Bâng khuâng làng cổ

Đình làng Tiên Hòa - niềm tự hào của bao người dân nơi đây.

Ngày cuối năm, bên dòng Bồng Khê hiền hòa, người dân làng Tiên Hòa, thị trấn Hà Lĩnh (Hà Trung) háo hức, chộn rộn với tết. Không khí rạo rực quện vào rêu phong phủ bụi thời gian của một ngôi làng trăm năm tuổi, khiến người lữ khách thêm bâng khuâng.

Những người cao tuổi kể lại, làng trước có tên nôm là Kẻ Khao, sau đổi là Tiên Cảo, hiện nay là Tiên Hòa. Vào những năm gần cuối thế kỷ trước, các nhà khoa học đã phát hiện thấy di chỉ khảo cổ Cồn Cổ Ngựa thuộc nền văn hóa Đa Bút cách ngày nay khoảng 5.000 - 6.000 năm. Tại đây, người ta đã tìm thấy số lượng lớn rìu, đục, công cụ bằng đá của người nguyên thủy.

Chúng tôi dạo trên đường làng trầm mặc, bước qua ngõ Mã, ngõ Cừu, ngõ Hát, ngõ Trung, ngõ Đình... nơi có những giếng cổ, nhà cổ với tường, ngói phủ đầy rêu phong in bóng thời gian thoang thoảng lướt trôi. Thảng trong không gian ấy là những câu chuyện về sức vóc người xưa kiến thiết, gây dựng xóm làng, xây đời ấm no.

Bình yên bên hiên một ngôi nhà cổ ở làng Tiên Hòa.

Được thiên nhiên và tạo hóa ban tặng, Tiên Hòa đã sớm là một vùng sơn thủy hữu tình, ruộng đất phì nhiêu trù mật. Bởi vậy mà nhiều dòng họ đến đây từ rất sớm khai hoang lập nghiệp, quần cư. Đến nay, ở Tiên Hòa có đến trên 36 dòng họ cùng sinh sống. Trong đó có những dòng họ được ghi nhận có mặt từ thời nhà Trần, như các họ: Hoàng Huy, Hoàng Đức, Mạc, Lưu Xuân...

Ông Hoàng Huy Dũng, Trưởng chi họ Hoàng Huy cho biết: “Những ngôi nhà cổ trong họ được chúng tôi bảo tồn, giữ gìn. Chúng tôi cũng thường giáo dục con cháu trong việc giữ gìn hiện vật và giá trị truyền thống của làng, xã”.

Nét đẹp của làng cổ Tiên Hòa còn đặc biệt ở dòng Bồng Khê uốn lượn. Từ khi lập làng, người dân đã lấy núi, đồi làm điểm tựa vững chãi để quần cư theo hình “vành lược”, hướng mặt ra dòng Bồng Khê. Địa thế phong thủy tốt tươi ấy chẳng những giúp cư dân tránh nạn, thoát lũ ở vùng chiêm trũng Hà Trung, mà còn tôn thêm vẻ đẹp hiếm nơi nào có được cho Tiên Hòa.

Ông Nguyễn Văn Kỳ tự hào giới thiệu truyền thống hiếu học ở Hoằng Bột.

Xứ Thanh có rất nhiều ngôi làng cổ đặc sắc, có làng nằm trong top 10 ngôi làng cổ đẹp nhất Việt Nam, có làng “như một bảo tàng văn hóa làng quê Việt”... Mỗi ngôi làng lưu giữ một nét đẹp riêng của hồn quê. Nhưng chỉ duy nhất ngôi làng cổ Hoằng Bột, xã Hoằng Lộc (Hoằng Hóa) lưu giữ và phát huy tinh thần hiếu học nổi tiếng của đất Thanh Hóa.

Nét khác biệt cũng là đặc trưng ở Hoằng Bột là truyền thống khoa cử vang danh cả nước. Khó có ngôi làng cổ nào sở hữu lịch sử truyền thống khoa bảng kéo dài 438 năm, với 12 vị đại khoa. Trong số này, 7 vị được ghi danh trên bia đá ở Văn Miếu - Quốc Tử Giám (Hà Nội). Chủ tịch Hội Khuyến học xã Hoằng Lộc Nguyễn Văn Kỳ cho biết: “Lịch sử khoa bảng của làng được khởi nguồn từ năm Hồng Đức thứ 12 (1481) với sự đăng quang của Tiến sỹ Nguyễn Nhân Lễ. Từ bấy giờ đến khoa thi Nho học cuối cùng (1919) làng có 12 vị đại khoa. Số người đỗ hương cống, cử nhân khoảng gần 200 vị"...

Người xưa ví rằng, thế đất vuông vức của làng giống như một nghiên mực lớn mà con đường từ Nguyệt Viên về làng tựa như chiếc bút chấm vào nghiên mực.

Một góc làng cổ Hoằng Bột.

Truyền thống khoa bảng còn hình thành một nghề “độc nhất vô nhị” ở làng cổ Hoằng Bột, đó chính là nghề học. Người làng rất coi trọng việc học. Dù khó khăn thì việc học vẫn là hàng đầu. Những đứa trẻ được người lớn giáo dục về tầm quan trọng của việc học, xem học tập là nhiệm vụ quan trọng của đời người. Đình làng Hoằng Bột không những thờ Thành hoàng làng, còn là nơi vinh danh những người đạt thành tích xuất sắc trong sự nghiệp học tập. Đó cũng là nơi khẳng định lý lẽ tôn vinh việc học, thể hiện danh giá, vinh quang của mỗi gia đình, dòng họ khi có người đỗ đạt. Trong đình có 2 bảng vàng, một bảng ghi danh 48 vị đại khoa của đất Hoằng Hóa, bảng còn lại ghi danh con cháu toàn huyện có thành tích quốc tế trong học tập. Trong đó, Hoằng Bột có 4 học sinh góp tên.

Có lẽ, giá trị truyền thống ngàn đời chung đúc thành sức mạnh nội sinh đã cổ vũ tinh thần đoàn kết, lòng quyết tâm trong mỗi người dân để đưa Hoằng Lộc trở thành xã NTM kiểu mẫu đầu tiên của huyện Hoằng Hóa.

Trải qua năm tháng, bên cạnh sự no ấm, đủ đầy và hiện đại, những ngôi làng cổ Bột Thượng, Tiên Hòa... vẫn là một không gian văn hóa lung linh truyền thống, là niềm tự hào của biết bao thế hệ người làng. Đó hẳn là một địa chỉ tin yêu, nơi để trở về, tìm đến của những người yêu vẻ đẹp từ làng.

Bài và ảnh: Vân Anh