Bài cuối: Nâng tầm hạt gạo Việt

Bài 3: Những thách thức

Để nâng cao năng lực cạnh tranh trên trường quốc tế, giúp nông dân vươn lên làm giàu, Chính phủ đang tập trung triển khai các giải pháp tháo gỡ khó khăn, thúc đẩy ngành hàng lúa - gạo phát triển bền vững.

Việc hoàn thiện và triển khai hiệu quả Đề án Phát triển bền vững 1 triệu ha chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long (gọi tắt là Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao) được xem là một trong những giải pháp mang tính căn cơ và đang được tập trung quyết liệt.

THAY ĐỔI TƯ DUY

Lúa - gạo đã và đang là ngành hàng chủ lực của Tiền Giang nên việc tính toán, nâng cao chất lượng, hiệu quả của ngành hàng này luôn được Tiền Giang quan tâm chỉ đạo. Trước diễn biến của thị trường, cùng với xu hướng chuyển động chung, để nâng cao hiệu quả ngành hàng lúa - gạo, theo UBND tỉnh Tiền Giang, để hỗ trợ sản xuất, liên kết tiêu thụ lúa - gạo bền vững trong thời gian tới, tỉnh sẽ đẩy mạnh ứng dụng tiến bộ khoa học - kỹ thuật vào sản xuất.

Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao được kỳ vọng góp phần thay đổi đáng kể tình hình sản xuất, kinh doanh lúa - gạo.

Bên cạnh đó, tỉnh sẽ tiếp tục đẩy mạnh ứng dụng quy trình canh tác giảm chi phí, giảm phát thải khí nhà kính như: “3 giảm, 3 tăng”, “1 phải, 5 giảm”, chuẩn SRP, sản xuất theo chuỗi giá trị, tập trung nâng cao chất lượng, giá trị, hiệu quả và sức cạnh tranh sản xuất, gắn với bảo vệ môi trường.

Cùng với cả nước, Tiền Giang cũng sẽ tập trung triển khai Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao. Năm 2025, tỉnh có kế hoạch cụ thể, chủ động đề xuất nguồn kinh phí cho các hoạt động của Đề án như: Tuyên truyền, tập huấn, bồi dưỡng, xây dựng các mô hình sản xuất lúa phát thải thấp...

Ngoài ra, tỉnh sẽ tổ chức thực hiện liên kết sản xuất và tiêu thụ. Hiện Tiền Giang đã đẩy mạnh thực hiện Nghị định 98/2018 của Chính phủ về chính sách khuyến khích phát triển hợp tác, liên kết trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp.

Qua triển khai, đến nay, tỉnh có 25 dự án, kế hoạch liên kết sản xuất và tiêu thụ lúa do hợp tác xã chủ trì, quy mô khoảng 1.200 ha/2.500 hộ liên kết với hơn 40 doanh nghiệp, thương nhân trong và ngoài tỉnh tham gia liên kết. Hình thức liên kết chủ yếu là cung cấp đầu vào (giống, vật tư phân bón, kỹ thuật), đảm bảo đầu ra cho sản phẩm thông qua các hợp đồng liên kết.

Trước xu thế hiện nay, chuyển đổi mô hình sản xuất gắn với tư duy kinh tế nông nghiệp là yêu cầu bắt buộc, trong đó có ngành hàng lúa - gạo. Theo Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN-MT) Trần Thanh Nam, để thúc đẩy phát triển bền vững ngành hàng lúa - gạo, hiện Bộ đã chỉ đạo các địa phương vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) sản xuất đảm bảo sản lượng và diện tích theo kế hoạch đã đặt ra trong năm 2025.

Trước mắt là tập trung sản xuất, thu hoạch lúa vụ đông xuân đúng thời vụ; theo dõi sát sao lịch thời vụ và tình hình hạn, mặn nhằm hạn chế ảnh hưởng đến sản xuất lúa. Bộ NN-MT sẽ phối hợp với các bộ, ngành và địa phương theo dõi sát diễn biến thị trường để có giải pháp ứng phó phù hợp; theo dõi sát diễn biến thị trường gạo thế giới, nhất là sự điều chỉnh chính sách của các nước xuất khẩu gạo lớn như Ấn Độ, Thái Lan…

Đồng thời, Bộ NN-MT tăng cường nắm bắt nhu cầu nhập khẩu gạo tại các thị trường còn nhiều dư địa như: Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản, châu Phi… nhằm cung cấp, cập nhật thông tin kịp thời tới các địa phương, doanh nghiệp để có những điều chỉnh kế hoạch sản xuất, xuất khẩu phù hợp với diễn biến thị trường.

Theo Thứ trưởng Trần Thanh Nam, một trong những giải pháp quan trọng là tiếp tục tập trung chỉ đạo, phối hợp với các địa phương trong triển khai hiệu quả Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao. Đặc biệt là đẩy mạnh nhân rộng quy trình sản xuất lúa giảm phát thải để góp phần giảm giá thành sản xuất, tăng giá bán cho nông dân và tăng cường mở rộng liên kết sản xuất.

Về giải pháp lâu dài, theo Thứ trưởng Trần Thanh Nam, Bộ NN-MT sẽ tập trung chỉ đạo triển khai chuyển đổi cơ cấu sản xuất theo hướng giảm diện tích lúa năng suất thấp, tập trung vào các giống lúa chất lượng cao và các giống lúa đặc sản khác.

Song song đó là ứng dụng công nghệ hiện đại, phát triển giống lúa thích ứng biến đổi khí hậu. Một trong những công việc quan trọng là hỗ trợ các hiệp hội, doanh nghiệp xây dựng và phát triển các thương hiệu gạo bền vững và thân thiện môi trường.

THÁO GỠ VƯỚNG MẮC

Để tháo gỡ vướng mắc, khó khăn đối với ngành hàng lúa - gạo, cũng theo Thứ trưởng Trần Thanh Nam, cùng với các giải pháp nêu trên, để giải quyết các vấn đề lớn trong tiêu thụ, xuất khẩu lúa - gạo, cần có sự vào cuộc và triển khai đồng bộ của các bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp. Trong đó, các bộ, ngành cần tăng cường quảng bá, xúc tiến thương mại, thúc đẩy xuất khẩu; nghiên cứu chính sách xuất nhập khẩu của các nước, tạo điều kiện mở cửa thị trường cho xuất khẩu lúa - gạo và nông sản của Việt Nam ra quốc tế.

Một trong những giải pháp quan trọng là tăng cường kiểm tra liên ngành đối với các doanh nghiệp trong việc thực hiện thu mua, xuất nhập khẩu lúa - gạo góp phần làm lành mạnh thị trường; trong đó, cần có cơ chế ưu tiên, ưu đãi, khuyến khích đối với các đơn vị có chuỗi liên kết sản xuất, bao tiêu sản phẩm, có hệ thống kho chứa, logistics đồng bộ, hiện đại…

Các bộ, ngành liên quan nghiên cứu điều chỉnh kế hoạch mua dự trữ nhà nước, chủ động theo dõi thị trường và tình hình sản xuất để có thời điểm thu mua phù hợp, góp phần hỗ trợ nông dân trong thời điểm hiện nay; đồng thời, điều chỉnh các chính sách về vốn vay, mở rộng hạn ngạch, thời hạn cho vay, đơn giản hóa quy trình thủ tục xét duyệt cấp tín dụng.

Đối với các tỉnh, thành khu vực ĐBSCL, theo Thứ trưởng Trần Thanh Nam, các giải pháp trước mắt là đẩy mạnh công tác quản lý thị trường; tăng cường kiểm tra, giám sát tình hình mua bán của các doanh nghiệp đầu mối, thương lái, tránh tình trạng lợi dụng tình hình để ép giá nông dân nhằm trục lợi; cạnh tranh không lành mạnh giữa các doanh nghiệp.

Các tỉnh cần hỗ trợ các doanh nghiệp đẩy nhanh tiến độ thu mua, vận chuyển lúa, gạo về kho chứa của các doanh nghiệp trong các thời điểm có lợi về giá thu mua cho nông dân. Về giải pháp lâu dài, các tỉnh nên nghiên cứu, tổ chức sản xuất theo nhu cầu của thị trường và đặt hàng của doanh nghiệp.

Trên cơ sở kế hoạch chung của bộ, ngành trong điều hành sản xuất, các địa phương chủ động điều chỉnh cơ cấu mùa vụ theo đặc thù của địa phương bảo đảm thuận lợi cho sản xuất và hoạt động thu mua, chế biến, xuất khẩu.

Đối với các hiệp hội, doanh nghiệp, cần cải thiện hệ thống kho bãi và bảo quản, xây dựng hệ thống kho dự trữ hiện đại để đảm bảo chất lượng gạo xuất khẩu, giảm chi phí và tối ưu hóa chuỗi cung ứng. Một trong những giải pháp quan trọng là tăng cường các chuỗi liên kết trong phát triển hệ thống sản xuất, chế biến và tiêu thụ gắn kết với nông dân, với vùng nguyên liệu thông qua các mô hình tổ hợp tác, hợp tác xã. Đồng thời, chuyển đổi từ xuất khẩu thô sang các sản phẩm đã qua chế biến, các sản phẩm đặc sản, hữu cơ.

Phát biểu chỉ đạo cuộc họp về công tác điều hành sản xuất, tiêu thụ lúa - gạo và tình hình hạn hán, xâm nhập mặn vùng ĐBSCL tại TP. Cần Thơ mới đây, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà cho rằng, để nâng cao năng lực quản lý và điều tiết thị trường lúa - gạo, Bộ NN-MT cùng các hiệp hội nên xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu chuyên ngành toàn diện. Hệ thống này sẽ tích hợp thông tin từ nhiều khâu: Sản xuất, khoa học công nghệ, chế biến, bảo quản, thị trường, giá cả và dự báo, cảnh báo.

Mục tiêu là cung cấp thông tin kịp thời và chính xác cho các bên liên quan, từ nông dân đến doanh nghiệp và cơ quan quản lý. Về mặt quản lý xuất khẩu, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đề nghị sửa đổi Nghị định 107/2018 với những điều chỉnh quan trọng.

Các doanh nghiệp muốn được cấp phép xuất khẩu phải đáp ứng các tiêu chí nghiêm ngặt, bao gồm năng lực liên kết sản xuất, hệ thống kho bãi và năng lực tài chính. Đây được coi là giải pháp nhằm nâng cao chất lượng và tính chuyên nghiệp của hoạt động xuất khẩu lúa - gạo.

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà yêu cầu Bộ NN-MT phối hợp với các bộ, ngành, địa phương, hiệp hội, doanh nghiệp ngành hàng lúa - gạo khẩn trương hoàn thiện Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, bao gồm: Các dự án hỗ trợ kỹ thuật, tiêu chí lựa chọn doanh nghiệp tham gia; phương pháp tính toán tín chỉ carbon…

Để nâng cao vị thế hạt gạo Việt, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà cũng chỉ đạo Bộ NN-MT phối hợp Bộ Khoa học và Công nghệ xây dựng chiến lược ngăn chặn việc các nước khác sử dụng trái phép nhãn hiệu gạo Việt Nam. Mục tiêu là xác lập vị thế và bảo vệ uy tín của gạo Việt trên thị trường quốc tế.

Bên cạnh đó, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cần ghi nhận các ý kiến của doanh nghiệp để tháo gỡ khó khăn, vướng mắc liên quan đến thời hạn, hạn mức vay, điều kiện vay vốn và giải ngân; đồng thời, nghiên cứu gói tín dụng ưu đãi để doanh nghiệp đầu tư ứng dụng khoa học công nghệ vào hoạt động lưu trữ, chế biến, vận chuyển, xuất khẩu lúa - gạo…

Câu chuyện về tình hình kinh doanh lúa - gạo, thương hiệu gạo Việt đã được phân tích, đánh giá nhiều năm. Tuy đã đạt được những thành công nhất định nhưng ngành hàng lúa - gạo Việt Nam vẫn chưa đạt được mục tiêu như mong đợi. Một thương hiệu gạo Việt nói riêng, khai thác tối ưu về tiềm năng, lợi thế của ngành hàng lúa - gạo nói chung vẫn đang là đích đến.

M. THÀNH - A. PHƯƠNG