Bỏ cấp huyện, tiếp tục sáp nhập xã: Cấp huyện, xã hiện nay ra sao?

Hôm nay (9-3) là thời hạn Chính phủ trình Bộ Chính trị cho chủ trương về đề án sáp nhập tỉnh, bỏ cấp huyện, sắp xếp lại cấp xã theo Kết luận 127. Cạnh đó, phương án sáp nhập tỉnh cũng được Bộ Chính trị yêu cầu hoàn thành chậm nhất ngày 7-4 và sẽ được trình ra trung ương Đảng vào trung giữa tháng 4 tới.

Theo Kết luận 127 ngày 28-2 về tiếp tục sắp xếp, tinh gọn bộ máy, Bộ Chính trị, Ban Bí thư yêu cầu nghiên cứu định hướng sáp nhập một số tỉnh, không tổ chức cấp huyện, sáp nhập một số đơn vị cấp xã; thực hiện mô hình địa phương 2 cấp (gồm tổ chức đảng, chính quyền, đoàn thể) bảo đảm tinh gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả.

Liên quan đến tiêu chí sáp nhập tỉnh, Bộ Chính trị, Ban Bí thư lưu ý, ngoài căn cứ về quy mô dân số, diện tích thì cần nghiên cứu kỹ quy hoạch tổng thể quốc gia, quy hoạch vùng, quy hoạch địa phương, chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, phát triển ngành, mở rộng không gian phát triển, phát huy lợi thế, đáp ứng yêu cầu phát triển đối với từng địa phương và yêu cầu, định hướng phát triển của giai đoạn mới... làm cơ sở sắp xếp.

Trong cuộc họp chiều 5-3, Thường vụ Đảng ủy Chính phủ thống nhất mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, đó là cấp tỉnh (gồm các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương) và cấp cơ sở. Hiện Đảng ủy Chính phủ cũng đang thảo luận, xem xét về các phương án dự kiến sáp nhập một số đơn vị cấp tỉnh, không tổ chức cấp huyện, sáp nhập một số đơn vị cấp xã.

Bí thư Đảng ủy, Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì cuộc họp của Ban Thường vụ Đảng ủy Chính phủ chiều 5-3. Ảnh: VGP

Cả nước có 696 đơn vị cấp huyện và 10.035 đơn vị cấp xã

Giai đoạn 2019-2021 và 2023-2025, nước ta đã thực hiện hai đợt sắp xếp, sáp nhập đơn vị hành chính (ĐVHC) cấp huyện, cấp xã. Đến nay, cả nước có 63 tỉnh, thành; 696 ĐVHC cấp huyện và 10.035 ĐVHC cấp xã.

Theo rà soát của Bộ Nội vụ từ năm 2023, trong tổng 212.606 cán bộ công chức cấp xã, số người có trình độ đại học là 178.115, chiếm 82,3%; cao đẳng là 7.581 người, chiếm 3,5 %; trung cấp và sơ cấp có 29.697 người, chiếm 13,71%.

Nghị định số 33/2023 về cán bộ, công chức cấp xã và người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã, thôn, tổ dân phố quy định số lượng cán bộ, công chức cấp xã được tăng theo quy mô dân số và diện tích tự nhiên.

Hiện cấp xã có sáu chức danh công chức là Chỉ huy trưởng Ban Chỉ huy Quân sự; Văn phòng - thống kê; Địa chính - xây dựng - đô thị và môi trường (đối với phường, thị trấn) hoặc địa chính - nông nghiệp - xây dựng và môi trường (đối với xã); Tài chính - kế toán; Tư pháp - hộ tịch; Văn hóa - xã hội.

Cán bộ cấp xã gồm có: Bí thư, Phó Bí thư Đảng ủy; Chủ tịch, Phó Chủ tịch HĐND; Chủ tịch UBND, Phó Chủ tịch UBND; Chủ tịch Ủy ban MTTQ; Bí thư Đoàn; Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ; Chủ tịch Hội Nông dân; Chủ tịch Hội Cựu chiến binh.

Về số lượng cán bộ, công chức cấp xã được tính theo loại ĐVHC cấp xã. Cụ thể, phường loại I - II - III tương ứng là 23 - 21 - 19 người, đối với xã và thị trấn loại I - II - III tương ứng là 22 - 20 - 18 người.

Nghị định cũng quy định UBND tỉnh căn cứ số lượng ĐVHC cấp xã có quy mô dân số, diện tích tự nhiên lớn hơn so với tiêu chuẩn quy định tại Nghị quyết 1211 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội (sửa đổi, bổ sung tại Nghị quyết 27) để tính số lượng công chức ở cấp xã tăng thêm.

Cụ thể, đối với phường thuộc quận, cứ tăng thêm đủ 1/3 mức quy định thì được tăng thêm một công chức. Các ĐVHC cấp xã còn lại, cứ tăng thêm đủ 1/2 mức quy định thì được tăng thêm một công chức. Ngoài ra, mỗi đơn vị ĐVHC cấp xã cứ tăng thêm đủ 100% mức quy định về diện tích tự nhiên thì được tăng thêm một công chức.

Quy mô dân số (bao gồm dân số thường trú và dân số tạm trú quy đổi) và diện tích tự nhiên tính đến ngày 31-12 hàng năm để xác định số lượng cán bộ, công chức cấp xã quy định tại Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về tiêu chuẩn của ĐVHC và phân loại ĐVHC.

Trường hợp ở ĐVHC cấp xã tính đến 31-12 hàng năm có thay đổi về quy mô dân số, diện tích tự nhiên theo quy định hoặc có thay đổi về loại ĐVHC thì UBND cấp tỉnh trình HĐND cùng cấp xem xét, điều chỉnh tổng số lượng cán bộ, công chức cấp xã (tính cho cả ĐVHC cấp tỉnh) bảo đảm theo đúng quy định.

Cán bộ UBND quận Tân Bình, TP.HCM, đang giải quyết thủ tục hành chính cho người dân. Ảnh: NGUYỆT NHI

Có 254.757 người là công chức hành chính cấp huyện trở lên

Theo số liệu của Bộ Nội vụ, tính đến hết năm 2022, tổng số công chức hành chính cấp huyện trở lên là 254.757 người.

Luật Tổ chức chính quyền địa phương sửa đổi năm 2025 quy định UBND huyện loại I có không quá 3 phó chủ tịch; huyện loại II và loại III có không quá 2 phó chủ tịch.

Quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trực thuộc trung ương loại I có không quá 3 Phó Chủ tịch UBND; quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trực thuộc trung ương loại II, loại III có không quá 2 Phó Chủ tịch UBND.

Theo quy định tại Nghị định 45/2025, có chín phòng chuyên môn được tổ chức thống nhất ở cấp huyện gồm phòng nội vụ, phòng tư pháp, phòng tài chính - kế hoạch, phòng giáo dục và đào tạo, phòng kinh tế, hạ tầng và đô thị, phòng văn hóa, khoa học và thông tin, phòng y tế, thanh tra huyện, văn phòng HĐND và UBND.

Nghị định cũng quy định bốn phòng chuyên môn đặc thù ở cấp huyện gồm phòng tài nguyên và môi trường tại quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trực thuộc trung ương.

Phòng nông nghiệp và môi trường tại huyện, phòng dân tộc và tôn giáo, cơ quan chuyên môn ở các huyện đảo.

Căn cứ quy định tại Nghị định 45 và yêu cầu quản lý nhà nước về ngành, lĩnh vực, địa phương quyết định việc thành lập các phòng cho phù hợp, bảo đảm không vượt quá 10 phòng.

Thủ tướng Phạm Minh Chính. Ảnh: VGP

Diện tích, dân số là tiêu chí quan trọng khi xem xét sáp nhập tỉnh

Cũng tại cuộc họp của Ban Thường vụ Đảng ủy Chính phủ chiều 5-3, Bí thư Đảng ủy, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã yêu cầu việc sắp xếp các ĐVHC cấp tỉnh cần căn cứ trên một số tiêu chí quan trọng, đó là diện tích, dân số, kinh tế, văn hóa và khả năng bổ sung, hỗ trợ cho nhau để phát triển.

Theo Nghị quyết 1211/2016, sửa đổi, bổ sung bởi Nghị quyết 27/2022 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, tiêu chuẩn của các tỉnh miền núi, vùng cao phải từ 900.000 người trở lên, diện tích từ 8.000 km2 trở lên. Còn với các tỉnh các vùng, miền khác là từ 1,4 triệu người trở lên, diện tích từ 5.000 km2 trở lên.

Số ĐVHC cấp huyện trực thuộc có từ 9 đơn vị trở lên, trong đó có ít nhất là 1 thành phố hoặc 1 thị xã.

Với TP trực thuộc trung ương, tiêu chuẩn về dân số là từ 1 triệu người trở lên, diện tích từ 1.500 km2 trở lên. Số ĐVHC cấp huyện trực thuộc có từ 9 đơn vị trở lên. Tỉ lệ số quận, thị xã, thành phố trực thuộc trên tổng số ĐVHC cấp huyện từ 60% trở lên, trong đó có ít nhất là hai quận; đã được công nhận là đô thị loại đặc biệt hoặc loại I hoặc khu vực dự kiến thành lập TP trực thuộc trung ương đã được phân loại đạt tiêu chí của đô thị loại đặc biệt hoặc loại I.

Thống kê theo tiêu chuẩn này, hàng chục tỉnh, thành đang không đạt từ 1 - 3 tiêu chí. Trong đó đáng chú ý có 10 tỉnh không đạt cả 3 tiêu chí (chi tiết bảng dưới) gồm Bắc Kạn, Tuyên Quang, Đắk Nông, Hà Nam, Ninh Bình, Bà Rịa - Vũng Tàu, Ninh Thuận, Bạc Liêu, Hậu Giang, Vĩnh Long.

Trong trao đổi với Pháp Luật TP.HCM, các chuyên gia đều nhận định việc sáp nhập tỉnh, bỏ cấp huyện vào thời điểm này là rất phù hợp. Qua đó, tạo điều kiện cho các địa phương có không gian phát triển mới, hình thành các trung tâm kinh tế quy mô lớn; tạo điều kiện quy hoạch không gian phát triển, hạ tầng đồng bộ, thu hút đầu tư và các dự án trọng điểm.

Các địa phương có thể tận dụng lợi thế của nhau để phát triển toàn diện hơn, tránh tình trạng manh mún, thiếu liên kết; thúc đẩy liên kết vùng, mở rộng thị trường lao động và tiêu thụ sản phẩm; các tỉnh được tinh gọn, bộ máy vận hành hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả…

Theo đề xuất của các chuyên gia, việc sáp nhập tỉnh, thành của Việt Nam hiện nay theo hướng dựa trên liên kết vùng, đảm bảo sự phát triển đồng bộ giữa các địa phương có điều kiện tương đồng. Hoặc theo hướng tỉnh có diện tích, dân số nhỏ lân cận sáp nhập vào tỉnh lớn, tỉnh phát triển hơn nhằm tạo động lực và lan tỏa sự phát triển...

NGUYỄN THẢO