Bỏ cấp huyện không đơn thuần là bãi bỏ một cấp hành chính

Quá trình cân nhắc để tái cơ cấu tổng thể hệ thống hành chính Việt Nam

Sáng 6/3, Bộ Tư pháp phối hợp với Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh tổ chức hội thảo khoa học cấp quốc gia với chủ đề: "Đổi mới tư duy xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng nhu cầu phát triển đất nước trong kỳ nguyên mới".

Tại hội thảo, PGS.TS Tô Văn Hòa - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Luật Hà Nội đã có tham luận về định hướng nghiên cứu sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 đáp ứng yêu cầu thực hiện cuộc cách mạng về tinh gọn bộ máy trong giai đoạn hiện nay.

Theo ông Hòa, Hiến pháp 2013 là đạo luật gốc của đất nước vì vậy việc sửa đổi, bổ sung Hiến pháp lần này vừa phải được tiến hành khẩn trương để đáp ứng yêu cầu thực tiễn nhưng phải đảm bảo căn cứ lý luận vững chắc, sự ổn định của Hiến pháp.

PGS.TS Tô Văn Hòa - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Luật Hà Nội.

Từ đó, ông đề nghị việc sửa đổi, bổ sung cần tập trung theo 2 hướng chính.

Hướng thứ nhất sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp để thực hiện chủ trương không tổ chức chính quyền trung gian (cấp huyện).

Theo ông Hòa, cần nhìn nhận việc không tổ chức cấp huyện trong hệ thống hành chính địa phương ở Việt Nam không chỉ đơn thuần là bãi bỏ một cấp hành chính mà cần nhìn rộng hơn, thực chất đây chính là quá trình cân nhắc để tái cơ cấu tổng thể hệ thống hành chính lãnh thổ của Việt Nam từ Trung ương đến địa phương, mà đặc biệt là cấp địa phương.

Để giải quyết vấn đề này, cần làm rõ một số vấn đề lý luận cơ bản, mang tính nguyên lý, về tổ chức hệ thống hành chính địa phương của một quốc gia.

Theo đó, các quốc gia hiện đại thường phân chia lãnh thổ thành 2 loại đơn vị:

Loại thứ nhất là các đơn vị hành chính - đây là nơi có dân cư sinh sống tập trung, ổn định thành cộng đồng. Do đó, có đủ điều kiện để thành lập chính quyền địa phương đầy đủ để vừa quản lý lãnh thổ, vừa phục vụ nhân dân.

Loại thứ hai là đơn vị hành chính chuyên biệt. Đây là các khu vực lãnh thổ không có hoặc có rất ít dân cư sinh sống ổn định như: Khu vực rừng, núi sâu, hồ rộng, đất hoang, sa mạc...

Do không có dân cư sinh sống ổn định nên không thành lập chính quyền địa phương tại chỗ mà chỉ thiết lập cơ chế quản lý lãnh thổ nhằm phục vụ mục đích chuyên biệt phù hợp điều kiện, lợi thế tự nhiên ở các nơi này.

Với cách chia lãnh thổ như trên, theo ông Hòa, toàn bộ lãnh thổ quốc gia hiện đại đều được quản lý song cơ chế quản lý cụ thể ở mỗi nơi có sự linh hoạt để phục vụ tốt nhất mục tiêu quản lý phát triển địa phương, vùng, quốc gia.

Đối với việc thành lập chính quyền địa phương, ông Hòa cho biết, tại các đơn vị hành chính như đã nêu ở trên do có dân cư tập trung nên có đủ điều kiện thiết lập chính quyền địa phương đầy đủ.

Tinh gọn bộ máy chính quyền địa phương theo hướng không tổ chức cấp huyện là bước đi quan trọng.

Trong khi đó, tại các đơn vị hành chính chuyên biệt, Nhà nước chỉ cần thiết lập các cơ quan quản lý hành chính chuyên trách với lĩnh vực phù hợp với từng địa bàn.

Như vậy, ông Hòa chỉ rõ việc thực hiện chủ trương bỏ đơn vị cấp huyện sẽ cần nghiên cứu sửa đổi 2 điều có liên quan trực tiếp là Điều 110 và Điều 111 trong chương 9 về chính quyền địa phương của Hiến pháp 2013.

Với Điều 110, về các đơn vị hành chính ở Việt Nam, theo ông Hòa có thể nghiên cứu sửa đổi, bổ sung theo hướng:

Thứ nhất, quy định nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam gồm các đơn vị hành chính và các đơn vị hành chính chuyên biệt.

Trong đó, các đơn vị hành chính có 2 cấp là cấp tỉnh và cấp cơ sở hoặc cấp xã. Ông Hòa nói thêm, Đảng ủy Chính phủ đã họp và thống nhất 2 cấp là cấp tỉnh và cấp cơ sở.

Trong cấp tỉnh gồm tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Với cấp cơ sở sẽ gồm xã, thành phố, thị xã thuộc tỉnh. Với thành phố trực thuộc Trung ương, cấp cơ sở gồm xã, thành phố, thị xã, nội đô ở thành phố trực thuộc Trung ương.

"Về nội đô là đơn vị hành chính mới, bao gồm khu vực đô thị lõi, thủ phủ của thành phố trực thuộc Trung ương, tức là các quận nội thành hiện nay của các thành phố trực thuộc Trung ương.

Ví dụ nội đô Tp.Hà Nội gồm 12 quận, nội đô Tp.HCM gồm 16 quận, nội đô Tp.Hải Phòng gồm 6 quận…", ông Hòa phân tích.

Các đơn vị hành chính cơ sở có thể phân chia thành những địa bàn lãnh thổ nhỏ hơn nhưng đó không phải là đơn vị hành chính mà chỉ là các địa bàn quản lý hành chính.

Ở đó không thành lập chính quyền địa phương mà chỉ có các bộ phận/cơ sở của các cơ quan hành chính cấp trên thực hiện công tác quản lý hành chính trên địa bàn.

Bên cạnh đơn vị hành chính có thể có đơn vị hành chính chuyên biệt và có thể thành lập ở các cấp, chia theo các loại khác nhau.

Ông Hòa đề xuất Luật Chính quyền địa phương có thể quy định hai cấp đơn vị hành chính chuyên biệt hoặc nhiều hơn. Trong đó, có các đơn vị do cấp tỉnh quản lý và đơn vị do cấp Trung ương quản lý.

"Nếu theo cách này, lãnh thổ Việt Nam sẽ được chia ra quản lý theo cách thức hiện đại hơn, phù hợp hơn với chiến lược phát triển của chúng ta", ông Hòa nói.

Đối với Điều 111 về tổ chức chính quyền địa phương, ông Hòa đề nghị có thể nghiên cứu sửa đổi, bổ sung theo hướng:

Thứ nhất, quy định tại các đơn vị hành chính đều thành lập chính quyền địa phương gồm HĐND và UBND. Việc này vừa để phục vụ người dân địa phương và quản lý lãnh thổ.

Ông nói ở đây có điểm mới là không phân biệt giữa chính quyền địa phương và cấp chính quyền địa phương. Bởi vì đã là chính quyền địa phương đều phải có cơ cấu đầy đủ HĐND và UBND.

Thứ hai, tại các đơn vị hành chính chuyên biệt không thành lập chính quyền địa phương, có thể thành lập các cơ chế quản lý hành chính phù hợp với mục đích thành lập đơn vị hành chính chuyên biệt đó theo quy định của luật.

Đề xuất hợp nhất 2 điều trong Hiến pháp

Nội dung thứ hai, cần nghiên cứu sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp để thực hiện chủ trương tiếp tục tinh giản bộ máy hệ thống chính trị theo các kết luận của Đảng.

Theo ông Hòa, nội dung này liên quan chương 1 của Hiến pháp 2013 quy định những nguyên tắc nền tảng nhất của hệ thống chính trị Việt Nam. Như xác lập chủ quyền quốc gia, bản chất của chế độ, hệ thống chính trị, các yếu tố nhận diện quốc gia...

Trong các nội dung này, có nội dung cần cân nhắc sửa đổi lần này là các quy định về hệ thống chính trị.

Quang cảnh hội thảo.

Hệ thống chính trị hiện nay được xác định 3 thành tố với vai trò riêng biệt là Đảng với vai trò lãnh đạo, Nhà nước với vai trò trung tâm và Mặt trận Tổ quốc với vị trí là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân.

Ở đây, theo ông Hòa, nội dung về MTTQ Việt Nam cần được thể hiện theo hướng cô đọng, chỉ tập trung vào những vấn đề căn bản nhất, tương xứng với cách thức quy định về Đảng và Nhà nước tại chương 1.

Tại chương 1 về MTTQ Việt Nam quy định chi tiết hơn, không chỉ dừng ở vai trò MTTQ với tư cách là 1 chủ thể mà quy định cả các tổ chức thành viên, trong đó, có những tổ chức thành viên là chủ chốt, tổ chức chính trị xã hội có điều riêng biệt.

Vì vậy, trên tinh thần đó khi quy định những vấn đề cốt lõi, tập trung vào MTTQ Việt Nam cũng tương tự như Cương lĩnh của Đảng hiện đang đề cập, quy định về hệ thống chính trị.

Do đó, ông Hòa đề xuất xem xét hợp nhất điều 9 và 10 của Hiến pháp thành 1 điều khoản chung quy định các nội dung cốt lõi, gồm thuộc tính cơ bản, vai trò trong hệ thống chính trị và các nhiệm vụ trọng tâm của MTTQ để thực hiện vai trò này, đề cập các tổ chức chính trị xã hội chủ chốt nằm trong MTTQ Việt Nam.

"Các nội dung cụ thể hơn sẽ được quy định trong các văn bản luật bảo đảm sự phù hợp, linh hoạt trong tổ chức hoạt động", ông Hòa nhấn mạnh.

Theo ông Hòa, việc tinh gọn bộ máy chính quyền địa phương theo hướng không tổ chức cấp huyện là bước đi quan trọng nhằm nâng cao hiệu quả quản lý Nhà nước, tạo điều kiện cho chính quyền địa phương hoạt động chủ động và hiệu quả, phục vụ tốt nhất lợi ích của nhân dân.

Việc không tiếp tục tổ chức cấp hành chính trung gian (cấp huyện) nếu được thực hiện tốt sẽ giúp giảm bớt sự cồng kềnh trong hệ thống hành chính nhà nước, đồng thời tạo ra một mô hình hành chính tinh gọn, linh hoạt, phù hợp với yêu cầu phát triển trong bối cảnh hiện nay.

"Để thực hiện thành công chủ trương này, việc sửa đổi, bổ sung Hiến pháp là điều cần thiết nhằm tạo nền tảng hiến định rõ ràng, ổn định cho quá trình sắp xếp lại tổ chức bộ máy", ông Hòa nói.

Hoàng Thị Bích