Biến cố cung đình đẫm máu mở ra kỷ nguyên nhà Tiền Lê

Biến cố này không chỉ đặt dấu chấm hết cho vị vua sáng lập triều Đinh, mà còn mở đầu cho một chuỗi khủng hoảng quyền lực, góp phần làm thay đổi cục diện triều chính, tạo điều kiện cho Lê Hoàn lên ngôi và mở ra triều Tiền Lê. Sự kiện này từ lâu đã được xem là một bước ngoặt lịch sử, phản ánh cả sự mong manh của quyền lực trong buổi đầu xây dựng quốc gia tự chủ, lẫn tính phức tạp trong nội bộ hoàng tộc và triều đình thời kỳ ấy.

Theo Đại Việt sử ký toàn thư, vào mùa đông năm Kỷ Mão (979), vua Đinh Tiên Hoàng cùng con trai là Đinh Liễn bị một nội nhân trong cung tên là Đỗ Thích ám sát trong lúc đang ngủ tại điện. Sử sách không ghi lại chi tiết cụ thể về cách thức hành thích, nhưng cho biết hung thủ sau đó bị bắt giữ và xử tử. Vụ việc gây chấn động lớn, bởi không chỉ vị hoàng đế khai sáng triều Đinh bị giết hại, mà cả người kế vị được chỉ định – Thái tử Đinh Liễn – cũng cùng chung số phận. Trong một quốc gia mà chế độ quân chủ cha truyền con nối đang được định hình, việc vua và thái tử cùng bị sát hại trong một đêm là đòn giáng cực mạnh vào nền tảng chính trị và tinh thần của cả triều đình.

Đền thờ vua Đinh Tiên Hoàng ở Cố đô Hoa Lư, Ninh Bình. Ảnh: Quốc Lê.

Đỗ Thích – người gây ra vụ ám sát – theo ghi nhận của chính sử là một viên quan nhỏ, không có vai trò đáng kể trong triều. Sách Đại Việt sử ký toàn thư kể lại rằng Đỗ Thích nằm mộng thấy mình được làm vua, từ đó nảy sinh ý định mưu sát vua và thái tử để đoạt ngôi. Lập luận này, trên bề mặt, dường như muốn nhấn mạnh đến yếu tố "định mệnh" hay sự mù quáng của tham vọng cá nhân. Tuy nhiên, dưới cái nhìn sử học hiện đại, nhiều nhà nghiên cứu cho rằng lời giải thích này là quá đơn giản cho một sự kiện có hậu quả chính trị nghiêm trọng như vậy. Việc một người không có quyền lực và không có hậu thuẫn chính trị lại có thể tiếp cận hoàng đế và thái tử, ám sát thành công cả hai ngay tại cung cấm, mà không bị phát giác từ trước, cho thấy nhiều khả năng Đỗ Thích không hành động một mình. Có thể đằng sau ông là những thế lực chính trị chưa được ghi chép đầy đủ trong sử sách chính thống – vốn thường có xu hướng che giấu những xáo trộn nội bộ triều đình.

Một điểm đáng chú ý khác là vai trò của thái tử Đinh Liễn trong thời gian trước vụ ám sát. Sau khi Đinh Tiên Hoàng lên ngôi, ông phong con trai nhỏ là Hạng Lang làm hoàng thái tử, bất chấp việc Đinh Liễn – người con lớn – đã cùng cha chinh chiến và lập quốc. Đinh Liễn vì giận dữ đã giết Hạng Lang để dọn đường cho mình lên kế vị. Hành động này tuy không bị vua cha trừng phạt, nhưng chắc chắn gây nên sự bất mãn trong nội bộ hoàng tộc cũng như trong giới đại thần. Việc hai cha con cùng bị ám sát có thể là kết quả của sự tích tụ mâu thuẫn chính trị và tranh đoạt quyền lực kéo dài. Có thể nói, chế độ quân chủ thời Đinh mới chỉ được xây dựng trên nền tảng quyền lực cá nhân, chưa có thiết chế quản trị ổn định, nên dễ dàng rơi vào khủng hoảng khi vị trí trung tâm quyền lực bị mất.

Hệ quả của vụ ám sát là tình trạng khủng hoảng lập tức xảy ra tại Hoa Lư. Ngai vàng rơi vào tay một ấu chúa – Đinh Toàn – khi ấy mới chỉ 6 tuổi. Một quốc gia non trẻ, đối diện với nguy cơ ngoại xâm từ phương Bắc, lại không có người lãnh đạo đủ mạnh về chính trị lẫn quân sự. Trong bối cảnh đó, Lê Hoàn – lúc ấy là Thập đạo tướng quân – được triều đình giao trọng trách nhiếp chính. Sự chuyển giao quyền lực từ nhà Đinh sang nhà Lê diễn ra nhanh chóng, với việc Hoàng thái hậu Dương Vân Nga trao long bào cho Lê Hoàn, dẫn tới sự thành lập của triều Tiền Lê năm 980.

Dưới góc nhìn của sử học hiện đại, vụ ám sát Đinh Tiên Hoàng và Đinh Liễn là một trong những minh chứng điển hình cho tính chất bất ổn và thiếu nền tảng của chế độ quân chủ sơ kỳ ở Việt Nam thế kỷ 10. Nó phản ánh sự thiếu vững chắc trong cơ cấu quyền lực và sự căng thẳng trong nội bộ hoàng tộ. Bên cạnh đó, sự kiện này cũng cho thấy vai trò thiết yếu của cá nhân lãnh đạo trong việc duy trì ổn định quốc gia, khi sự sụp đổ đột ngột của vị vua sáng lập kéo theo cả hệ thống chính trị vào khủng hoảng. Từ một góc nhìn rộng hơn, vụ việc này còn đặt ra câu hỏi về tính kế thừa và pháp lý của quyền lực trong chế độ quân chủ buổi đầu, và là lời nhắc nhở về những giới hạn của chính trị dựa trên sự độc tôn cá nhân, khi thiếu đi một cơ chế kiểm soát và phân quyền rõ ràng.

----------------------------

Tài liệu tham khảo:

Đại Việt sử ký toàn thư - Tập I. Quốc sử quán triều Nguyễn. NXB Khoa học xã hội, 1998.

“Khủng hoảng chính trị sau cái chết của Đinh Tiên Hoàng và vai trò chuyển tiếp của Lê Hoàn”. Nguyễn Quang Ngọc. Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử, số 4, 2007.

Sự biến năm 979 và việc hình thành triều Tiền Lê. Nguyễn Hữu Mùi. NXB Khoa học Xã hội, 2010.

The Birth of Vietnam. Keith Weller Taylor. University of California Press, 1983.

Thanh Bình