Bắc Trung Bộ chủ động thích ứng biến đổi khí hậu

Vùng hạ du hồ Bộc Nguyên (huyện Cẩm Xuyên, tỉnh Hà Tĩnh) bị nước lũ nhấn chìm trong đợt mưa đầu mùa hạ (ngày 24/5/2025).

Bài 1: Bảo đảm an toàn trong mưa bão

Trước tác động ngày càng nghiêm trọng của biến đổi khí hậu, các cấp chính quyền và người dân ở Nghệ An và Hà Tĩnh đã chủ động xây dựng kế hoạch, giải pháp ứng phó có hiệu quả nhằm giảm bớt những thiệt hại do thiên tai gây ra. Đây cũng là một nhiệm vụ trọng yếu trong chiến lược phát triển kinh tế-xã hội bền vững của các địa phương.

Thiên tai bất thường

Chỉ sau một đêm mưa lớn cuối tháng 5/2025, hơn 2.250ha lúa xuân chưa thu hoạch, hơn 2.000 tấn lúa đã thu hoạch và hàng nghìn con gia súc, gia cầm của các hộ dân ở các huyện: Cẩm Xuyên, Kỳ Anh, Hương Khê (Hà Tĩnh) bị chìm trong nước lũ.

Ông Bùi Văn Tình sinh ra và lớn lên ở xã Cẩm Duệ (huyện Cẩm Xuyên) vốn quen với cảnh ngập lụt ở vùng hạ du hồ Kẻ Gỗ từ hàng chục năm qua, vẫn chưa thể hình dung nổi diễn biến nhanh chóng của dòng nước. “Lũ đến nhanh quá, chúng tôi không kịp trở tay. Ai ngờ được lũ sẽ về ngay trong tháng 4 âm lịch, thời điểm khô ráo nhất trong năm”.

Chánh Văn phòng Ban Chỉ huy Phòng chống thiên tai và Tìm kiếm cứu nạn tỉnh Hà Tĩnh Trần Đức Thịnh cho biết, thông thường mùa lũ ở Hà Tĩnh bắt đầu từ tháng 8 và kết thúc vào tháng 11 hằng năm. Những năm gần đây, lũ ngày càng có tần suất dày đặc hơn, lũ lên nhanh, nhưng xuống rất chậm, gây ngập úng vùng hạ du trong thời gian dài, ảnh hưởng hoạt động kinh tế-xã hội.

Không chỉ riêng Hà Tĩnh, tại khu vực Bắc Trung Bộ, biến đổi khí hậu đã làm gia tăng tần suất và cường độ của các hiện tượng thời tiết cực đoan. Như trận lũ quét lịch sử tại xã Tà Cạ, thị trấn Mường Xén, huyện Kỳ Sơn (Nghệ An) vào tháng 10/2022 chỉ kéo dài trong ba giờ nhưng đã làm một người chết, cuốn trôi 56 nhà dân, hàng trăm ngôi nhà, nhiều công trình bị hư hại…, thiệt hại tài sản ước tính hơn 200 tỷ đồng.

Anh Lô Văn Thoong (bản Hòa Sơn, xã Tà Cạ) nhớ lại: “Chỉ vài chục phút, dòng nước lớn kéo theo đất đá cuồn cuộn chảy xuống cuốn theo mọi thứ. Rất may lũ quét xảy ra vào ban ngày cho nên người dân chạy kịp. Đây là trận lũ kinh hoàng nhất mà tôi từng chứng kiến”.

Ngoài những trận lũ lịch sử, hằng năm các tỉnh Bắc Trung Bộ còn đối mặt với tình hình thiên tai diễn biến phức tạp với nhiều hiện tượng thời tiết bất thường như: Không khí lạnh, rét đậm, rét hại, nắng nóng gay gắt, lốc, sét, mưa đá, mưa lớn diện rộng do ảnh hưởng hoàn lưu bão,... gây ra nhiều tổn thất về tính mạng và tài sản cho người dân.

Từ năm 2020 đến 2024, thiên tai đã khiến các địa phương này thiệt hại hơn 4.400 tỷ đồng, làm 58 người chết, hàng chục nghìn ngôi nhà bị ngập, hàng trăm ngôi nhà bị sập,...

Phó Giám đốc Đài Khí tượng Thủy văn Trung Bộ Lê Đức Cương thông tin, trong năm 2024, khu vực Bắc Trung Bộ chịu ảnh hưởng của 16 đợt không khí lạnh, có ba đợt rét đậm, rét hại, đồng thời chịu ảnh hưởng gián tiếp của bão số 3, 4, 6, gây mưa to. Đặc biệt, vùng hạ lưu sông Cả (Nghệ An) bị xâm nhập mặn nghiêm trọng, vượt mức lịch sử.

Dự báo trong năm 2025, tình hình thời tiết diễn biến phức tạp, đặc biệt từ tháng 5, nắng nóng có khả năng gia tăng trên diện rộng, dự báo bão và áp thấp nhiệt đới hoạt động trên Biển Đông, trong đó có khoảng hai đến ba cơn ảnh hưởng đến Nghệ An và Hà Tĩnh, tập trung vào tháng 9, 10.

Ngoài ra, theo dự báo từ tháng 5 đến tháng 7, hiện tượng ENSO có khả năng duy trì trạng thái trung tính với xác suất từ 75-85%, nhiều khả năng sẽ duy trì trạng thái trung tính trong những tháng còn lại của năm 2025.

Theo chia sẻ của các đồng chí lãnh đạo tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh, việc dự báo định lượng mưa, lũ quét, sạt lở đất... ở khu vực hẹp hiện vẫn còn hạn chế. Do đó, để chủ động ứng phó những tác động khó lường của biến đổi khí hậu, các địa phương đã lên các phương án, kịch bản để sơ tán dân vùng ven biển phòng tránh nước dâng do bão, sơ tán dân vùng ngập lụt, sơ tán dân vùng sạt lở, lũ quét và khu vực hạ du các hồ đập,...

Sống an toàn với lũ

Trước những diễn biến thất thường của thời tiết, người dân hai tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh đã chủ động thích ứng từ “sống chung với lũ” sang “sống an toàn với lũ”. Kéo theo đó, mô hình nhà văn hóa cộng đồng kết hợp với tránh trú bão lũ, nhà chống lũ... lần lượt ra đời. Đây cũng chính là một trong những giải pháp tối ưu nhất để người dân yên tâm sinh sống qua mùa bão lũ.

Chúng tôi về xã Châu Nhân, huyện Hưng Nguyên (Nghệ An), nơi có hơn 50% số hộ dân sống ngoài đê Tả Lam. Đây là khu vực trũng thấp, đến mùa mưa bão, nước từ thượng nguồn đổ về khiến mực nước lũ dâng cao. Những năm đỉnh lụt như 1978, 1988, 2002, 2010… nước ngập cả mái nhà, người dân phải bồng bế nhau chạy lên đê tránh lũ; những tài sản như xe máy, lúa gạo, gia súc, gia cầm cứ tấp thành hàng dài trên đê nhiều ngày liền…

Tuy nhiên, từ khi có nhà chòi tránh lũ, người dân xã Châu Nhân không còn phải chạy đôn, chạy đáo mỗi mùa mưa lũ về. Thay vào đó, họ đã chủ động thực phẩm, đưa tài sản lên cao, tự túc, sinh hoạt tại nhà chòi cao ráo, an toàn chờ nước rút.

Ông Phạm Văn Hoan ở xóm Phú Xuân, một trong những hộ dân có nhà chòi sớm nhất tại địa phương cho biết: Gia đình được Nhà nước hỗ trợ để xây dựng nhà chòi chống lũ. Ngày thường, mọi người thường sinh hoạt ở gian nhà dưới, mùa mưa bão tất cả đồ đạc được vận chuyển lên tầng trên, sinh sống ở đó đến khi nào nước rút mới xuống. Nhờ vậy mà tính mạng, tài sản của gia đình được bảo đảm bao năm qua.

Theo Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Châu Nhân Lê Khánh Quang, xã hiện có gần 70 căn nhà chòi tránh lũ, mỗi căn nhà chòi có kinh phí xây dựng chỉ từ 30-70 triệu đồng, phù hợp thu nhập của người dân nông thôn. Từ khi có nhà chòi tránh lũ, người dân yên tâm hơn trong mùa mưa bão, ổn định sinh sống, sản xuất, vươn lên thoát nghèo.

Tại Hà Tĩnh, ngoài việc huy động nguồn lực xã hội hóa, hỗ trợ hơn 10.000 hộ dân gặp khó khăn về nhà ở xây dựng nhà ở kiên cố, nhà chống lũ, địa phương còn xây dựng 105 nhà văn hóa cộng đồng kết hợp tránh trú bão, giúp người dân vùng lũ có điểm sinh hoạt văn hóa, cải thiện chất lượng cuộc sống, phát triển kinh tế-xã hội, còn là nơi tránh trú khi thiên tai, lụt bão xảy ra.

Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện Kỳ Sơn (Nghệ An) Thò Bá Rê cho biết: Rút kinh nghiệm từ những đợt thiên tai trước, trước mỗi mùa mưa bão, địa phương đã tiến hành rà soát các điểm “nóng” về sạt lở đất, lũ ống, lũ quét trên địa bàn để lên phương án chủ động đối phó thiên tai, hạn chế thiệt hại do mưa bão, sạt lở gây ra. Để chủ động trong công tác phòng chống mưa lũ, cuối tháng 3/2025, dự án kè sông Nậm Mộ ở huyện Kỳ Sơn vừa chính thức hoàn thành; dự án Khu tái định cư bản Sơn Hà, xã Tà Cạ đã được hoàn thiện. Đây là những công trình hạ tầng trọng điểm của huyện Kỳ Sơn, mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc bảo vệ an toàn cho hàng trăm hộ dân sinh sống ở khu vực trọng yếu.

Không chỉ riêng huyện miền núi Kỳ Sơn, những năm qua, nhiều dự án trọng điểm mang tính chiến lược được xây dựng và đưa vào sử dụng tại Nghệ An. Đơn cử, dự án khôi phục, nâng cấp hệ thống thủy lợi Bắc Nghệ An - một trong hai hệ thống thủy lợi lớn của tỉnh Nghệ An đã khánh thành vào tháng 3/2024. Công trình cấp nước tưới cho hơn 28.000ha đất sản xuất nông nghiệp, trải dài qua năm huyện và thị xã với dân số gần một triệu nhân khẩu. Sau khi dự án hoàn thành, diện tích tưới ổn định sẽ được tăng thêm 9.164 ha, giảm ngập úng cho 15.000 ha.

“Thiên tai luôn diễn biến phức tạp, bất ngờ, do đó, trong năm 2025, Nghệ An cần sẵn sàng ứng phó với phương châm “Chủ động phòng tránh, ứng phó kịp thời, khắc phục khẩn trương hiệu quả”, trong đó lấy phòng, tránh là chính”, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Nghệ An Nguyễn Văn Đệ nhấn mạnh.

PHƯỢNG TUẤN CHÂU