Bảo tồn văn hóa Mường gắn với phát triển du lịch cộng đồng

Bảo tồn nhà sàn của người Mường góp phần phát triển du lịch cộng đồng tại xã Thạch Lập.

Thạch Lập có khoảng 98% người dân tộc Mường. Bản sắc văn hóa Mường hiện diện rõ nét trong từng nếp sống hằng ngày: từ tiếng cồng chiêng vang vọng núi rừng, những mái nhà sàn cổ kính bên sườn núi, tới điệu hát ru, hát xường, múa sắc bùa rộn ràng ngày hội. Người dân vẫn lưu giữ nghề thủ công truyền thống như dệt thổ cẩm, đan lát... Những giá trị văn hóa ấy không chỉ nuôi dưỡng tâm hồn, mà còn là tài nguyên quý giá để phát triển du lịch cộng đồng.

Theo chân cán bộ văn hóa xã, chúng tôi đến thôn Lập Thắng, nơi được xem là “trái tim” du lịch cộng đồng của xã Thạch Lập. Giữa triền núi xanh ngút ngàn, những ngôi nhà sàn nối tiếp nhau trải dài, mái lá cọ trầm mặc hòa quyện với màu xanh của rừng cây, màu nâu của đất núi. Có ngôi nhà sàn tựa lưng vào núi, nép mình dưới tán cổ thụ, bậc cầu thang gỗ bóng lên theo dấu chân bao thế hệ. Buổi chiều, tiếng suối róc rách hòa cùng tiếng cồng chiêng, làn khói lam bảng lảng trên mái lá tạo nên bức tranh yên bình đến lạ, khiến ai dừng chân cũng thấy như được trở về cội nguồn, với không gian văn hóa đậm chất Mường.

Ông Phạm Văn Cảnh, trưởng thôn Lập Thắng, cho biết: “Nhà sàn không chỉ phản ánh kiến trúc đặc trưng mà còn là không gian lưu giữ văn hóa, nơi diễn ra sinh hoạt cộng đồng, nơi lưu truyền các phong tục, tập quán của người Mường. Do đó, bà con luôn ý thức, trách nhiệm được việc gìn giữ nhà sàn. Thôn có 120 nhà sàn, nhiều nhà sàn cổ vẫn được gìn giữ trở thành đặc trưng điểm nhấn thu hút khách du lịch”.

Nhận thấy phát triển du lịch cộng đồng đã và đang trở thành xu hướng, địa phương đã vận động các hộ gia đình chỉnh trang nhà cửa, cảnh quan, chuẩn bị cơ sở vật chất để đón khách du lịch. Như ngôi nhà sàn của chị Phạm Thị Vinh đã được cải tạo, xây dựng khuôn viên cây cảnh, điểm check-in và khu vệ sinh, nhà tắm để phục vụ khách du lịch.

Chị Phạm Thị Vinh - chủ nhân của Hích Homestay Phạm Võ cho biết: “Từ khi chính quyền địa phương vận động triển khai xây dựng và phát triển du lịch cộng đồng, năm 2021 gia đình tôi đã cải tạo nhà sàn, mua sắm thêm trang thiết bị, cải tạo khuôn viên, xây dựng thêm nhà tắm, nhà vệ sinh với tổng kinh phí gần 200 triệu đồng để phục vụ du khách. Đồng thời, tôi cũng được tham gia các lớp tập huấn, dạy nghề về du lịch, nấu ăn. Kết nối với đội văn nghệ của thôn, xã để phục vụ khách du lịch”.

Điểm hấp dẫn của Hích Homestay Phạm Võ không chỉ là không gian hùng vĩ, gần gũi thiên nhiên mà ngay khu vườn check-in du khách có thể chiêm ngưỡng ruộng bậc thang phía xa xa hay say sưa cùng cảnh hai ông bà (bố mẹ của chủ homestay) bắt cá dưới suối, cùng nhau đan lát, dệt vải bên ngôi nhà sàn cổ.

Không chỉ giữ gìn kiến trúc nhà sàn mà Thạch Lập còn phát huy các giá trị văn hóa phi vật thể, như: lễ hội Mường Yến, lễ hội Mường Lập với những nghi thức truyền thống, trò diễn đặc trưng của người Mường. Các loại hình nghệ thuật diễn xướng dân tộc, các trò chơi dân gian như: xường giao duyên, hát ru, múa - hát pồn pôông, cồng chiêng, nhảy sạp... Hiện toàn xã có 2 câu lạc bộ văn hóa văn nghệ dân gian hoạt động hiệu quả. Mỗi câu lạc bộ thu hút hơn 30 người tham gia - đây vừa là lực lượng chính trong bảo tồn, thực hành di sản văn hóa người Mường vừa phục vụ nhu cầu giao lưu văn hóa văn nghệ của du khách.

Cùng với đó, ẩm thực và nông sản đặc trưng của địa phương cũng được gìn giữ trở thành thế mạnh, như: gạo nếp hạt cau - sản phẩm OCOP của xã, nổi tiếng dẻo thơm. Hay nếp cẩm, khoai mán vàng, lợn đen, gà đồi, dê núi, rau rừng... tạo nên bản sắc ẩm thực riêng biệt. Những sản phẩm này không chỉ đáp ứng nhu cầu sinh hoạt mà còn có thể trở thành sản phẩm du lịch, quà tặng cho du khách.

Ngoài yếu tố văn hóa, Thạch Lập còn được thiên nhiên ban tặng nhiều thắng cảnh. Thác Khe Cha với dòng nước trong lành, mát lạnh, xung quanh bao bọc bởi dãy núi cao, có đường kết nối với khu đồi Hích cao gần 1.000m. Đồi Hích được ví như “Đà Lạt của xứ Thanh” với khí hậu mát mẻ quanh năm, là điểm săn mây lý tưởng. Các điểm đến hấp dẫn khác như: Thác Hón Kẻ - nằm trong một thung lũng, bao quanh là núi đá vôi. Hang Gió kỳ vĩ, nguyên sơ với vô vàn nhũ đá đẹp muôn hình vạn trạng; đồi Trèm gắn với truyền thuyết Thánh Gióng để lại dấu chân... Tất cả tạo nên bức tranh phong cảnh vừa hùng vĩ vừa thơ mộng, rất thích hợp để khai thác du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, khám phá.

Đồng chí Bùi Thị Quyên, Trưởng Phòng Văn hóa - Xã hội, UBND xã Thạch Lập, cho biết: “Xã Thạch Lập có nhiều tiềm năng để phát triển du lịch cộng đồng. Song, để phát triển du lịch gắn với bảo tồn văn hóa một cách bền vững, Phòng Văn hóa - Xã hội xác định tham mưu cho xã tiếp tục làm tốt công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của người dân tộc Mường; nâng cao kỹ năng làm du lịch cộng đồng của người dân; huy động nguồn lực đầu tư cơ sở hạ tầng giao thông, du lịch đồng bộ hơn”.

Có thể khẳng định, việc bảo tồn văn hóa Mường gắn với phát triển du lịch cộng đồng tại Thạch Lập không chỉ giữ gìn bản sắc, mà còn mở ra hướng phát triển mới cho địa phương. Do đó, mỗi người dân cần nhận thức rõ việc bảo tồn văn hóa không chỉ là trách nhiệm, mà còn là động lực để phát triển kinh tế - xã hội, để giá trị truyền thống tiếp tục tỏa sáng.

Bài và ảnh: Quỳnh Chi