Ẩn số chất lượng cao trong trường đại học

Bài 1: Trăm hoa đua nở

Chương trình đào tạo chất lượng cao (CLC) trong cơ sở giáo dục đại học (ĐH) đang trong giai đoạn cực thịnh. Gần như trường ĐH công lập nào cũng có ít nhất 1 - 2 chương trình CLC.

“Cởi trói” về học phí

Năm 2014, sau khi Bộ GD&ĐT ban hành Thông tư 23 quy định về đào tạo CLC trình độ ĐH, nhiều trường bắt kịp xu hướng xây dựng thêm chương trình này như ĐH Kinh tế Quốc dân, ĐH Quốc gia Hà Nội, Trường ĐH Hà Nội,... Bên cạnh chương trình liên kết quốc tế, từ đó đến nay, ở nhiều trường tồn tại song song hai chương trình đào tạo: Chương trình chuẩn và chương trình CLC.

Sinh viên tốt nghiệp chương trình chất lượng cao. Ảnh: NEU

Đây vốn là giải pháp cung cấp các khóa học chất lượng theo nhu cầu của người học, được xây dựng trên cơ sở của chương trình chuẩn (hay đại trà) nhưng có thêm nhiều yếu tố tăng cường chất lượng như: Tham khảo các chương trình đào tạo tiên tiến và sử dụng tài liệu giảng dạy cập nhật, chủ yếu là đào tạo bằng ngoại ngữ, đội ngũ giảng viên chọn lựa, cơ sở vật chất có điều kiện tốt nhất, sinh viên được giới thiệu chỗ thực tập và việc làm khi tốt nghiệp.

Theo nhiều chuyên gia, Thông tư 23 ra đời nhằm "cởi trói" cho nhiều trường ĐH trong việc thu học phí. Trước và sau thời điểm ban hành thông tư, các trường ĐH công lập chỉ được phép thu học phí trong khung do Chính phủ quy định.

Việc “cởi trói” này bắt đầu từ khi có Nghị quyết 77, Chính phủ ban hành năm 2014, về thí điểm đổi mới cơ chế hoạt động đối với các cơ sở giáo dục ĐH công lập giai đoạn 2014-2017. Nghị quyết này nhằm khuyến khích trường ĐH công lập chủ động khai thác, sử dụng hợp lí ngân sách nhà nước, tăng cường thu hút kinh phí ngoài ngân sách (thực tế triển khai cho thấy giải pháp tăng cường được các trường áp dụng là tăng học phí).

Thông tư 23 mang lại cơ hội bình đẳng cho tất cả trường ĐH trong hệ thống. Thông tư 23 đã đưa yếu tố "học phí" vào như một chỉ dấu để phân biệt chương trình đào tạo ĐH đại trà và chương trình CLC.

Trong khi chương trình đào tạo đại trà có mức trần học phí theo quy định hiện hành của Chính phủ; đối với chương trình CLC, trường ĐH được phép tự xác định mức học phí trên nguyên tắc tính đúng, tính đủ chi phí đào tạo cho toàn khóa học; trường ĐH được phép xây dựng lộ trình điều chỉnh mức học phí cho những khóa học tiếp theo (nếu cần thiết)…

Quy định về học phí đối với chương trình đào tạo CLC cũng xuất hiện trong Nghị định 86, trường ĐH công lập có chương trình CLC được chủ động xây dựng mức học phí phù hợp cùng với hỗ trợ từ ngân sách nhà nước để bảo đảm đủ trang trải chi phí đào tạo.

Thay tên nhưng không đổi bản chất

Năm 2023, Bộ GD&ĐT ban hành thông tư bãi bỏ Thông tư 23 quy định về đào tạo CLC trình độ đại học.

Theo Bộ GD&ĐT, Luật Giáo dục ĐH 2018 và Thông tư 17/2021 (quy định về chuẩn chương trình đào tạo; xây dựng, thẩm định và ban hành chương trình đào tạo các trình độ của giáo dục đại học) không có khái niệm chương trình đào tạo CLC, chỉ có một chuẩn chương trình đào tạo. Bộ GD&ĐT khẳng định, việc bãi bỏ Thông tư 23 không có nghĩa là các trường ĐH không còn, không được triển khai chương trình CLC.

Bộ GD&ĐT không còn nhiệm vụ “khống chế” chương trình CLC, trường ĐH được tự chủ lựa chọn hình thức đào tạo, tự chủ trong việc xây dựng và phát triển các chương trình đào tạo.

Ngay sau khi thông tư bãi bỏ có hiệu lực, cơ sở giáo dục ĐH chủ động dùng tên khác để thay thế tên gọi chương trình CLC như chương trình đào tạo bằng tiếng Anh, chương trình tiên tiến, một số trường vẫn giữ tên cũ… Trường ĐH Tôn Đức Thắng gọi chương trình đào tạo tiên tiến thay cho tên cũ CLC.

Theo nhà trường, chương trình được thiết kế giúp người học đạt chuẩn đầu ra cao hơn chương trình tiêu chuẩn về kĩ năng tiếng Anh, kĩ năng mềm, kĩ năng chuyên môn, các chứng chỉ nghề quốc gia/quốc tế,…

Chương trình tiên tiến có phương pháp giáo dục hiện đại, ứng dụng công nghệ số trong giảng dạy, ngôn ngữ giảng dạy bằng tiếng Việt và tiếng Anh.

Năm 2025, Trường ĐH Tôn Đức Thắng có 43 ngành ĐH tiêu chuẩn, 21 ngành ĐH tiên tiến, 11 ngành ĐH bằng tiếng Anh, 13 ngành liên kết quốc tế. ĐH Kinh tế Quốc dân giữ nguyên tên gọi chương trình CLC.

Ông Vũ Văn Ngọc, Viện trưởng Viện Đào tạo Tiên tiến, Chất lượng cao & POHE, ĐH Kinh tế Quốc dân cho biết, năm nay, nhà trường tuyển sinh, đào tạo 16 chương trình CLC. Chương trình CLC của ĐH Kinh tế Quốc dân dựa trên tinh thần tiếp thu chương trình nước ngoài và chương trình chính quy tiêu chuẩn.

Trong chương trình CLC, có 40-60% học phần học bằng tiếng Anh. Trong đó, một số học phần do giáo sư nước ngoài, uy tín trên thế giới giảng dạy, giáo trình phát miễn phí. Sinh viên học ngành này có cơ hội đi thực hành thực tế doanh nghiệp từ 3-4 lần/khóa học.

Trước khi có Luật Giáo dục ĐH sửa đổi năm 2018, ĐH Bách khoa Hà Nội có chương trình CLC nhưng được gọi tên bằng khái niệm ELITECH (Elite Technology Program - tạm dịch là Chương trình công nghệ ưu tú). Đây là chương trình có mục tiêu đào tạo nguồn nhân lực CLC trong các ngành lĩnh vực khoa học - công nghệ ưu tiên cho phát triển kinh tế - xã hội, đồng thời trở thành hình mẫu trong hệ thống đào tạo của trường về nội dung, phương pháp đào tạo tiên tiến và ứng dụng công nghệ giáo dục hiện đại.

ELITECH bao gồm các chương trình có bề dày lịch sử như chương trình tài năng, chương trình Việt - Pháp, chương trình tiên tiến.

Ghi nhận thực tế cho thấy, chương trình CLC của các trường ĐH đều tập trung ở những ngành học được đông đảo thí sinh và phụ huynh quan tâm vì cơ hội việc làm đầu ra tốt. Ví dụ, toàn bộ các ngành "hot" nhất của ĐH Bách khoa Hà Nội đều thuộc chương trình ELITECH như Công nghệ Thông tin, Khoa học dữ liệu và Trí tuệ nhân tạo, An toàn không gian số, Kĩ thuật điện tử viễn thông...

Những ngành này chỉ đào tạo CLC, không có chương trình chuẩn. ĐH Kinh tế Quốc dân có các ngành CLC như Quản trị Kinh doanh, Quan hệ Công chúng (ngành này có điểm chuẩn cao nhất trường năm 2024), Tài chính doanh nghiệp, Digital Marketing…

Nhà trường chỉ lựa chọn các ngành "hot" để phát triển thành chương trình CLC, nên điểm chuẩn chương trình CLC của các trường thời gian gần đây đều thuộc top cao, nhiều ngành điểm chuẩn còn cao hơn chương trình chuẩn tới vài điểm.

Như vậy, sau gần 10 năm triển khai chương trình CLC trong các trường ĐH, sau khi Bộ GD&ĐT ban hành thông tư bãi bỏ, chương trình này được "thay tên đổi họ" để phù hợp với Luật Giáo dục 2019 nhưng bản chất không thay đổi.

NGHIÊM HUÊ