Bí ẩn về Di tích đền phủ Ninh Xá ở Nam Định nơi lưu giữ 28 đạo sắc phong?

Theo tìm hiểu của PV Gia đình và Xã hội, Di tích lịch sử văn hóa Quốc gia đền phủ Ninh Xá thuộc xã Yên Ninh, huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định. Đền còn được gọi là đền Voi Đá, Ngựa Đá, vì trước đây tại đền có voi đá, ngựa đá chầu phía trước cửa hoặc gọi là đền ông Công vì trước kia đền có nuôi công, ngày ngày đi lại, xòe cánh trước sân đền.

Đền Ninh Xá là nơi thờ Lương Bình Vương, An Nhu Vương. Theo truyền thuyết, đây là những vị con vua Hùng về trấn trị vùng đất Đại An, giúp dân Ninh Xá khai khẩn, trồng lúa, trồng dâu, chăn tằm, dệt vải. Từ thời nhà Lý, đền còn thờ Lão La Đại thần Ninh Hữu Hưng (SN 939) người có tài đục chạm đồ mộc. Ông từng được Đinh Tiên Hoàng ban chức: “Công tượng lục phủ giám sát đại tướng quân” (Vị đại tướng trông coi nghề mộc của sáu phủ). Trong thời nhà Đinh rồi sau đó thời Tiền Lê, ông chỉ huy việc xây dựng Kinh đô Hoa Lư với các cung điện như Bách Bảo Thiên Tuế, Phong Lưu Tử Hoa, Long Lộc, Trường Xuân... cùng nhiều đền, chùa, dinh thự.

Theo sử sách, vào ngày 24 tháng 4 năm Tân Mão (tức ngày 9 tháng 6 năm 991), trong 1 lần phò vua Lê Đại Hành cày tịch điền, lúc về qua sông Sắt, vua cho đậu thuyền rồng lên thăm đền thờ Lương Bình Vương và An Nhu Vương. Thấy cảnh hoang sơ, Ninh Hữu Hưng đã xin vua ở lại sửa đền và sửa chùa Lê ( Phúc Lê Tự).

Ngoài ra, thấy nơi đây đất đai trù phú, dân cư còn thưa thớt, ông đưa con cháu, họ hàng và chiêu mô dân các nơi về đây khai khẩn mở mang trang ấp, dạy dân nghề mộc, chạm để kiếm sống. Sau này, những người dân về đây sống đều đổi sang họ Ninh nên vùng đất này có tên là Ninh Xá. Ngày 4 tháng 6 năm Kỷ Mùi (1091), ông qua đời tại Ninh Xá, hưởng thọ 81 tuổi. Con cháu và dân làng đưa thi hài ông về quê an táng tại chân núi Xương Bồ (Ninh Bình), đồng thời tôn làm vị tổ dạy nghề, thờ tự tại đền Ninh Xá...

Theo thư tịch ở địa phương thì đền Ninh Xá được xây dựng từ thế kỷ thứ X, ban đầu chỉ là một thảo am tại phía tây bờ sông Kim Ngân (tức sông Sắt ngày nay) đến năm Nhâm Thìn (1712) đền được chuyển về vị trí hiện nay. Năm 1849 khởi công xây dựng tòa tiền đường. Năm 1894 tu sửa hai tòa đệ nhị và tiền đường. Ngôi đền tuy đã được làm đi sửa Lại nhiều lần nhưng vẫn bảo lưu được đường nét phong cách cổ truyền dân tộc.

Ngày 7/7/2024, theo ghi nhận của PV Gia đình và Xã hội, Di tích lịch sử văn hóa Quốc gia đền phủ Ninh Xá được xây dựng trên một khu đất cao ráo với diện tích 2.390m2, mặt quay về hướng tây. Phía trước cửa đền phủ có hồ bán nguyệt, hệ thống nghi môn, hòn non bộ được tạo dáng đẹp trang trí nhiều đề tài: nghê chầu, hổ phù, tứ linh, tứ quý cùng các câu đối nhấn nổi bằng chữ Hán.

Trước sân ngay cạnh hồ bán nguyệt có 2 con ngựa bằng đá có chạm khắc các dòng chữ Hán - Nôm.

Cùng với đó là 2 con voi bằng đá có niên hiệu hàng trăm năm.

Đền được xây dựng theo hình chữ “Đinh”. Tòa tiền đường gồm 3 gian, cao 8 mét, được làm theo kiểu chồng diêm hai tầng tám mái. Các cấu kiện gỗ như câu đầu, xà thượng, xà hạ, con rường đều được soi chỉ, điểm các hàng lá lật mềm mại.

Tất cả kết hợp cùng những đầu đao cong vút, mái ngói nam phủ rêu phong tạo nên nét cổ kính, uy nghiêm.

Nối tiếp tiền đường là trung đường và chính tẩm với hệ thống kiến trúc độc đáo, tinh xảo được làm hoàn toàn bằng gỗ lim, thể hiện rõ nét tài hoa của các nghệ nhân làng nghề.

Các hình tượng rồng, tứ quý, tứ linh... trên các cánh cửa, các bộ vì được chạm bong, chạm lộng với kỹ thuật gia công cầu kỳ, tỉ mỉ, sắc nét.

Liền sau tòa tiền đường là tòa trung đường 3 gian 2 chái và cung cấm 3 gian xây dọc. Tòa trung đường có kích thước và kiến trúc như tòa tiền đường. Giao mái bắt vần với tòa trung đường là ba gian cung cấm thiết kế theo kiểu chồng diêm bốn mái lợp ngói nam.

Trong tòa chính tẩm các vì kèo thiết kế theo kiểu chồng rường. Phần chạm khắc tập trung chủ yếu ở các vì kèo, cửa ra vào toa chính tẩm và đặc biệt mảng chạm ở vì hậu đốc với các đề tài "long chầu", "mẫu long giáo tử" và nơi thờ tự... Tất cả đều được ẩn hiện trong tầng tầng mây tản, cụm đao mác, lá hỏa với kỹ thuật chạm bong cầu kỳ, tỉ mỉ.

Bên cạnh đền là ngôi phủ thờ Đại Lan công chúa (tướng của Hai Bà Trưng). Phủ gồm có ba tòa: tiền đường, đệ nhị và chính cung được thiết kế theo kiểu "tiền chữ nhất, hậu chữ đinh". Công trình này đã góp phần bổ sung hỗ trợ tạo cho di tích một quần thể hoàn chỉnh.

Cùng với giá trị về lịch sử và kiến trúc, đền phủ Ninh Xá còn lưu giữ được 28 đạo sắc phong và nhiều đồ thờ có giá trị như: cửa võng, nhang án, kiệu long đình, kiệu bát cống, ngai thờ, đại tự, câu đối...

Đặc biệt sập thờ tổ nghề làm kiểu chân quỳ, dạ cá với vân tỏa lá hỏa vươn cao cùng các băng hoa chanh, sen dẹo. Mặt trước chạm lưỡng long chầu nguyệt mang phong cách nghệ thuật thế kỷ XVIII.

Theo một thủ phủ nhang tại đền phủ Ninh Xá cho biết, đền đã có lịch sử hàng trăm năm, đến nay vẫn giữ lại kiến trúc từ thời điểm xây dựng. Đền phủ Ninh Xá đã được Bộ Văn hóa – Thể thao và Du Lịch cấp bằng công nhận Di tích Lịch sử và kiến trúc Nghệ thuật năm 1991. Di tích lịch sử văn hóa Quốc gia đền phủ Ninh Xá cứ 3 năm tổ chức lễ hội 1 lần vào tháng 3 âm lịch.

Theo ghi nhận của PV, hằng ngày, tại khu vực sân đền phủ Ninh Xá có nhiều cụ ông tụ tập ngồi uống nước, hóng gió và đánh cờ.

Xung quanh đền phủ Ninh Xá có nhiều cây xanh lâu năm bao phủ, tạo nên bóng mát.

Xem thêm video đang được quan tâm:

Video: Bí ẩn đằng sau câu chuyện viết sớ khấn ở Đền Trần - Nam Định

Nhật Tân