Bình dân học vụ - thắp sáng tương lai

Nhân dịp kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9, ngày 22/8/2025, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia khai mạc trưng bày chuyên đề “Bình dân học vụ - thắp sáng tương lai”.

Mở đầu phong trào học tập chưa từng có

Sau khi giành chính quyền, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa non trẻ phải đối mặt với muôn vàn khó khăn, thách thức, trong đó ba “giặc” lớn là giặc đói, giặc dốt và giặc ngoại xâm, đặt vận mệnh dân tộc vào tình thế vô cùng khó khăn. Ngay trong phiên họp đầu tiên của Chính phủ lâm thời ngày 3/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã xác định “một dân tộc dốt là một dân tộc yếu”. Với hơn 90% dân số mù chữ, xóa nạn mù chữ là một trong sáu nhiệm vụ cấp bách của đất nước.

Chủ tịch Hồ Chí Minh dự khai mạc lớp huấn luyện cán bộ Bình dân học vụ (khóa học mang tên Hồ Chí Minh) tại Hà Nội, ngày 8/10/1945. Nguồn: Bảo tàng Lịch sử quốc gia

Ngày 8/9/1945, Chính phủ lâm thời ban hành Sắc lệnh số 17/SL về việc thành lập Nha Bình dân học vụ, mở đầu cho phong trào học tập chưa từng có trong lịch sử. Hàng triệu người dân trên khắp mọi miền đất nước, không kể tuổi tác, tầng lớp, đều tham gia học chữ như một hành động yêu nước thiêng liêng.

Phong trào Bình dân học vụ đã trở thành ngọn đuốc thắp sáng tri thức, hun đúc tinh thần độc lập và khát vọng khai sáng cho toàn dân tộc.

Nhân dân khu Hà Trung, Hà Nội, cổ động phong trào diệt giặc dốt, ngày 6/12/1945. Nguồn: Bảo tàng Lịch sử quốc gia

Kết quả phong trào Bình dân học vụ khẳng định đường lối đúng đắn của Đảng và Chính phủ, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh về quyết tâm tiêu diệt “giặc dốt”; đồng thời thể hiện tinh thần đoàn kết của toàn dân tộc trong xây dựng nền giáo dục mới để phục vụ kháng chiến, kiến quốc.

Phong trào Bình dân học vụ không chỉ góp phần diệt “giặc dốt” mà còn để lại di sản tinh thần quý báu, trở thành nền tảng cho các phong trào học tập suốt đời, xây dựng xã hội học tập ngày nay. Tinh thần ấy tiếp tục được lan tỏa mạnh mẽ trong kỷ nguyên số với phong trào “Bình dân học vụ số” phổ cập kiến thức, kỹ năng số đến mọi tầng lớp nhân dân, góp phần bảo đảm không ai bị bỏ lại phía sau trong tiến trình chuyển đổi số quốc gia.

Khơi dậy tinh thần hiếu học, niềm tin vào sức mạnh tri thức

Gần 160 hình ảnh, tài liệu, hiện vật, trưng bày được chia theo 3 phần: Diệt giặc dốt - cuộc chiến không tiếng súng; Ánh sáng tri thức lan tỏa;Từ bình dân học vụ đến học tập suốt đời.

Sổ ghi cảm tưởng của các đồng chí lãnh đạo và nhân sĩ trí thức về công tác Bình dân học vụ. Nguồn: Bảo tàng Lịch sử quốc gia

Bên cạnh một số văn bản thể hiện quyết tâm chính trị cao của Đảng, Nhà nước và Chủ tịch Hồ Chí Minh trong xóa “giặc dốt”, coi đây là một phần thiết yếu của sự nghiệp cách mạng và xây dựng một nước Việt Nam độc lập, dân chủ, tiến bộ, trưng bày cũng giới thiệu hình ảnh phong trào Bình dân học vụ trên toàn quốc từ Bắc vào Nam; dụng cụ giảng dạy, tài liệu giảng dạy (bảng, sách, bút…); dụng cụ học tập, tài liệu học tập (bàn, ghế, đèn, bút, vở học…); tặng phẩm của các Ty, lớp, học viên Bình dân học vụ kính tặng Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Nội san học tập số 3 của Giới Cứu quốc Cao Bằng phát hành, ngày 5/8/1949. Nguồn: Bảo tàng Lịch sử Quốc gia

Ngoài ra còn có sưu tập huân, huy chương, cờ, bằng khen tặng các tổ chức, cá nhân trong phong trào Bình dân học vụ; sưu tập các báo, sách, nội san, nguyệt san về Bình dân học vụ; sưu tập thư của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Lãnh đạo Ty Bình dân học vụ… gửi Nha Bình dân học vụ, giáo viên và anh, chị em học sinh; sưu tập tranh cổ động về phong trào Bình dân học vụ.

Hầu hết tài liệu, hiện vật quý, có giá trị tại trưng bày lần đầu tiên được giới thiệu tới công chúng. Tiêu biểu như: Sổ ghi cảm tưởng của các đồng chí lãnh đạo và nhân sĩ trí thức về công tác Bình dân học vụ; Huy hiệu Bình dân học vụ của chiến sĩ cách mạng bị giam ở Côn Đảo vẽ và in để cổ động học Bình dân học vụ trong tù, năm 1951; nhóm hiện vật do các gia đình nhân chứng hiến tặng và những sản phẩm sáng tạo của sinh viên Lab EDABK của Trường Điện - Điện tử, Đại học Bách khoa Hà Nội…

Khăn học viên Bình dân học vụ Trường Thống Nhất, khu Hàng Kênh, thành phố Hải Phòng kính tặng Chủ tịch Hồ Chí Minh nhân dịp kỷ niệm 10 năm thành lập ngành Bình dân học vụ, 8/9/1945 - 8/9/1955

Trưng bày giúp công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ hiểu sâu sắc hơn về phong trào Bình dân học vụ cách đây 80 năm và “Bình dân học vụ số” hiện nay như những thời khắc lịch sử đặc biệt quan trọng; đó là hành trình kế thừa và phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh về “học để làm việc, làm người, học để phụng sự giai cấp và nhân dân, Tổ quốc và nhân loại”. Từ đó, khơi dậy tinh thần hiếu học, khát vọng học tập và niềm tin bền bỉ vào sức mạnh của tri thức - từ những con chữ đầu tiên năm xưa đến ngọn lửa học tập đang được tiếp nối hôm nay.

Hà Hương