doanh nghiệp và kể cả chính quyền địa phương thông thường gửi văn bản lên trung ương.

“Tôi đã làm ở địa phương nên biết khi gửi lên ở Trung ương cũng có những Bộ giải thích và hướng dẫn rất cụ thể nhưng cũng có những cơ quan, những Bộ chỉ liệt kê tất cả văn bản, nói rằng làm theo quy định của văn bản quy phạm pháp luật và chịu trách nhiệm toàn diện về việc đấy. Như vậy thì không giải quyết được vấn đề”, Bộ trưởng chia sẻ.

Vì vậy, dựa trên kinh nghiệm quốc tế và Công ước Vienna về các luật, điều ước quốc tế năm 1969, dự thảo Luật thiết kế Điều 31, 32 quy định các quy tắc chung về giải thích và giải thích các điều ước.

Trường hợp có hình thức bằng văn bản hành chính trái pháp luật, Bộ trưởng cho hay, nếu cơ quan có thẩm quyền phát hiện hoặc tự phát hiện văn bản của mình trái thì có quyền sửa đổi, bổ sung hoặc bãi bỏ văn bản đó hoặc khi xâm phạm đến quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức doanh nghiệp, các đối tượng có quyền khởi kiện hành chính theo quy định của Luật Tố tụng hành chính.

Hà Lan