ASEAN và BRICS: Cơ hội mới hay thách thức tiềm ẩn?

Biểu tượng BRICS. Ảnh: IRNA/TTXVN

Theo trang mạng East Asia Forum, việc Indonesia gia nhập BRICS vào tháng 1/2025, cùng với Malaysia và Thái Lan tham gia với tư cách là các nước đối tác vào tháng 10/2024, minh họa cho cách tiếp cận thực tế của khu vực trong việc đa dạng hóa quan hệ đối tác ngoại giao và kinh tế. Mặc dù sự liên kết này mang lại những cơ hội nhưng có thể thách thức sự gắn kết và nguyên tắc trung tâm của ASEAN.

BRICS mang đến những cơ hội thay thế để tăng trưởng kinh tế, đa dạng hóa thương mại và tiếp cận nguồn tài chính phát triển. Đối với Indonesia, tư cách thành viên BRICS giúp tăng cường kết nối với các nền kinh tế lớn như Trung Quốc và Ấn Độ, đồng thời mang lại khả năng tiếp cận Ngân hàng Phát triển Mới. Tuyên bố của Tổng thống Indonesia Prabowo Subianto nhấn mạnh, “một nghìn người bạn là quá ít; một kẻ thù là quá nhiều”, là một cam kết và mong muốn của Indonesia thúc đẩy quan hệ đối tác đa dạng.

Trong khi đó, Malaysia coi BRICS là nền tảng để tăng cường lĩnh vực công nghệ và năng lượng tái tạo. Thủ tướng Anwar Ibrahim nhấn mạnh, sự tham gia của Malaysia không phải là liên kết với bất kỳ khối nào mà là thích ứng với những thay đổi toàn cầu. Với các nước BRICS chiếm 22,8% thương mại quốc tế, Thái Lan coi tư cách thành viên là cơ hội cho đầu tư trực tiếp nước ngoài và tiếp cận các thị trường mới.

Việc Indonesia gia nhập BRICS có thể tạo điều kiện thuận lợi cho việc nhập khẩu dầu của Nga với những điều kiện có lợi hơn, có khả năng gây bất lợi cho các quốc gia Đông Nam Á không thuộc BRICS. Sự nhiệt tình của một số thành viên ASEAN tham gia BRICS cũng phản ánh những hoài nghi về tính hiệu quả của ASEAN trong việc thúc đẩy hơn nữa thương mại nội vùng, đặc biệt là trước các rào cản phi thuế quan dai dẳng do các nước ASEAN lớn hơn áp đặt.

Sự tham gia của ASEAN với BRICS tiếp tục được thúc đẩy bởi những cân nhắc về kinh tế, với một số nhà phân tích cho rằng vai trò trung tâm của khối này sẽ tiếp tục tồn tại. Việc chồng chéo tư cách thành viên có thể cho phép các nước ASEAN liên quan phòng ngừa rủi ro trong bối cảnh địa chính trị không chắc chắn. Tác động lâu dài đến sự gắn kết của ASEAN sẽ phụ thuộc vào cách BRICS phát triển. Ý nghĩa địa chính trị của sự tham gia của Đông Nam Á với BRICS vượt ra ngoài khu vực. Mỹ và các đồng minh có thể coi sự liên kết này là một sự chuyển hướng sang Trung Quốc và Nga.

Việc Bắc Kinh thúc đẩy mở rộng BRICS phù hợp với tầm nhìn rộng hơn của nước này về một trật tự thế giới mới thách thức sự thống trị của phương Tây. Trong khi các thành viên BRICS ở Đông Nam Á nhấn mạnh cam kết của họ đối với các chính sách đối ngoại cân bằng, việc căng thẳng Mỹ-Trung trỗi dậy sẽ làm phức tạp thêm các mối quan hệ này. Việc ông Donald Trump trở lại Nhà Trắng càng làm trầm trọng thêm những động lực này bằng các chính sách thuế quan mới, bao gồm thuế bổ sung 10% đối với Trung Quốc, dẫn đến các biện pháp trả đũa, bao gồm thuế quan, kiểm soát xuất khẩu đối với các khoáng sản quan trọng và cuộc điều tra chống độc quyền đối với Google cùng các công ty Mỹ.

Trong khi đó, các chính sách hạn chế nhập cư của ông Trump, đặc biệt là đề xuất thay đổi thị thực H-1B, có nguy cơ làm căng thẳng mối quan hệ Mỹ-Ấn. Điều này có thể làm suy yếu tương lai của liên minh Bộ Tứ ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Khi những bất ổn về kinh tế và địa chính trị leo thang, các quốc gia ASEAN có thể đa dạng hóa hơn nữa quan hệ đối tác của mình, khiến việc BRICS chú trọng phát triển công bằng và tiếp cận Ngân hàng Phát triển Mới trở thành một giải pháp thay thế ngày càng hấp dẫn.

Bất chấp lợi thế kinh tế, tư cách thành viên BRICS có thể làm phức tạp thêm các cam kết thương mại của ASEAN khi các quốc gia BRICS khám phá các hệ thống tài chính và thương mại thay thế có thể khác với khuôn khổ Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) và Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP). Hệ thống thanh toán xuyên biên giới BRICS do Nga đề xuất, sử dụng blockchain để tạo thuận lợi cho các giao dịch bằng tiền tệ quốc gia, nhằm mục đích giảm sự phụ thuộc vào đồng USD nhưng có thể xung đột với cơ sở hạ tầng tài chính hiện có của ASEAN.

Trong khi đó, đề xuất của Nga về việc thiết lập một sàn giao dịch mua bán ngũ cốc có thể đưa ra các cơ chế thương mại song song và có khả năng cần đến những điều chỉnh chính sách đối với ASEAN để duy trì khả năng tương thích thị trường trong khi cân bằng những thay đổi kinh tế toàn cầu. Chiến lược “ASEAN+BRICS” có thể giải quyết những thách thức này bằng cách tích hợp các chính sách liên quan đến BRICS vào chương trình nghị sự khu vực rộng lớn hơn của ASEAN.

Vị trí Chủ tịch ASEAN 2025 của Malaysia mang lại cơ hội chiến lược để tăng cường hợp tác giữa BRICS và ASEAN, đặc biệt là trong thương mại, đầu tư và phát triển hạ tầng. Cách tiếp cận này sẽ giúp duy trì sự thống nhất và tính trung tâm của ASEAN, đồng thời tận dụng các mối quan hệ đối tác BRICS để thúc đẩy những ưu tiên chung như mở rộng cơ sở hạ tầng, khả năng phục hồi khí hậu, chuyển đổi kỹ thuật số và thương mại công bằng. Các nền tảng hiện tại của ASEAN, bao gồm Hội nghị cấp cao ASEAN, Hội nghị Bộ trưởng ASEAN và Hội nghị Bộ trưởng Kinh tế ASEAN, có thể đóng vai trò gắn kết các sáng kiến BRICS với mục tiêu của ASEAN.

Văn Phong (P/v TTXVN tại Jakarta)