Áp lực xử lý nợ xấu 1 triệu tỷ đồng, 'liều thuốc' luật hóa Nghị quyết 42 liệu có đủ liều?

Trước đề xuất bổ sung quy định về quyền thu giữ tài sản bảo đảm của tổ chức tín dụng và tổ chức mua bán, xử lý nợ trong trường hợp xử lý nợ xấu, xử lý tài sản bảo đảm của khoản nợ xấu khi sửa đổi Luật Các tổ chức tín dụng, tại một hội thảo gần đây, đại diện doanh nghiệp đặt vấn đề, khi xử lý tài sản đảm bảo, ngân hàng toàn quyền quyết định giá và thời điểm bán, điều này dễ dẫn đến thiệt hại cho doanh nghiệp do giá bán có thể không phản ánh đúng giá trị thị trường.

Còn lấn cấn quanh đề xuất luật hóa quyền thu giữ tài sản bảo đảm

Theo đại diện doanh nghiệp này, việc luật hóa các quyền thu giữ tài sản bả

o đảm cho ngân hàng theo Nghị quyết 42/2017/QH14 ngày 21/06/2017 về thí điểm xử lý nợ xấu của các tổ chức tín dụng (Nghị quyết 42) chỉ là giải pháp tình thế, chưa xử lý tận gốc nợ xấu. Nguyên nhân gây ra nợ xấu không phải vì doanh nghiệp chây ỳ không chịu trả nợ, mà vì những điều kiện khách quan ảnh hưởng xấu đến sản xuất, kinh doanh.

Bởi dù Nghị quyết 42 cho phép ngân hàng được thu giữ tài sản bảo đảm để xử lý nợ xấu, song trong giai đoạn triển khai, nợ xấu vẫn gia tăng. Cùng với đó, nguy cơ rủi ro đạo đức cũng xuất hiện nếu ngân hàng nới lỏng thẩm định vì tin rằng luôn có thể thu hồi nợ bằng tài sản.

Ở góc nhìn khác, trao đổi với phóng viên, ông Trần Đức Hoàn - Giám đốc Công ty TNHH Đầu tư & Sản xuất Thái Hưng cho rằng, thực chất, quy định này chủ yếu nhằm rút ngắn thủ tục xử lý tài sản bảo đảm trong trường hợp khách hàng mất khả năng thanh toán, giúp ngân hàng giảm thiểu thời gian, chi phí và tránh những tranh chấp pháp lý kéo dài. Tuy nhiên, những tình huống này chiếm tỷ lệ rất nhỏ trong tổng thể hoạt động cho vay.

"Cơ bản doanh nghiệp hoạt động ổn định, có năng lực tài chính và đảm bảo an toàn vốn, quy định này hầu như không gây ảnh hưởng gì. Cần hiểu rằng, ngân hàng là tổ chức tín dụng chứ không phải tiệm cầm đồ, họ cũng mong muốn khách hàng sau khi vay làm ăn thuận lợi, trả được nợ đầy đủ, chứ không phải tìm cách siết nợ hay phát mại tài sản" - ông Hoàn bày tỏ.

Về vấn đề này, theo ông Đỗ Thiên Anh Tuấn - Giảng viên chính sách công, Trường Chính sách công và quản lý Fulbright, tài sản bảo đảm giúp ngân hàng yên tâm cấp vốn, đồng thời kiểm soát rủi ro. Giá trị thực sự của tài sản bảo đảm chỉ phát huy khi có thể được thu giữ và xử lý nhanh chóng, minh bạch, hợp pháp nếu người vay mất khả năng trả nợ.

Theo chuyên gia Fulbright, phần nợ xấu hay còn gọi là “cục máu đông” kéo dài từ năm này qua tháng khác, gây thiệt hại cho ngân hàng, cho người thế chấp. Tài sản bị phong tỏa, bị kê biên, niêm phong, rõ ràng không làm gì được, không sinh lời được… gây lãng phí.

Nợ xấu tăng vọt, nợ có khả năng mất vốn chiếm quá nửa

Trước đó, giai đoạn 2017 - 2023, Nghị quyết 42 từng mở ra một cơ chế đặc thù, giúp tổ chức tín dụng xử lý tài sản nhanh chóng và hiệu quả hơn. Tuy nhiên, khi nghị quyết hết hiệu lực vào cuối năm 2023, hệ thống pháp lý lập tức rơi vào trạng thái "hụt" cơ chế xử lý hữu hiệu, nợ xấu dềnh lên.

Báo cáo về ngành ngân hàng do VIS Rating công bố mới đây cho thấy, trong 3 tháng đầu năm 2025, năng lực tín nhiệm suy giảm đối với một số ngân hàng quốc doanh và các ngân hàng quy mô vừa.

Bởi tỷ lệ nợ xấu gia tăng từ các khoản cho vay mua nhà cá nhân trong phân khúc mang tính đầu cơ và từ các khách hàng doanh nghiệp gặp khó khăn về dòng tiền.

Điều này làm giảm tỷ suất sinh lời trên bình quân tổng tài sản (ROAA) và bộ đệm hấp thụ rủi ro.

Đồ họa: Ánh Tuyết.

Thống kê của phóng viên cũng cho thấy, nợ xấu tại nhóm các ngân hàng niêm yết tiếp tục xu hướng leo thang, với tổng giá trị vượt 265 nghìn tỷ đồng tính đến cuối quý I/2025, tăng 18,5% so với cùng kỳ năm trước, tương đương tăng hơn 41,5 nghìn tỷ đồng. Tính riêng trong quý I/2025, chỉ sau một quý, nợ xấu các ngân hàng niêm yết tăng thêm 15,43% so với cuối năm 2024, tương đương khoảng 35,5 nghìn tỷ đồng, với 23/27 ngân hàng ghi nhận mức tăng.

Đặc biệt, nợ xấu nhóm 5 - nhóm có khả năng mất vốn cao nhất tăng mạnh 12,9%, lên gần 150 nghìn tỷ đồng, chiếm 56,3% tổng nợ xấu toàn hệ thống; cũng có tới 23 ngân hàng ghi nhận nợ nhóm 5 tăng so với cuối năm ngoái.

Để sửa đổi hoàn thiện khung pháp lý hậu Nghị quyết 42, ông Đỗ Thiên Anh Tuấn cho rằng, điều kiện tiên quyết là hợp đồng thế chấp phải có thỏa thuận rõ ràng về quyền xử lý tài sản mà không cần qua tòa án (cơ chế “power of sale”). Thỏa thuận này cần quy định chi tiết trình tự thông báo, định giá, thời gian chờ và quyền còn lại của người vay.

Việc xử lý tài sản phải minh bạch, bằng văn bản, đúng thời hạn, tạo điều kiện cho người vay chủ động trả nợ, chuyển nhượng tài sản hoặc tái đàm phán. Đồng thời, khung pháp lý cũng cần bảo vệ quyền lợi của bên thứ ba liên quan như người đồng sở hữu, người thuê nhà hợp pháp hay người bảo lãnh, đảm bảo họ được thông báo và thực hiện quyền, nghĩa vụ của mình trước khi tài sản bị xử lý. Điều này giúp quá trình xử lý diễn ra toàn diện, nhân văn và công bằng.

Định giá tài sản minh bạch, hoàn trả phần dư

"Một điểm then chốt là việc định giá tài sản phải phản ánh đúng giá trị thị trường, tránh tình trạng tổ chức tín dụng đơn phương bán giá thấp, gây thiệt hại cho người vay. Để đảm bảo khách quan, nên có sự giám sát của bên thứ ba hoặc cơ chế định giá độc lập trong toàn bộ quá trình này. Một nguyên tắc quan trọng không thể bỏ qua là người vay cần được bảo đảm quyền nhận lại phần dư sau khi tài sản bị bán, trừ đi khoản nợ gốc, lãi và các chi phí hợp lý. Đây là quyền tài sản hợp pháp, cần được tổ chức tín dụng thông báo rõ ràng trong mọi trường hợp, kể cả khi không còn giá trị dư, nhằm tránh khiếu nại phát sinh" - ông Đỗ Thiên Anh Tuấn lưu ý.

Ánh Tuyết