Bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc: Không thể chậm trễ hơn nữa

Tại cuộc họp về triển khai thực hiện Nghị quyết số 71-NQ/TW ngày 22-8-2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo (GD-ĐT) ngày 9-9, Tổng Bí thư Tô Lâm lưu ý các nội dung cốt lõi cần phải được thể chế hóa, triển khai cụ thể, phân công rõ trách nhiệm, phải có lộ trình, mốc thời gian chi tiết để hoàn thành.

Khắc phục những bất cập

Những việc triển khai trong năm 2025 cần tập trung thực hiện ngay, bảo đảm tiến độ, chất lượng để cho nhân dân, xã hội thấy rõ những thay đổi mang tính đột phá của nghị quyết. Đối với yêu cầu một bộ sách giáo khoa (SGK) thống nhất trên toàn quốc, Tổng Bí thư khẳng định: "Không thể chậm trễ hơn được nữa".

Bà Nguyễn Thị Việt Nga, Ủy viên Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội, cho hay sau 5 năm thực hiện chương trình giáo dục phổ thông, 3 bộ sách "Chân trời sáng tạo", "Kết nối tri thức với cuộc sống" và "Cánh diều" cơ bản đáp ứng được yêu cầu của chương trình giáo dục hiện đại.

Tuy nhiên, quá trình sử dụng nhiều bộ SGK cũng bộc lộ một số vướng mắc, bất cập cần khắc phục. Dù 3 bộ SGK hiện nay huy động được nhiều chuyên gia, nhà khoa học, nhà giáo có chuyên môn uy tín để biên soạn nhưng nhìn chung khối lượng kiến thức trong các bộ SGK vẫn còn khá nặng, dễ gây tình trạng quá tải cho học sinh.

Bên cạnh đó, do có nhiều bộ SGK nên gây khó khăn cho nhiều nhà trường, giáo viên, học sinh lựa chọn, nhất là học sinh đang học bộ SGK này khi chuyển sang trường khác, địa bàn khác lại phải học bộ SGK khác nên gây bất lợi cho các em trong việc tiếp cận kiến thức.

Do vậy, chủ trương của Bộ Chính trị là "bảo đảm cung cấp một bộ SGK thống nhất toàn quốc" cũng không ngoài mục đích khắc phục những vướng mắc, bất cập nêu trên. Bộ GD-ĐT có trách nhiệm biên soạn một bộ SGK thống nhất, có chất lượng tốt nhất để phục vụ, đáp ứng nhu cầu giảng dạy, học tập của giáo viên và học sinh trong thời gian tới.

Chọn mua sách giáo khoa cho năm học mới. Ảnh: TẤN THẠNH

TS Đặng Tự Ân, Giám đốc Quỹ Hỗ trợ đổi mới giáo dục phổ thông Việt Nam, cho rằng việc có một bộ SGK dùng chung trong cả nước là thực tế vừa khách quan vừa chủ quan và phù hợp cách làm của các nước có nền giáo dục phát triển.

Năm 2018, Bộ GD-ĐT đã hợp tác với Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam xây dựng một bộ SGK do Bộ GD-ĐT chủ sở hữu, với kinh phí gần 20 triệu USD, tuy nhiên, việc hợp tác này không thành vì nhiều lý do.

Thực tế, 5 năm triển khai một chương trình nhiều bộ SGK cho thấy việc có quá nhiều lựa chọn lại dẫn đến một thực tế là các trường ở khu vực đô thị và miền núi có thể chọn cùng một bộ sách, trong khi nhu cầu học tập của học sinh ở hai vùng này rất khác nhau.

Điều này cho thấy tính đa dạng của SGK hiện nay chưa thật sự đáp ứng được đặc thù vùng miền. Mặt khác, năng lực giáo viên nhiều nơi còn hạn chế, gây khó khăn cho cả giáo viên và học sinh.

Theo bà Nguyễn Thị Mai Hoa, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội, một bộ SGK thống nhất sẽ giúp phụ huynh không còn lo lắng về SGK cho con khi vào năm học mới; giải tỏa tâm lý băn khoăn liên quan tới việc học tập, thi cử, chuyển trường. Đồng thời, sẽ khắc phục những bất cập trong hoạt động phát hành và sử dụng sách.

Cũng cần những bộ sách tham khảo

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội nhấn mạnh chủ trương "bảo đảm cung cấp một bộ SGK thống nhất toàn quốc" khẳng định trách nhiệm của Nhà nước trong việc cung cấp một bộ SGK chất lượng cao, chi phí hợp lý, thống nhất trong giảng dạy và đánh giá kết quả tốt nghiệp THPT.

Không nên đồng nghĩa với việc các trường học chỉ dùng một bộ SGK, càng không phủ nhận SGK xã hội hóa bởi theo quy định của Luật Giáo dục hiện hành, "mỗi môn học có một hoặc một số SGK", "thực hiện xã hội hóa việc biên soạn SGK" để tạo nguồn học liệu đa dạng, đáp ứng nhu cầu của người học.

"Điều quan trọng là cần hướng dẫn, khuyến khích giáo viên, học sinh tiếp cận các SGK khác để làm phong phú nội dung giảng dạy, học tập. Với quan niệm thi gì học nấy, ngân hàng đề thi tốt nghiệp THPT thể hiện được tinh thần này sẽ là động lực quan trọng chi phối việc sử dụng nhiều SGK cho hoạt động dạy và học" - bà Nguyễn Thị Mai Hoa khẳng định.

Bà Nguyễn Thị Việt Nga cũng đặt vấn đề giải quyết hợp lý đối với các bộ SGK đã có. Ủng hộ chủ trương bảo đảm cung cấp một bộ SGK thống nhất toàn quốc, nhưng không nên bỏ ngay 3 bộ SGK phổ thông hiện nay, vì những bộ sách này cũng được biên soạn công phu, thẩm định chặt chẽ, khoa học - nếu loại bỏ sẽ gây lãng phí. Vì vậy, cùng với một bộ SGK chuẩn dùng chung, các nhà trường, giáo viên và học sinh cần xem các bộ SGK này là những tài liệu tham khảo. Tuy nhiên, cần có biện pháp quản lý sát sao, phù hợp để tránh tình trạng lạm dụng sách tham khảo, dễ tạo ra những áp lực không đáng có cho học sinh như thực tế diễn ra trong thời gian qua.

Trước băn khoăn việc sử dụng một bộ SGK duy nhất có thể dẫn đến tình trạng quay trở lại lối giáo dục rập khuôn, bà Nguyễn Thị Việt Nga cho rằng để bảo đảm sự linh hoạt, sáng tạo, cần tiếp tục đổi mới phương pháp giảng dạy và đánh giá, lấy người học làm trung tâm. Giáo viên vẫn có thể linh hoạt mở rộng, bổ sung kiến thức từ các nguồn tài liệu khác để phù hợp với từng lớp học. Đây là yếu tố cốt lõi để phát huy tối đa sự sáng tạo, tư duy phản biện của học sinh.

TS Nguyễn Tùng Lâm, Phó Chủ tịch Hội Khoa học tâm lý giáo dục Việt Nam, cho rằng thực tế vẫn có tình trạng đặt nặng vai trò của SGK, trong khi SGK cần được xem như tài liệu tham khảo để tổ chức dạy và học, còn chương trình học mới là cốt lõi.

Vì vậy, khi triển khai áp dụng một bộ sách trên cả nước, giáo viên phải kết hợp SGK với nhiều nguồn tài liệu khác, gắn bài học với thực tiễn. Bản thân học sinh cũng cần chủ động tìm tòi, tham khảo thêm các nguồn tư liệu để mở rộng kiến thức. Đó mới là cơ sở để nâng cao chất lượng dạy học chứ không phải do một bộ sách hay nhiều bộ sách quyết định.

Yến Anh - Hà Đặng