'Bão chồng bão' và bài toán ứng phó thiên tai bền vững

Nước ngập sâu tại đường Chiến thắng sông Lô (phường Minh Xuân, Tuyên Quang). Ảnh: Hoàng Hải - TTXVN

Thực tế cho thấy, trước sự cực đoan, bất thường của biến đổi khí hậu, để giảm thiểu thấp nhất thiệt hại, cần phải tính đến những giải pháp mang tính lâu dài. Yêu cầu đặt ra không chỉ là ứng phó kịp thời mà còn phải xây dựng chiến lược phòng, chống thiên tai dài hạn, khả thi và gắn chặt với mục tiêu phát triển bền vững.

Bão chồng bão - sự bất thường, cực đoan của biến đổi khí hậu

Trong phiên họp chỉ đạo về ứng phó với bão 11, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà nhấn mạnh, diễn biến thiên tai thời gian qua vô cùng phức tạp. Sự ảnh hưởng liên tiếp của các cơn bão tạo nên hiện tượng “thiên tai kép”. Phó Thủ tướng cảnh báo “Bão ngày càng bất thường, tăng cường độ và tốc độ nhanh, gây áp lực lớn lên công tác ứng phó. Phó Thủ tướng yêu cầu các địa phương phải tập trung nhân lực, vật lực khắc phục hậu quả bão số 10, vì chỉ một trận mưa nhỏ cũng có thể gây sạt lở, lũ quét, tập trung phòng chống ngập lụt đô thị, kiểm tra hệ thống đê điều, di dời dân ra khỏi vùng xung yếu để bảo đảm an toàn tính mạng...

Bão số 9 đến số 11 đã xảy ra liên tiếp từ những ngày cuối tháng 9 đến nay, trong đó mưa lớn, gió giật rất mạnh và dông lốc của bão số 10 đã gây hậu quả rất nghiêm trọng tại nhiều địa phương, phức tạp hơn là một số địa bàn cũng đã chịu ảnh hưởng của bão số 3 và số 5 trước đó. Hiện nay, các địa phương vẫn chưa khắc phục xong hậu quả thì lại tiếp tục hứng chịu những tác động lớn của bão số 10, hoàn lưu bão số 10 và số 11.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ, Giám đốc Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn Quốc gia Mai Văn Khiêm cho biết, đây là mùa bão bất thường tính tới thời điểm này, biểu hiện rõ rệt nhất là hiện tượng đa thiên tai diễn ra dồn dập, "bão chồng bão", "lũ trồng lũ", trong khi siêu bão số 9 đổi hướng đổ bộ vào Trung Quốc, khi di chuyển vào đất liền tỉnh Quảng Ninh đã suy yếu và không ảnh hưởng nhiều đến đất liền nước ta thì bão số 10 (BUALOI) di chuyển nhanh trên Biển Đông với tốc độ gấp đôi cơn bão bình thường, có lúc lên tới 35 - 40 km/giờ, nhưng khi đổ bộ vào đất liền lại đi chậm lại, đi dọc men theo ven biển miền Trung rồi mới đổ bộ vào khu vực Bắc Bộ, Trung Bộ với tác động rất mạnh. Thời gian bão số 10 lưu trên đất liền kéo dài các tỉnh Nghệ An - Bắc Quảng Trị kéo dài ít thấy, lên tới trên 12 tiếng. Hoàn lưu bão gây mưa lớn toàn Bắc Bộ và Thanh Hóa trở vào đến thành phố Huế (có nơi mưa gần 600 mm).

Người dân phố Bế Văn Đàn, phường Thục Phán (Cao Bằng) tranh thủ dọn dẹp khi nước bắt đầu rút. Ảnh: Chu Hiệu - TTXVN

Bão số 10 và hoàn lưu bão đã gây thiệt hại rất nặng cho nhiều địa phương thuộc Bắc Bộ và Trung Bộ, đặc biệt về nhà ở, giao thông, hệ thống điện, viễn thông... Theo số liệu của Cục Quản lý đê điều và Phòng, chống thiên tai (tính đến 7 giờ ngày 5/10) bão số 10 và hoàn lưu bão đã gây thiệt hại kinh tế sơ bộ tại một số tỉnh là 18.803 tỷ đồng. Một số tỉnh bị thiệt hại nặng như Ninh Bình, Hà Tĩnh, Nghệ An, Thanh Hóa...

Riêng Hà Tĩnh có thiệt hai lớn nhất với 6.000 tỷ đồng, 98.000 nhà bị hư hỏng, tốc mái và nhiều thiệt hại khác về lúa, hoa màu, thủy sản, điều, trường học, cơ sở y tế và nhiều nhà máy, trung tâm thương mại bị hư hại. Tỉnh Nghệ An bị thiệt hại 2.207 tỷ đồng; 85 nhà đổ sập; 65.600 nhà hư hòng tốc mái, hàng nghìn ha hoa màu và thủy sản bị thiệt hại. Cùng với thiệt hại năng nề do bão, dông lốc xảy ra tại Ninh Bình, Hưng Yên đã làm 11 người chết, nhiều nhà cửa bị hư hỏng.

Ảnh hưởng của hoàn lưu bão số 10 trên địa bàn Hà Nội đã gây mưa rất lớn kèm lốc sét kéo dài gây nhiều điểm ngập úng, có điển ngập sâu, khiến các phương tiện không thể di chuyển được...

Cũng theo thông tin từ Cục Quản lý đê điều và Phòng, chống thiên tai, tính đến 17 giờ ngày 7/10, hoàn lưu bão số 11, mưa lũ đã 9.480 ha lúa, hoa màu bị ngập úng, thiệt hại; 1.608 nhà bị cô lập 4.830 nhà bị ngập, hư hỏng; ngập lụt, sạt lở, ách tắc giao thông 493 điểm trên các tuyến đường tại các tỉnh Lạng Sơn, Cao Bằng, Thái Nguyên, Bắc Ninh, Thanh Hóa. Đập thủy điện Bắc Khê 1 (thôn Bắc Khê, xã Tân Tiến, tỉnh Lạng Sơn) bị vỡ với chiều dài hơn 5m, chiều sâu 3-4m. Cùng với đó là 3 người chết, 4 người mất tích do lũ cuốn và 2 người bị thương.

Trong tình hình trên, với sự chỉ đạo quyết liệt từ sớm, từ xa Ban Bí thư, Chính phủ, sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị cùng nỗ lực của các lực lượng chức năng và người dân đã góp phần giảm thiểu phần nào thiệt hại của thiên tai.

Phòng chống thiên tai - hướng tới mục tiêu phát triển bền vững

Công an xã Lạng Giang (Bắc Ninh) tham gia phối hợp đưa hộ gia đình ở thôn Cao Thượng bị ngập trong nước lũ đến nơi an toàn. Ảnh: TTXVN phát

Theo các chuyên gia khí tượng thủy văn, con người không thể loại trừ thiên tai mà chỉ có khả năng hạn chế và tìm các biện pháp thích ứng để giảm nhẹ thiệt hại để bảo vệ và phát triển sản xuất, đời sống.

Để công tác phòng, chống thiên tai hiệu quả, cần làm tốt công tác tuyên truyền, giáo dục, làm cho mọi người, mọi nhà, mọi địa phương nhận thức sâu sắc tác hại của thiên tai, nhận diện một cách đầy đủ các loại hình thiên tai và những diễn biến của nó để chủ động phòng, chống, với phương châm “Phòng, tránh là chính, tự cứu mình là chính”.

Bài học qua nhiều năm trong công tác ứng phó thiên tai cũng cho thấy, năng lực dự báo, cảnh báo, ứng phó từ sớm, từ xa, đồng thời xây dựng kịch bản đa thiên tai phù hợp với từng địa phương. Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà nhấn mạnh phải gắn công tác phòng, chống thiên tai trong kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội cũng như phát huy phương châm “4 tại chỗ” và nêu cao trách nhiệm của người đứng đầu đã phát huy được hiệu quả, góp phần chủ động ứng phó, giảm thiệt hại.

Cùng với đó, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Hoàng Hiệp lưu ý, các địa phương cần quy hoạch và xây dựng các công trình để vừa cấp nước cho các nhu cầu kinh tế-xã hội, vừa điều tiết nước lũ về mùa mưa; củng cố các tuyến đê sông, suối, ao, hồ thủy lợi... Xây dựng các trạm bơm tưới tiêu, các công trình phân lũ..; bảo vệ và nâng cao chất lượng rừng. Khi có thiên tai xảy ra, cần huy động tổng hợp các lực lượng, nhất là lực lượng chuyên nghiệp, lực lượng vũ trang, thanh niên tình nguyện và nhân dân trên địa bàn thực hiện công tác cứu hộ, cứu nạn, cứu trợ; phải chuẩn bị sẵn sàng các phương tiện và các yếu tố đảm bảo. Sau thiên tai, cần đánh giá chính xác thiệt hại, huy động nội lực với tinh thần “lá lành đùm lá rách” và coi trọng sự cứu trợ, giúp đỡ từ bên ngoài. Tổ chức tốt việc tiếp nhận, quản lý, phân phối nguồn cứu trợ đảm bảo kịp thời, đúng đối tượng, công khai, dân chủ.

Nhiều nơi thuộc thôn Hoàng Hoa Thám, xã Yên Thế bị ngập sâu trong nước lũ. Ảnh: TTXVN phát

Các cấp cần quan tâm đầu tư cho các đơn vị cơ sở xã, phường nhất là vùng sâu, vùng xa, vùng có nguy cơ cao về phương tiện cứu hộ, cứu nạn, dự trữ các nhu cầu thiết yếu lương thực, thực phẩm, thuốc men,... để phục vụ ứng cứu và khắc phục kịp thời hậu quả của thiên tai... Tiếp tục quan tâm đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng, đặc biệt là các công trình phòng, chống thiên tai như kiên cố hóa hồ đập, đê điều, kè biển... có tính đến yếu tố phòng tránh thiên tai ở cấp độ cao. Đồng thời tăng cường công tác dự báo, dự tính; cung cấp thông tin dự báo đầy đủ và độ tin cậy cao hơn.

Các địa phương cần đẩy mạnh thu hút đầu tư nhằm đẩy nhanh chuyển dịch cơ cấu kinh tế từ một tỉnh nông nghiệp sang một tỉnh có công nghiệp, nông nghiệp và dịch vụ phát triển; xem đây là giải pháp căn cơ nhất để phòng, tránh thiên tai, ứng phó với biến đổi khí hậu và phát triển một cách bền vững.

Ngoài ra, thích ứng khí hậu phải được lồng ghép trong chiến lược phát triển quốc gia. Tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn, năng lượng tái tạo, bảo vệ tài nguyên nước và đất là một trong những yếu tố hết sức hệ trọng đối với việc phòng, chống giảm nhẹ thiên tai, phát triển kinh tế xã hội.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu hiện nay, “bão chồng bão” hay "thiên tai kép" chính là lời cảnh báo cấp bách về chiến lược thích ứng toàn diện, để mọi người đều được an toàn về tính mạng và tài sản, để không một ai bị bỏ lại phía sau trước, trong và sau thiên tai. Tứ đó tạo cơ sở, tiền đề hướng tới xây dựng một xã hội bền vững, an toàn trước thiên tai.

Thắng Trung/Bnews/vnanet.vn