Bản sắc người Dao quần trắng nơi lòng hồ Thác Bà

Phụ nữ Dao quần trắng ở xã Phúc An, huyện Yên Bình, tỉnh Yên Bái. (Ảnh: VŨ LINH)

Trên tổng thể bộ trang phục của người Dao quần trắng, màu chàm là gam chủ đạo, đóng vai trò làm nền để tôn lên các màu sắc thêu trang trí. So với các nhóm Dao khác như , Dao tiền hay Dao quần chẹt, người Dao quần trắng có phong cách phục trang đặc trưng, thể hiện rõ quan niệm về giới tính, tuổi tác và vai trò trong cộng đồng.

Bộ y phục nữ giới gồm khăn đội đầu, áo, yếm, quần trắng, xà cạp, dây lưng. Tất cả được kết hợp thành một chỉnh thể hài hòa cả về hình thức lẫn biểu tượng.

Trên từng mảnh vải, mỗi đường thêu đều chứa đựng hình ảnh cuộc sống thường ngày, từ các họa tiết hoa lá, dòng nước, mặt trời, các biểu tượng tôn giáo. Những họa tiết hình xoắn ốc, chữ V cách điệu thường xuất hiện ở phần ngực áo, tay áo và lưng.

Phụ nữ Dao quần trắng bắt đầu học thêu từ rất sớm. Từ những mũi chỉ đầu tiên được mẹ, được bà cầm tay chỉ dẫn, các bé gái dần học được cách thể hiện hoa văn và hoàn thiện một bộ . Mỗi kiểu thêu đều có ý nghĩa riêng, được truyền lại từ mẹ sang con. Đây không chỉ là kỹ năng lao động mà còn là thước đo đánh giá sự trưởng thành.

Ở Phúc An, phụ nữ vẫn giữ thói quen tự tay thêu thùa, cần mẫn dạy con cháu từ cách quấn khăn, thắt đai. Hành động này vừa thể hiện sự chỉn chu trong cách mặc trang phục và thể hiện niềm tự hào sâu sắc với bản sắc dân tộc mình. Điểm nhấn trên trang phục của người Dao quần trắng là chiếc mũ đội đầu màu đen, chiếc yếm được thêu tỉ mỉ, cầu kỳ và sợi dây lưng dài khoảng 1,5m, rộng 3-4cm. Dây đai lưng có màu sắc chủ đạo là đỏ và vàng, thắt quanh eo.

Chiếc mũ của người Dao quần trắng là phụ kiện quan trọng trong bộ trang phục truyền thống, thể hiện giá trị thẩm mỹ và bản sắc tộc người. Mũ được thêu tay tỉ mỉ, chính giữa là hình ngôi sao 8 cánh. Phần viền mũ gắn chùm tua rua các sợi chỉ nhiều màu.

Không cầu kỳ như trang phục nữ, y phục của đàn ông Dao quần trắng giản dị hơn. Họ mặc áo ngắn chàm, cổ tròn hoặc cổ đứng, không có hoa văn, đi cùng khăn quấn đầu đơn sắc có thêu họa tiết nhỏ ở góc. Tuy không nhiều màu sắc nhưng trang phục nam giới vẫn thể hiện sự chỉn chu, đặc biệt trong các dịp lễ nghi. Một trong những bộ lễ phục trang trọng nhất là áo quần trong lễ cấp sắc - nghi lễ quan trọng khẳng định vai trò người đàn ông trưởng thành, đủ tư cách thực hiện nghi lễ và đảm đương các trách nhiệm với dòng họ.

Không chỉ nổi bật trong phục trang, người Dao quần Trắng ở Phúc An còn lưu giữ được một nghề thủ công mang tính biểu tượng: đan rọ tôm. Đây là nghề phụ nhưng lại phản ánh rõ nét sự thích nghi của con người với điều kiện tự nhiên - một phương thức sinh tồn dựa vào nước, rừng và tri thức bản địa.

Phúc An nằm gần hồ Thác Bà. Từ lâu, người dân nơi đây đã có thói quen đánh bắt tôm, cá nhỏ từ các khe suối. Để gìn giữ nguồn nước, người Dao không dùng lưới kéo mà sử dụng rọ tre. Đây là một loại bẫy truyền thống, hoàn toàn làm bằng tay từ nguyên liệu tự nhiên. Đan rọ không chỉ là kế sinh nhai mà còn là một nếp sinh hoạt mang tính cộng đồng. Rọ tôm được sử dụng hằng ngày và đồng thời cũng là mặt hàng trao đổi giữa các bản người Dao, Tày, Mường. Đặc biệt vào mùa nước lên, nhiều gia đình vẫn duy trì thói quen đan rọ để đi đặt vào suối vào ban đêm, sáng sớm đi thu hoạch.

Dù bị tác động không nhỏ bởi làn sóng văn hóa hiện đại nhưng người Dao quần trắng ở Phúc An vẫn giữ được bản sắc riêng, gìn giữ được những nếp cũ từ đời ông bà để lại. Các lễ hội, ngày hội văn hóa, người dân nhắc nhở nhau bảo tồn nét đẹp truyền thống qua từng bộ trang phục.

Nhịp sống nơi đây không ồn ào, không vội vã. Dưới tán rừng, bên bờ suối, những bàn tay vẫn ngày ngày miệt mài bên khung thêu và những bó lạt tre, giữ gìn những giá trị đã gắn bó với cộng đồng qua bao thế hệ.

VŨ LINH