Áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có cồn cần có lộ trình hiệu quả

Toàn cảnh hội thảo Góp ý Dự án Luật thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi)

Qua 4 lần sửa đổi, Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt đã tác động tích cực đến nhiều mặt kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, theo đánh giá của Bộ Tài chính, chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt hiện hành cũng còn một số hạn chế.

Trước thực trạng này, thực hiện chương trình xây dựng luật, pháp lệnh của Quốc hội, trong thời gian qua, Bộ Tài chính đã xây dựng và lấy ý kiến đóng góp để hoàn thiện dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi). Dự kiến, ngày 23 tháng 9 tới, Ủy ban Thường vụ Quốc hội sẽ cho ý kiến về dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) tại Phiên họp thứ 37. Tiếp theo đó, Chính phủ sẽ tiếp thu ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, hoàn thiện dự thảo Luật và trình Quốc hội tại Kỳ họp sắp tới.

Đáng chú ý, theo dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt đối với sản phẩm rượu, bia sẽ bắt đầu áp dụng mức thuế tăng liên tục ngay từ năm 2026 và đến năm 2030 sẽ chịu thuế suất lên tới 100%.

Tại hội thảo Góp ý Dự án Luật thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) do Hiệp hội Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài (đơn vị thực hiện là Tạp chí Nhà đầu tư) phối hợp với báo Đại biểu Nhân dân tổ chức ngày 20/9, các chuyên gia, đại diện doanh nghiệp đã đưa ra những kiến nghị để đảm bảo quyền lợi giữa Chính phủ và doanh nghiệp.

ĐỒ UỐNG CÓ CỒN ĐỐI MẶT CÚ SỐC THUẾ TIÊU THỤ ĐẶC BIỆT TĂNG NHANH VÀ MẠNH

Tại hội thảo, bà Phan Minh Thủy, đại diện Ban pháp chế VCCI, cho biết các doanh nghiệp đồng tình với quan điểm của Đảng và Nhà nước trong việc sử dụng chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt để bảo vệ sức khỏe người dân, hạn chế tiêu dùng các mặt hàng có hại cho sức khỏe như rượu bia, thuốc lá. Tuy nhiên, dự thảo hiện đề xuất mức tăng thuế rất mạnh và tốc độ tăng thuế rất nhanh đối với các mặt hàng này.

“Việc tăng thuế quá nhanh và mạnh này sẽ khiến các doanh nghiệp không thể điều chỉnh công suất sản xuất phù hợp với sự sụt giảm sản lượng tiêu thụ do chính sách thuế. Điều này sẽ dẫn đến nhiều dự án đầu tư gặp thua lỗ, không thể thu hồi được vốn,” bà Thủy nhấn mạnh. “Thêm vào đó, sự sụt giảm sản lượng quá nhanh sẽ tác động tiêu cực đến việc làm của người lao động, rất khó để chuyển đổi nghề nghiệp cho số lượng lao động dôi dư từ các nhà máy rượu bia, thuốc lá”.

TS. Cấn Văn Lực, Chuyên gia kinh tế trưởng BIDV, chia sẻ rằng đối tượng doanh nghiệp trong lĩnh vực đồ uống có cồn đang gặp khó khăn trong thời gian qua, đa số bị giảm doanh thu từ 20 – 30% trong 2 năm qua. “Việc áp thuế tiêu thụ đặc biệt sẽ khiến doanh nghiệp trong lĩnh vực này gặp khó chồng khó,” ông Lực khẳng định.

Đồng ý với ý kiến này, theo GS. TSKH Nguyễn Mại, Chủ tịch Hiệp hội doanh nghiệp đầu tư nước ngoài, ngành rượu bia đang gặp khó khăn lớn do đại dịch và tác động của việc áp dụng Nghị định 100/2019/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông. Sản xuất và tiêu dùng bia sụt giảm mạnh so với giai đoạn trước dịch bệnh.

GS.TSKH Nguyễn Mại - Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài, phát biểu tại hội nghị.

“Bên cạnh đó, khi mặt bằng giá rượu bia tăng lên, người tiêu dùng sẽ dịch chuyển hành vi tiêu dùng sang các sản phẩm rượu bia không chính thức như rượu tự nấu thủ công, rượu giả/nhái, rượu bia nhập lậu, không nhãn mác, nguồn gốc xuất xứ với chất lượng không được kiểm chứng, gây tác hại tới sức khỏe người tiêu dùng,” GS. Nguyễn Mại cho biết thêm.

Đại diện doanh nghiệp, ông Nguyễn Thanh Phúc, Giám đốc Quan hệ Đối ngoại của Công ty Heineken Việt Nam, cho biết với đề xuất tăng thuế hiện tại của Bộ Tài chính, toàn ngành bia cho rằng đây là đề xuất tăng quá sốc, chưa từng có tiền lệ và sẽ tác động không tích cực đến sự ổn định và phát triển bền vững của toàn ngành cũng như ảnh hưởng đến tình hình thu ngân sách của các địa phương; và có thể sẽ không đạt được các mục tiêu đề ra. Cụ thể:

Về sản xuất kinh doanh, kinh tế xã hội và thu thuế, theo ước tính của Hiệp hội Bia - Rượu - Nước giải khát Việt Nam, với phương án 2 của Bộ Tài chính, việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt lên 15% vào năm 2026 có thể dẫn đến giá sản phẩm tăng 20%. Việc tăng thuế như vậy vừa kìm hãm sản xuất vừa làm suy giảm mục tiêu tăng thu ngân sách nhà nước.

Ngoài ra, sự giảm sút sản lượng sẽ dẫn đến thất thu thuế nghiêm trọng hơn do những tác động tiêu cực đến các nhà phân phối và điểm bán lẻ, ngành dịch vụ ăn uống, du lịch, kinh tế đêm… từ đó ảnh hưởng đến đóng góp thuế giá trị gia tăng và thuế thu nhập doanh nghiệp. Cần lưu ý rằng những sắc thuế này luôn chiếm tỷ trọng đặc biệt lớn trong cơ cấu thuế, do đó cần có một nghiên cứu chuyên sâu trước khi thực hiện tăng thuế để đảm bảo việc tăng thuế đạt được mục tiêu mà không gây đứt gãy sản xuất, các ngành công nghiệp khác, hay làm sói mòn nguồn thu ngân sách tổng thể.

Kinh nghiệm quốc tế về mức thuế suất tiêu thụ đặc biệt tối ưu chỉ ra rằng khi thuế suất tăng vượt điểm tối ưu, mục tiêu tăng thu ngân sách nhà nước sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng do doanh số sụt giảm, gây áp lực lên các yếu tố vĩ mô khác của nền kinh tế. Một ví dụ cụ thể tại Bỉ, vào tháng 11 năm 2015, Chính phủ Bỉ đã tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với rượu mạnh lên hơn 40%, với kỳ vọng thu thêm 128 triệu EUR trong 6 tháng đầu năm 2016. Tuy nhiên, việc tăng mạnh này đã phản tác dụng khi lượng hàng bán giảm 33% khi giá rượu mạnh tăng hơn 20%, dẫn đến việc chính phủ không đạt được mục tiêu về thu thuế.

Về giảm tiêu thụ đồ uống có cồn và bảo vệ sức khỏe cộng đồng, ông Phúc chỉ ra rằng mối quan hệ giữa việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt và giảm tiêu thụ thức uống có cồn là phức tạp và không phải là một tương quan trực tiếp đơn thuần. Việc tăng thuế quá mức có thể đẩy người tiêu dùng đến với các sản phẩm bất hợp pháp, không nộp thuế và chất lượng thấp hơn với nồng độ cồn cao hơn, gây ra rủi ro lớn cho sức khỏe cộng đồng và giảm nguồn thu ngân sách cho nhà nước.

Bên cạnh đó, biểu thuế tiêu thụ đặc biệt hiện hành cho thấy sự bất hợp lý khi bia với nồng độ cồn phổ biến chỉ 5,5% lại phải nộp thuế tiêu thụ đặc biệt 65%, bằng với mức thuế của rượu trên 20 độ. Sự chênh lệch này không chỉ làm giảm động lực cho các doanh nghiệp bia trong mục tiêu bảo vệ sức khỏe cộng đồng mà còn thể hiện sự thiếu công bằng trong chính sách thuế.

NHỮNG KIẾN NGHỊ TRÊN CỞ SỞ HÀI HÒA GIỮA NHÀ NƯỚC, DOANH NGHIỆP VÀ NGƯỜI DÂN

Từ những bất cập trên, tại hội thảo, các chuyên gia và đại diện doanh nghiệp đều đồng ý rằng cần có một lộ trình cụ thể trong việc áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có cồn, tránh cú sốc lớn cho cho doanh nghiệp trong lĩnh vực này.

“Đề nghị nghiên cứu đưa ra lộ trình tăng thuế đối với rượu bia và thuốc lá phù hợp hơn với tình hình sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp,” đại diện VCCI cho biết.

Theo GS. Nguyễn Mại, cần có thời gian chuẩn bị trong vòng 2-3 năm với các giải pháp đồng bộ để ngăn ngừa các hành vi tiêu cực nói trên, chưa áp dụng vào năm 2024 - 2025.

TS. Cấn Văn Lực, Chuyên gia kinh tế trưởng BIDV, phát biểu tại hội nghị.

Tương tự, TS. Cấn Văn Lực có 3 kiến nghị chính.

Thứ nhất, cần cân nhắc về thời điểm đối với mức thuế và lộ trình phù hợp vì đối tượng doanh nghiệp chịu thuế này đang gặp khó chồng khó trong thời gian vừa qua.

Thứ hai, nên phân nhóm chịu thuế tiêu thụ đặc biệt, không nên đánh đồng giữa rượu và bia vì đây là 2 loại đồ uống có cồn khác nhau, nồng độ cồn khác nhau, văn hóa khác nhau. Theo đó, cũng cần phải áp dụng phương pháp tính thuế theo nồng độ cồn, tức là nồng độ cồn càng cao thì sẽ áp dụng mức thuế cao hơn để điều tiết hành vi tiêu dùng.

Cụ thể, đối với mặt hàng đồ uống có cồn, cần tách riêng và áp các mức thuế khác nhau giữa rượu và bia (theo hướng thuế suất đối với mặt hàng bia nên để ở mức tối đa bằng 50% mức thuế suất của rượu loại trên 20%, vì đây là hai loại đồ uống có nồng độ cồn rất khác nhau và tác động đến sức khỏe, mang tính yếu tố văn hóa cũng rất khác nhau.

Bên cạnh đó, do thuế tiêu thụ đặc biệt là thuế tiêu dùng, nhưng người nộp thuế lại là các tổ chức, cá nhân sản xuất, nhập khẩu hàng hóa và kinh doanh dịch vụ, nên sẽ không điều chỉnh đến các đối tượng tự sản xuất và tự tiêu dùng mặt hàng có hại cho sức khỏe, thuộc đối tượng đánh thuế. Kiến nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu bổ sung người người nộp thuế tiêu thụ đặc biệt bao gồm cả các tổ chức, cá nhân tự sản xuất và tự tiêu dùng các hàng hóa thuộc đối tượng áp thuế tiêu thụ đặc biệt như đồ uống có cồn.

Thứ ba, tăng chi ngân sách cho các giải pháp tuyên truyền, thông tin, nâng cao nhận thức, ý thức của người dân, đồng thời phải đồng bộ với các giải pháp khác như chống trốn thuế, chống gian lận thuế.

Từ phía doanh nghiệp, theo đại diện Heineken Việt Nam, điều chỉnh thuế tiêu thụ đặc biệt sẽ tác động đến nhiều ngành hàng, doanh nghiệp và người dân, vì vậy, phải xây dựng dựa trên cơ sở hài hòa giữa doanh nghiệp, nhà nước và người dân, vừa thúc đẩy sản xuất kinh doanh, phát triển kinh tế xã hội, chống thất thu thuế vừa hạn chế được mặt tiêu cực của hàng hóa có khả năng ảnh hưởng đến sức khỏe người dân. “Việc tăng thuế phải có lộ trình phù hợp để các chủ thể liên quan có sự chuẩn bị, tránh điều hành giật cục,” ông Phúc cho biết.

Ông Phúc đã đưa ra những đề xuất cụ thể theo từng tác động cụ thể của thuế tiêu thụ đặc biệt.

Thứ nhất về mục tiêu thúc đẩy sản xuất kinh doanh, phát triển kinh tế xã hội, chống thất thu thuế, Heineken Việt Nam cùng các doanh nghiệp Bia khác và Hiệp hội Bia – Rượu – Nước giải khát Việt Nam kiến nghị: Để tạo môi trường ổn định cho các ngành công nghiệp phục hồi, nên giữ nguyên mức thuế tiêu thụ đặc biệt trong một năm kể từ năm 2026 khi luật sửa đổi bắt đầu hiệu lực, tức lần tăng thuế đầu tiên sẽ vào năm 2027. Sau đó, để người tiêu dùng dần thích nghi với mức giá mới do việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt, sau mỗi 2 năm thì tăng thuế một lần và mỗi lần tăng 5%, đến năm 2031 tăng tối đa đến 80% và duy trì ổn định.

Có thể tham khảo kinh nghiệm quốc tế như tại quốc gia láng giềng Thái Lan chỉ ra rằng việc giảm thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thức uống có cồn đã mang lại tác động kinh tế tích cực đối với ngành du lịch và các ngành liên quan khác. Năm 2024, Thái Lan thực hiện giảm thuế tiêu thụ đặc biệt, cụ thể, cắt giảm thuế rượu vang từ 10% xuống 5% và loại bỏ thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có cồn nội địa. Chính sách này đã phục hồi ngành du lịch, nhà hàng, khách sạn, hỗ trợ các nhà sản xuất trong nước, từ đó giúp nền kinh tế khởi sắc.

Thứ hai, về mục tiêu giảm tiêu thụ đồ uống có cồn và bảo vệ sức khỏe cộng đồng, để khuyến khích đổi mới công nghệ tập trung vào các sản phẩm có nồng độ cồn thấp, giảm ảnh hướng với sức khỏe thì cần phải chia thành các mức thuế cụ thể, tương ứng với nồng độ cồn khác nhau của bia, để đảm bảo thống nhất với các Luật và quy định hiện hành như: Luật phòng chống tác hại của rượu bia, luật quảng cáo… Cụ thể là: Bia có nồng độ cồn bằng hoặc dưới 5,5% sẽ chịu mức thuế suất 65%; Bia có nồng độ cồn trên 5,5% và dưới 15% sẽ chịu mức thuế suất 70%; Bia có nồng độ cồn trên 15% sẽ chịu mức thuế suất 75%.

Thay vì tập trung tăng thuế, cần đẩy mạnh triển khai bộ giải pháp tổng thể bằng cách thay đổi hành vi của người tiêu dùng theo hướng tích cực thông qua các chương trình tuyên truyền và nâng cao nhận thức về việc sử dụng thức uống có cồn an toàn và có trách nhiệm.

Ngọc Lan