Biển, hiệp ước và tương lai

Đây không phải lần đầu Địa Trung Hải được đặt ở vị trí ưu tiên trong chính sách đối ngoại của Liên minh Cờ xanh. Năm 1995, “Tiến trình Barcelona” được khởi động, đặt viên gạch đầu tiên xây nên nhịp cầu kết nối EU và các quốc gia ven bờ Địa Trung Hải. Đến năm 2008, Liên minh Địa Trung Hải được thành lập, với kỳ vọng sẽ thổi luồng sinh khí mới vào không gian hợp tác liên khu vực thông qua hàng loạt dự án về kinh tế, hạ tầng, năng lượng và giáo dục.

Tuy nhiên, khi cả hai bên đều bị cuốn theo bộn bề thách thức của riêng mình, tiến trình hợp tác gần như “dậm chân tại chỗ” nhiều năm qua. Mục tiêu ban đầu vì thế cũng không cán đích như mong đợi. Dòng người di cư bất hợp pháp, tình trạng bất bình đẳng kinh tế dai dẳng, bất ổn an ninh, ô nhiễm môi trường, trở thành lỗ hổng trên nhịp cầu hợp tác giữa EU và những nước láng giềng phía nam.

Nhằm bù đắp điểm khuyết thiếu đó, đúng vào dịp kỷ niệm 30 năm “Tiến trình Barcelona” ra đời, “Hiệp ước Địa Trung Hải: Một biển, Một hiệp ước, Một tương lai” được công bố.

Ủy ban châu Âu (EC) gọi đây là thời khắc lịch sử, đánh dấu sự khởi đầu cho một giai đoạn hợp tác sâu sắc hơn giữa EU và các nước nam Địa Trung Hải. Văn kiện tạo ra khuôn khổ hợp tác rộng mở giữa EU với một trong những khu vực lân cận có tầm quan trọng chiến lược hàng đầu với Lục địa Già.

Hiệp ước được triển khai một cách toàn diện dựa trên ba trụ cột chính, gồm: con người, kinh tế và an ninh. Khoản đầu tư trị giá hơn 1 tỷ euro của EU sẽ được phân bổ cho hơn 100 sáng kiến cụ thể về phát triển kinh tế, giáo dục, thích ứng với biến đổi khí hậu và bảo đảm an ninh khu vực, mang lại lợi ích trực tiếp cho người dân và nền kinh tế hai bờ Địa Trung Hải. Khoản chi mạnh tay này đã gửi đi cam kết rõ ràng của Liên minh Cờ xanh trong nỗ lực xây dựng một không gian Địa Trung Hải chung ổn định, an ninh và thịnh vượng hơn.

Đại diện cấp cao EU phụ trách chính sách an ninh và đối ngoại kiêm Phó Chủ tịch EC Kaja Kallas nhấn mạnh, mục tiêu của EU và các đối tác là hòa bình, thịnh vượng, cơ hội phát triển cho người dân. Những mục tiêu này chỉ có thể đạt được thông qua việc thiết lập mối quan hệ đối tác mạnh mẽ hơn.

Không khó để lý giải nguyên nhân EU dành sự quan tâm đặc biệt vào quan hệ với các nước láng giềng phía nam. Là điểm giao thoa chiến lược giữa châu Âu, Trung Đông và châu Phi, Địa Trung Hải có tầm quan trọng đặc biệt, nơi hội tụ tuyến giao thương huyết mạch kết nối các nền kinh tế lớn, đồng thời là điểm đặt căn cứ quân sự của nhiều cường quốc.

Một điểm nhấn quan trọng của hiệp ước là cam kết về triển khai nỗ lực chung phòng ngừa xung đột, chống tội phạm có tổ chức, bảo đảm an ninh hàng hải và nâng cao năng lực ứng phó trước mối đe dọa xuyên biên giới. Mặc dù từng là cái nôi nuôi dưỡng nhiều nền văn minh, Địa Trung Hải giờ đây lại đang đối mặt hàng loạt thách thức. Thông qua hiệp ước, EU mong muốn xây dựng một khu vực thịnh vượng và an toàn, qua đó gián tiếp bảo vệ an ninh nội khối, hạn chế bất ổn lan sang châu Âu.

Bên cạnh đó, EU cần sự hỗ trợ của các đối tác để ngăn chặn dòng người di cư bất hợp pháp vượt Địa Trung Hải tràn từ Trung Đông, châu Phi sang Lục địa Già năm này qua năm khác. Trong khi đó, các nước nam Địa Trung Hải cũng cần tiếng nói có trọng lượng của EU để thúc đẩy giải pháp hòa bình chấm dứt xung đột kéo dài, mang lại ổn định lâu bền ở khu vực.

Sự ra đời của “Hiệp ước Địa Trung Hải: Một biển, Một hiệp ước, Một tương lai” không chỉ là cơ hội để EU mở rộng tầm ảnh hưởng, mà còn tạo nền tảng để xây dựng một không gian Địa Trung Hải ổn định và thịnh vượng hơn.

NGUYỄN HÀ