Báo chí và mạng xã hội: Đề cao giá trị cốt lõi để phụng sự độc giả

BẮC GIANG - Ngày nay, hình ảnh những thực khách đủ thành phần, trên tay cầm tờ báo vừa đọc vừa nhâm nhi ly cafe vào buổi sáng ở các quán bình dân bên hè phố đã trở nên khan hiếm. Hoặc cũng khó bắt gặp hình ảnh các tài xế “xe ôm” hay taxi chăm chú đọc báo ở các ngã ba, ngã tư trong lúc chờ khách. Thay vào đó là chiếc điện thoại thông minh để “lướt sóng” mạng xã hội. Theo Báo cáo về tình hình thị trường Digital và Meltwater, Việt Nam là một trong 18 nước có số lượng người dùng mạng xã hội đông trên thế giới và hiện là một thị trường lý tưởng cho việc phát triển mạng xã hội.

Sự bùng nổ của mạng xã hội đã tạo ra hàng triệu nhà báo nghiệp dư của nền “báo chí công dân”. Một sự việc sinh hoạt thường nhật ở đâu đó, hay một ý tưởng nào đó của các nhà lãnh đạo và quản lý chưa thành chủ trương mà bị rò rỉ, thì chỉ vài phút sau đã lên mạng xã hội. Rồi thông tin lan truyền theo cấp số nhân, chỉ vài giờ sau thì hàng chục triệu người ở trong nước và nước ngoài đã nắm được và bàn tán, bình luận, khen chê... Theo đó, mạng xã hội đang là một thách thức rất lớn đối với báo chí truyền thống, bao gồm cả báo chí điện tử chính thống.

Với internet băng thông rộng thế hệ mới, với công nghệ số và đổi mới sáng tạo, mạng xã hội đã mở ra một cuộc cách mạng phân phối nội dung và phương tiện truyền thông có thể lấn lướt hệ thống báo chí truyền thống và chính thống. Năm ngoái, kỳ họp thứ 8 Quốc hội khóa XV đã tiến hành phiên chất vấn nhóm các vấn đề thuộc lĩnh vực Thông tin và Truyền thông vào ngày 12/11/2024. Một trong những vấn đề được quan tâm nhất là các giải pháp nâng cao vai trò của báo chí chính thống. Có đại biểu nêu câu hỏi: Báo chí chính thống có thể cạnh tranh với mạng xã hội được không? Trả lời câu hỏi này, Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng: Báo chí chính thống có thể hợp tác với mạng xã hội. Trong thế giới ngày nay thì đó là cách tốt nhất, không chỉ riêng trong lĩnh vực thông tin và truyền thông.

Thật vậy, sự bùng nổ của mạng xã hội không chỉ là thách thức mà còn tạo ra những điều kiện thuận lợi đối với báo chí, bởi báo chí và mạng xã hội có quan hệ tác động qua lại lẫn nhau. Nếu như những tin, bài, ảnh của báo chí được bạn đọc quan tâm, bàn luận và chia sẻ trên mạng xã hội, thì ngược lại những thông tin phong phú trên mạng xã hội cũng là nguồn tham khảo cần thiết đối với người làm báo. Nhược điểm của mạng xã hội là thông tin mang tính cá nhân, chưa được kiểm chứng và nhìn chung là được lan truyền theo “hiệu ứng đám đông”. Chỉ khi báo chí tiếp nhận, xử lý, kiểm chứng và tổ chức lại thông tin, thì khi đó thông tin từ mạng xã hội mới đáng tin cậy. Như vậy, công chúng một mặt tiếp nhận thông tin từ mạng xã hội như một nguồn tin nhanh nhạy, đa chiều… đồng thời cũng dựa vào báo chí để kiểm chứng độ chính xác của mạng xã hội.

Tờ báo nào đáp ứng được nhu cầu kiểm chứng ấy thì sẽ có khả năng thu hút đông đảo độc giả. Cùng đó, việc đăng tải các bài báo lên mạng xã hội sẽ tạo nên số lượng người đọc tìm đến trang báo đó nhiều hơn. Hiện nay, hầu hết các báo điện tử đều triển khai mục “Bình luận của bạn đọc” (comment) và “yêu thích” (like) dưới mỗi bài viết. Nhờ có sự phản hồi của bạn đọc, các tờ báo đã khai thác, tìm kiếm các chủ đề hay, có liên quan mật thiết đến thực tế và cuộc sống của độc giả hơn. Một số tờ báo đã tạo ra diễn đàn chung để công chúng cùng thảo luận những vấn đề mà xã hội quan tâm. Thông qua hoạt động tương tác này, báo chí thực hiện việc định hướng, điều chỉnh thông tin trên mạng xã hội, từ đó góp phần hình thành dư luận xã hội đúng đắn, kịp thời.

Báo Bắc Giang đến với các chiến sĩ đảo Sinh Tồn. Ảnh: PV.

Như vậy, sự có mặt của mạng xã hội đã góp phần làm cho nhà báo và tờ báo gần gũi hơn với độc giả. Đây chính là nét đổi mới so với phương thức làm báo truyền thống. Nổi bật là hiện nay, đa số các cơ quan báo chí đã từng bước xây dựng mô hình báo chí đa phương tiện. Để phát triển mô hình này, một số cơ quan báo chí đã chuyển từ mô hình tòa soạn truyền thống sang mô hình tòa soạn hội tụ. Theo đó, tòa soạn truyền thống phải được sắp xếp lại, tổ chức lại bộ máy nhân lực, quy trình làm báo để trở thành “guồng máy” thống nhất sản xuất tin, bài cho tất cả các loại hình báo chí. Đồng thời với mô hình tòa soạn hội tụ là mô hình báo chí tương tác. Một số báo điện tử đã bắt kịp xu hướng này và tương tác hai chiều khá đắc dụng.

Rõ ràng, mặc dù báo chí đang bị mạng xã hội cạnh tranh gay gắt, nhưng khi biết tận dụng mối quan hệ tương hỗ thì báo chí sẽ có thêm một nguồn thông tin, một môi trường tương tác và có nhiều điều kiện thuận lợi hơn để phát triển. Đặc biệt, khi báo chí biết tận dụng thế mạnh của mình để “bù đắp” những điểm yếu của mạng xã hội, thì đó sẽ là một lợi thế cạnh tranh vượt trội. Nói cách khác, báo chí muốn giữ vững vị thế chính thống thì phải đề cao giá trị cốt lõi của là tính xác thực, khách quan, có trách nhiệm và đạo đức nghề nghiệp. Báo chí không chỉ thông tin nhanh nhạy mà phải phân tích, đánh giá, nhận định và dẫn dắt dư luận xã hội.

Thực tế hiện nay, báo chí truyền thống đang hướng đến mô hình Báo chí giải pháp như là một “giải pháp” tối ưu cho một nền báo chí có sứ mệnh thúc đẩy sự phát triển của xã hội. Đó là một hướng tiếp cận trong lĩnh vực báo chí, tập trung vào việc tìm kiếm và trình bày các giải pháp khả thi cho những vấn đề xã hội, thay vì chỉ đưa tin “trung thực, khách quan”, hoặc những thông tin chỉ nhằm thỏa mãn sự tò mò, hiếu kỳ của công chúng. Điều đó đòi hỏi người làm Báo chí giải pháp phải tích cực tự đổi mới tư duy, hoàn thiện kỹ năng và tiếp cận các thành tựu công nghệ mới, thường xuyên trau dồi bản lĩnh chính trị, tuân thủ nghiêm quy trình tác nghiệp để sáng tạo ra các tác phẩm Báo chí giải pháp đặc sắc, thiết thực, khả thi. Vì thế, Báo chí giải pháp còn được gọi là “Báo chí kiến tạo” hay “Báo chí truyền cảm hứng”.

Những mặt trái của cơ chế thị trường, sự bành trướng mạnh mẽ của mạng xã hội, sự bùng nổ của công nghệ số… đang đặt báo chí truyền thống trước những thử thách sống còn. Bản chất của quá trình “vượt thoát” này là sự nỗ lực để xác tín thông tin và định hướng dư luận. Báo chí giải pháp luôn hướng đến sự chuyên nghiệp và nhân văn. Trong đó, tính nhân văn vừa là phẩm chất, vừa là đặc tính và cũng là mục tiêu của báo chí tiến bộ.

Rõ ràng, trước sự “tấn công” của mạng xã hội, báo chí truyền thống không chỉ phải “đuổi kịp” mà còn phải vượt lên mới có thể thực hiện được sứ mệnh phụng sự độc giả và xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn. Cùng với việc ứng dụng nền tảng số để xây dựng các mô hình báo chí đa phương tiện, hội tụ và tương tác... thì nhất quyết phải có những người làm báo chuyên nghiệp, chân chính và nhân văn. Đội ngũ nhà báo tiến bộ là nền tảng vững chắc của một nền báo chí tiến bộ. Điện thoại thông minh và trí tuệ nhân tạo chỉ có thể hỗ trợ, chứ không thể thay thế khối óc, con tim và bản lĩnh của người làm báo. Đồng thời, công tác quản lý báo chí cũng phải “đuổi kịp” và vượt lên để phù hợp với các xu thế của báo chí trong thời đại kỹ thuật số đang phát triển không ngừng.

Mai Nam Thắng