Bàn cách sử dụng bền vững tài nguyên khoáng sản

Luật Địa chất và Khoáng sản tạo hành lang pháp lý minh bạch trong khai thác nguồn tài nguyên. Ảnh: CP.

Tăng minh bạch trong thu tiền khai thác khoáng sản

Ông Trần Bình Trọng - Cục trưởng Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam (Bộ NN&MT) cho biết, Luật Địa chất và Khoáng sản số 54/2024/QH15 được Quốc hội thông qua ngày 29/11/2024 và chính thức có hiệu lực từ ngày 1/7/2025 nhằm thể chế hóa các chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước về đổi mới mô hình tăng trưởng, phát triển kinh tế tuần hoàn, chuyển đổi xanh, hướng tới quản trị tài nguyên hiệu quả, bền vững. Luật mở rộng phạm vi sang lĩnh vực địa chất - lần đầu tiên được quy định có hệ thống, đồng bộ.

Đáng chú ý, điểm mới nổi bật là phân nhóm khoáng sản để quản lý theo nhóm; phân cấp mạnh cho địa phương trong cấp phép thăm dò, khai thác, thu hồi; công nhận kết quả thăm dò thay cho phê duyệt trữ lượng; tăng cường quản lý cát, sỏi lòng sông, khu vực biển; bổ sung quyền lợi cho tổ chức, cá nhân khai thác hợp pháp...

Liên quan đến việc việc cấp quyền khai thác khoáng sản, ông Quách Đức Điệp - Phó Trưởng phòng Kinh tế địa chất, khoáng sản, Cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam cho biết, việc cấp quyền khoáng sản được quy định tại Luật Khoáng sản 2010 tuy nhiên sau hơn 1 thập kỷ áp dụng, nhiều bất cập đã nảy sinh, đặc biệt ở khâu tính toán và thu nộp tiền cấp quyền. Để khắc phục, Luật Địa chất và Khoáng sản 2024 cùng Nghị định 193/2025/NĐ-CP đã bổ sung nhiều quy định quan trọng, tạo thuận lợi hơn cho công tác quản lý và thực thi. Theo luật mới, “tiền cấp quyền khai thác khoáng sản” là khoản nghĩa vụ tài chính mà tổ chức, cá nhân phải nộp cho Nhà nước để được khai thác.

Điểm mới đáng chú ý là tiền được thu theo năm và quyết toán dựa trên sản lượng thực tế. Đáng chú ý, nghị định mới còn siết chặt nghĩa vụ tài chính đối với trường hợp khai thác trái pháp luật. Dù hành vi vi phạm đã được xử lý và không thuộc diện tịch thu, doanh nghiệp (DN) vẫn phải nộp tiền cấp quyền theo công thức quy định. Quy định này nhằm chấm dứt tình trạng “lọt lưới” nghĩa vụ tài chính, bảo đảm công bằng và minh bạch trong quản lý khoáng sản.

Tháo gỡ điểm nghẽn

Theo các chuyên gia, với việc ban hành Luật Địa chất và Khoáng sản, cùng Nghị định số 193/2025/NĐ-CP và 7 Thông tư hướng dẫn, đây là bộ công cụ pháp lý quan trọng nhằm hoàn thiện hệ thống quản lý nhà nước, nâng cao hiệu quả khai thác, sử dụng tiết kiệm và bền vững nguồn tài nguyên khoáng sản.

“Lần đầu tiên, Quốc hội cho phép một số điều khoản của Luật có hiệu lực từ ngày 1/1/2025, trước khi Luật Địa chất và Khoáng sản 2024 áp dụng toàn diện từ ngày 1/7/2025. Ngay sau đó, Nghị định số 10/2025/NĐ-CP của Chính phủ về sửa đổi, bổ sung một số điều của các Nghị định trong lĩnh vực khoáng sản cũng đã được ban hành đã tháo gỡ nhiều điểm nghẽn, tạo chuyển biến tích cực trong quản lý và phát triển lĩnh vực địa chất, khoáng sản” - Thứ trưởng Bộ NN&MT Trần Quý Kiên cho biết.

Cũng theo ông Kiên, năm 2025, Chính phủ điều chỉnh chỉ tiêu tăng trưởng, nâng từ 6,5-7% lên 8% và đề xuất 8,3-8,5%. Đây được coi là bước đệm để giai đoạn 2026-2030 Việt Nam hướng tới tăng trưởng hai con số, tiến gần đến mục tiêu trở thành nước có thu nhập trung bình cao. Để đạt được mục tiêu, Chính phủ nhấn mạnh yêu cầu cải cách hành chính, huy động mọi nguồn lực, trong đó có tài nguyên khoáng sản - lĩnh vực được xác định là đóng góp trực tiếp cho tăng trưởng.

Thực tế cho thấy, ngay cả những nguồn vật liệu tưởng chừng dồi dào cũng có nguy cơ thiếu hụt nếu công tác quản lý thiếu đồng bộ. Điển hình, dù Đồng Nai có trữ lượng lớn đá xây dựng, nhưng xây dựng sân bay Long Thành vẫn phải điều tiết nguồn cung nguyên liệu từ địa phương khác. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải hoàn thiện pháp luật và siết chặt quản lý để bảo đảm nguồn vật liệu cho phát triển.

“Tài nguyên khoáng sản là tài sản vô giá của quốc gia, là nguồn lực quan trọng phục vụ phát triển bền vững đất nước. Luật Địa chất và Khoáng sản cùng các văn bản hướng dẫn thi hành đã tạo ra hành lang pháp lý hiện đại, minh bạch. Nhưng để Luật thực sự đi vào cuộc sống, rất cần sự chung tay quyết liệt, đồng bộ từ Trung ương đến địa phương, từ cơ quan quản lý đến từng tổ chức, cá nhân, doanh nghiệp” - Thứ trưởng Trần Quý Kiên nhấn mạnh.

Khanh Lê