AI vào chiến lược, nhân sự vào thế khó

Nhiều doanh nghiệp khó tuyển lao động chất lượng cao. Ảnh minh họa: TL

“Khát” nhân lực chất lượng cao...

Khi đẩy mạnh chuyển đổi số và đầu tư công nghệ cao, yêu cầu về nguồn nhân lực có chuyên môn sâu, kỹ năng đa dạng, và khả năng vận hành các hệ thống tự động, hiện đại ngày càng trở nên cấp thiết. Tuy nhiên, khó khăn lớn nhất là việc thiếu hụt nhân sự chất lượng cao, có khả năng thích ứng nhanh với công nghệ mới và duy trì năng suất trong môi trường cạnh tranh khốc liệt.

Trong ngành dệt may, các doanh nghiệp như Việt Thắng Jean dẫn đầu với các dây chuyền tự động hóa cao, từ thiết kế 3D, kho, cắt tự động đến công nghệ xả vải cân bằng Ozone và tái sử dụng nước. Tuy nhiên, ông Phạm Văn Việt, Tổng giám đốc kiêm Phó Chủ tịch Hiệp Hội Dệt may Thời trang TPHCM, thừa nhận rằng việc tuyển dụng nhân sự kỹ thuật phù hợp là điều không dễ dàng. “Chúng ta không thiếu lao động, mà thiếu người vận hành máy móc tự động, xử lý dữ liệu sản xuất, kiểm soát chất lượng theo chuẩn quốc tế”, ông nhấn mạnh.

Trong ngành cơ khí, việc áp dụng công nghệ hiện đại cũng đặt ra thách thức lớn. Công ty Nhật Long đã đầu tư dây chuyền công nghệ Nhật Bản trị giá hơn 12 tỉ đồng, nhưng nhóm kỹ thuật vận hành máy phay 5 trục sau quá trình đào tạo lại bỏ đi vì cơ hội việc làm tốt hơn. Điều này phản ánh rõ ràng thực trạng về sự cạnh tranh trong thu hút nhân tài kỹ thuật cao của các doanh nghiệp.

Ngành chế biến đồ gỗ cũng không ngoại lệ. Mặc dù các doanh nghiệp đã tích lũy đủ tài chính để mua sắm máy móc hiện đại từ châu Âu, song họ vẫn gặp không ít khó trong việc tuyển dụng nhân sự vận hành dây chuyền sản xuất thông minh.

Không chỉ trong sản xuất, lĩnh vực dịch vụ như ngân hàng, bán lẻ, logistics... cũng đối mặt với cuộc đua tuyển dụng nhân lực công nghệ cao. Trong ngành ngân hàng, nhu cầu về nhân sự công nghệ tăng mạnh do chuyển đổi số toàn diện. Các ngân hàng thừa nhận, việc tuyển dụng kỹ sư công nghệ chất lượng cao rất khó, dù số lượng sinh viên ra trường ngày càng nhiều.

Theo ông Phạm Hà Duy, Thành viên Ban Điều hành kiêm Giám đốc Khối Ngân hàng số và Dữ liệu (ABbank), công nghệ giờ đã không còn đơn thuần là ngành riêng mà trở thành kỹ năng bắt buộc. Các vị trí mới như trải nghiệm khách hàng, marketing số đòi hỏi nhân lực đa kỹ năng, năng lực sáng tạo và thích ứng nhanh.

Thiếu hụt nhân lực cho công nghệ cao cũng đang là thách thức lớn của Việt Nam. Dự kiến đến 2030, cần 50.000 kỹ sư vi mạch và thiết kế bán dẫn, trong khi năng lực đào tạo hiện tại chỉ đáp ứng một phần. Ngành công nghiệp bán dẫn mới đáp ứng dưới 20% nhu cầu, với khoảng 10.000 kỹ sư cần mỗi năm.

Chuyên gia cảnh báo thiếu hụt nhân lực chất lượng cao trong các lĩnh vực then chốt như AI, Big Data, an ninh mạng - những ngành có tiềm năng phát triển mạnh nhưng đòi hỏi kiến thức và kỹ năng sâu rộng. Điều này khiến doanh nghiệp công nghệ cạnh tranh khốc liệt để thu hút và giữ chân nhân tài.

Giải bài toán "thừa thợ - thiếu thầy"

Thực trạng thị trường việc làm Việt Nam đang chứng kiến sự chuyển dịch mạnh mẽ do các yếu tố như bùng nổ công nghệ số, chuyển đổi xanh và yêu cầu mới về kỹ năng của doanh nghiệp.

Báo cáo của Diễn đàn Kinh tế Thế giới dự đoán rằng đến năm 2030, khoảng 8% tổng số việc làm sẽ biến mất, song song đó là sự ra đời của các vị trí công việc mới, đòi hỏi người lao động phải chuyển nghề và nâng cao kỹ năng. Các kỹ năng mũi nhọn như sử dụng AI, công nghệ số, tư duy phân tích, khả năng thích ứng linh hoạt và năng lực lãnh đạo trở thành yếu tố cạnh tranh quyết định.

Nhiều doanh nghiệp ứng dụng AI trong sản xuất. Ảnh: LH

Thực tế, doanh nghiệp ngày càng thắt chặt yêu cầu về kỹ năng, đặc biệt là kỹ năng cao như sử dụng AI, phân tích dữ liệu, tư duy phản biện, khả năng thích ứng linh hoạt và khả năng lãnh đạo. Tuy nhiên, thực trạng tuyển dụng cho thấy doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc tìm kiếm nhân sự có đủ trình độ và kỹ năng này, đặc biệt là đội ngũ quản lý trung cấp, kỹ sư và kỹ thuật viên lành nghề, như phản ánh của các doanh nghiệp Nhật Bản và các nhà đầu tư FDI.

Nguyên nhân của tình trạng này là do nguồn nhân lực chất lượng cao còn thiếu hụt trầm trọng. Theo PGS.TS Nguyễn Đức Minh, Phó hiệu trưởng Trường Điện – điện tử, Đại học Bách khoa Hà Nội, vấn đề lớn hơn không phải là thừa công nhân, mà là khoảng trống trong đội ngũ kỹ sư có khả năng vận hành, khai thác hệ thống AI và dữ liệu trong sản xuất. Những kỹ sư này không cần giỏi thuật toán, nhưng phải có tư duy AI-aware, tức là biết cách sử dụng công cụ AI để phân tích, trực quan hóa dữ liệu và đưa ra quyết định phù hợp với thực tế vận hành.

Đồng thời, nhu cầu về nhân lực sử dụng AI tại Việt Nam đang tăng cao. Theo báo cáo của nền tảng tuyển dụng JobsGO, các ngành như thương mại điện tử, tài chính, sản xuất, giáo dục đều đang "khát" nhân lực có khả năng làm việc với dữ liệu và "nói chuyện" được với máy móc để tạo ra giá trị thực tiễn. Lương trung bình của nhân sự thành thạo AI cũng cao hơn 30-40% so với các vị trí không yêu cầu kỹ năng này. Điều này cho thấy, trong khi nguồn cung nhân lực còn hạn chế, thì nhu cầu và giá trị của kỹ năng này lại ngày càng tăng.

Trong bối cảnh cạnh tranh nhân sự ngày càng khốc liệt, các doanh nghiệp phải đối mặt với áp lực giữ chân nhân viên, đặc biệt khi khả năng tăng lương bị hạn chế do tình hình kinh tế và ngân sách hạn hẹp. Khảo sát của tập đoàn nhân sự Robert Walters cho thấy, 90% doanh nghiệp tại Việt Nam gặp khó khăn trong việc giữ chân nhân viên sau khi trì hoãn hoặc cắt giảm lương. Điều này dẫn đến tình trạng mất gắn kết, tỷ lệ nghỉ việc tăng cao, và nhân viên tìm kiếm cơ hội mới.

Chính sách đào tạo nguồn nhân lực cũng gặp trục trặc, đặc biệt trong các ngành mới như fintech nhưng quy định của Bộ GD-ĐT yêu cầu phải có 5 tiến sĩ đúng chuyên ngành, điều gần như không khả thi. Ông Đặng Ngọc Đức, Viện trưởng Viện Công nghệ Tài chính - Đại học Đại Nam, nhấn mạnh rằng để đáp ứng nhu cầu nhân lực chất lượng cao, cần có chính sách ưu tiên, như cấp học bổng toàn phần cho sinh viên ngành khoa học công nghệ. Đồng thời, các trường đại học cần đổi mới chương trình đào tạo phù hợp với yêu cầu thực tiễn của doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, mối quan hệ hợp tác giữa doanh nghiệp, nhà trường và nhà nước cần được xây dựng minh bạch, rõ ràng. Theo PGS.TS Đức Minh, các doanh nghiệp cần cung cấp dữ liệu chính xác về nhu cầu nhân lực, nhà trường cần cập nhật chương trình đào tạo phù hợp, còn nhà nước cần chính sách hỗ trợ rõ ràng để thúc đẩy đào tạo và thu hút nhân lực chất lượng cao.

Còn ông Nguyễn Ngô Long, Chủ tịch Cơ khí Nhật Long, cho rằng công ty luôn đào tạo lực lượng kế thừa để tránh thiếu hụt nhân sự khi lao động có kỹ năng rời đi. Ông Phạm Đức Phúc, Giám đốc Robert Walters Việt Nam, cảnh báo các doanh nghiệp cần cập nhật dữ liệu lương thị trường và truyền thông rõ ràng để quản lý kỳ vọng, tránh mất nhân tài trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt.

Tổng thể, xu hướng thị trường lao động toàn cầu dự đoán rằng 44% kỹ năng của người lao động sẽ thay đổi trong vòng 5 năm tới, đòi hỏi họ phải liên tục nâng cao trình độ. Muốn phát triển bền vững, các doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược nhân sự dài hạn: đầu tư vào đào tạo, cập nhật xu hướng công nghệ, áp dụng các giải pháp tuyển dụng tiên tiến, và chính sách đãi ngộ phù hợp để giữ chân nhân tài.

Lê Hoàng