AI phổ nhạc cho thơ: Cuộc phối ngẫu giữa thi ca và công nghệ

- Anh vốn nổi tiếng với vai trò đạo diễn, “cha đẻ” của các bộ phim như “Ngôi nhà bươm bướm”, “Lô tô”, “Phượng Khấu”… Về thi ca, anh cũng để lại nhiều dấu ấn với tập “Thơ dành cho gái hư”, “Ngô đồng”... Đặc biệt, người ta biết nhiều về thơ anh nhờ bài hát quốc dân “Vô cùng” (tên khác là “Vì anh thương em”) do nhạc sĩ Võ Hoài Phúc phổ nhạc. Vậy tại sao lần này anh không còn cậy nhờ các nhạc sĩ mà lại chọn AI - một sự lựa chọn khá mạo hiểm - để phổ nhạc cho thơ mình?

Đạo diễn, nhà thơ Huỳnh Tuấn Anh.

+ Tôi chọn AI vì tôi luôn bị hấp dẫn bởi sự giao thoa giữa nghệ thuật và công nghệ. Thơ vốn là dòng chảy cảm xúc của con người, nhưng khi được đặt trong không gian của AI, nó có thể biến thành những trải nghiệm âm nhạc mới lạ. AI giúp tôi khám phá những cung bậc cảm xúc không giới hạn, tạo ra những bản hòa tấu mà có lẽ nếu chỉ dựa vào cảm nhận con người, chúng ta khó có thể chạm tới. Đây là một hành trình khám phá, và tôi tin rằng công nghệ có thể mở ra những cách tiếp cận hoàn toàn mới đối với nghệ thuật.

- Anh có thể giới thiệu đôi chút về album “NovelDemo”?

+ Album gồm tám ca khúc, cũng là tên các bài thơ của tôi: “Điều ngọt ngào nhất”, “Bên triền đồi”, “Tiểu thuyết”, “Ánh chớp”, “Những bình minh khác”, “Tạm biệt thảo nguyên”, “Đừng xa nhau nữa”, “Họa mi của mẹ”. Tôi đặt tên cho album là “NovelDemo” bởi điểm nổi bật của album nằm ở yếu tố thử nghiệm và tính chất chưa hoàn thiện của công nghệ AI. Từ “demo” trong tên gọi còn là câu chuyện về những mối tình không trọn vẹn, mang tinh thần lạc quan và hy vọng. Những vần thơ kể về những trải nghiệm tình yêu đã qua, tuy chưa viên mãn nhưng luôn hướng tới một tương lai tốt đẹp hơn, một tình yêu chân thành hơn.

- Vậy quá trình anh “ra lệnh” cho AI thực hiện album đặc biệt này như thế nào?

+ Đầu tiên, tôi viết những bài thơ. Mỗi bài mang đậm dấu ấn cá nhân và phong cách nghệ thuật của tôi. Khi tôi đưa các bài thơ vào hệ thống AI để chúng phổ nhạc, cảm giác giống như đang đối thoại với một người bạn mới mẻ, tuy không có trái tim nhưng lại có khả năng nhìn thơ qua một lăng kính hoàn toàn khác.

Sau khi AI tạo ra các giai điệu từ bài thơ, tôi bắt đầu quá trình biến những bản nhạc thô sơ đó thành những tác phẩm hoàn chỉnh. Tôi lắng nghe từng giai điệu, từng nốt nhạc, cảm nhận xem chúng có thực sự nắm bắt được tinh thần của thơ hay chưa. Có những khi tôi cảm thấy giai điệu thiếu đi một chút hơi ấm, một chút “đời”, tôi sẽ tinh chỉnh và thay đổi nhịp điệu, hòa âm. Đôi khi tôi phải điều chỉnh một đoạn nhạc nhiều lần, hoặc thử qua nhiều phiên bản để tìm ra sự hòa hợp giữa thơ và nhạc.

Về giọng hát cũng vậy. Giọng ca sĩ trong album đều do AI thực hiện bằng cách phối trộn nhiều chất giọng thành một chất giọng ảo nhưng nghe như thật. Chất giọng này không giống với bất kì ca sĩ thật nào để đảm bảo quyền sở hữu trí tuệ.

- Ưu điểm và hạn chế lớn nhất anh gặp phải khi dùng AI phổ nhạc là gì?

+ AI, với sức mạnh kỹ thuật vượt trội, có thể giảm đáng kể thời gian sản xuất, chi phí và tối ưu hóa quy trình sáng tạo dựa trên những gợi ý từ con người. Tuy nhiên, bản chất máy móc của AI vẫn khiến nó thiếu đi sự nhạy cảm, chiều sâu cảm xúc mà chỉ con người mới có thể mang lại. AI có thể tạo ra giai điệu, nhưng để nó thực sự chạm đến trái tim người nghe, đó là một thử thách. Ngoài ra, một bài hát được coi là nghe được phải hội đủ ba tiêu chí. Thứ nhất giai điệu và bản phối phải phù hợp với lời thơ, thể loại thơ. Thứ hai là giọng ca sĩ hát phải rõ lời. Thứ ba là giai điệu hạn chế cưỡng âm nhất có thể.

Nhìn qua ai cũng tưởng việc dùng AI phổ nhạc đơn giản nhưng có bắt tay vào rồi mới thấy khá nhọc nhằn. Tôi phải can thiệp rất nhiều, phải “dạy” cho AI biết cách hiểu và cảm nhận những ý nghĩa sâu sắc trong từng bài thơ. Điều này đòi hỏi rất nhiều thời gian và công sức, nhưng cũng chính đó là điều làm nên sự thú vị của dự án này. Nó giống như việc cùng nhau học hỏi, cùng nhau tìm cách để biến những gì tưởng chừng như vô tri thành một thứ âm nhạc có hồn. Dù AI chưa thể thay thế hoàn toàn sự tinh tế của nghệ thuật từ con người, nhưng lại giúp mở rộng tiềm năng sáng tạo cho sự kết hợp giữa công nghệ và nghệ thuật.

- Có thể coi dùng AI phổ nhạc cho thơ là một cách thưởng thức thơ mới không?

+ Chắc chắn rồi. Khi một bài thơ được phổ nhạc bằng AI, nó mở ra một cách cảm nhận hoàn toàn mới. Những câu chữ trong thơ không chỉ được đọc lên mà còn được lắng nghe qua từng nốt nhạc, tạo nên một trải nghiệm độc đáo cho người nghe. Thơ trở nên sinh động hơn, và âm nhạc giúp những tầng ý nghĩa của bài thơ được thăng hoa. Đó là một cách để thưởng thức thơ không chỉ qua mắt và tâm hồn, mà còn qua đôi tai và cảm xúc âm nhạc.

Album lần này không chỉ đơn thuần là một dự án âm nhạc, mà còn là một lời mời gọi đến mọi người để suy ngẫm về sự tương tác giữa cảm xúc con người và công nghệ. Tôi muốn khám phá xem công nghệ có thể đưa thơ ca và âm nhạc đến đâu, và đồng thời thử thách ranh giới giữa sáng tạo truyền thống và hiện đại. Tôi hy vọng qua dự án này, khán giả sẽ nhận ra rằng công nghệ không chỉ là những con số lạnh lùng, mà khi được đặt vào tay của người nghệ sĩ, nó có thể trở thành một nguồn cảm hứng mới, một cách tiếp cận mới cho những tâm hồn yêu nghệ thuật.

Album “NovelDemo” (Tiểu thuyết).

- Những bài thơ của anh như “Vô cùng” (Vì anh thương em), “Ngô đồng” do các nhạc sĩ phổ nhạc đều trở thành hit. Vậy anh có lo sợ những ca khúc mà AI phổ nhạc sẽ không thể bùng nổ được như thế?

+ Là người sáng tác, tôi luôn tin rằng mỗi tác phẩm đều có một thân phận riêng. Không có công thức nào đảm bảo khi làm đúng thì sẽ bùng nổ thành hit. Tôi làm album này không phải nhắm đến mục tiêu là nổi tiếng hơn hay phải tạo những bài hit. Người nghệ sĩ có cái sướng lâu bền hơn sự nổi tiếng là được sáng tạo, làm mới mình. Công nghệ, đặc biệt là AI, mang đến cho chúng ta sự khai phóng, mở ra những khả năng mà trước đây có thể chúng ta chưa từng nghĩ đến. Với dự án này, tôi mong muốn người sáng tạo đạt đến độ tự do tối đa, để không bị ràng buộc bởi quy chuẩn mà tập trung vào việc khám phá và biểu đạt cảm xúc chân thực.

- Liệu cách làm của anh có khiến nhạc sĩ, nhà sản xuất âm nhạc chuyên nghiệp dần mất việc và cổ xúy những người “mù” nhạc lý vẫn có thể làm nhạc sĩ nhờ AI?

+ AI đúng là đang tạo ra những thay đổi lớn trong ngành âm nhạc, nhưng tôi nghĩ điều quan trọng là cách chúng ta nhìn nhận và sử dụng nó. Nếu coi AI là một công cụ, một đối tác sáng tạo, thì nó sẽ mở ra vô vàn khả năng mới. Tôi không nghĩ AI sẽ khiến nhạc sĩ chuyên nghiệp mất việc. Ngược lại, tôi tin rằng AI là một công cụ hỗ trợ mạnh mẽ giúp các nhạc sĩ mở rộng giới hạn sáng tạo của mình. Những ai có khả năng sáng tạo thực sự sẽ biết cách tận dụng AI để làm giàu thêm ý tưởng, thêm chiều sâu cho tác phẩm của mình. Thật ra ở album “NovelDemo”, phần nhạc không hoàn toàn phụ thuộc 100% AI. Tôi cũng kết hợp với các nhạc sĩ, không chỉ để tận dụng khả năng của AI mà còn để đưa vào đó chất cảm xúc mà chỉ con người mới có. Đó là sự kết hợp giữa sự chuẩn mực kỹ thuật của công nghệ và cái hồn của nghệ sĩ, tạo nên những tác phẩm vừa có tính hiện đại, vừa đậm chất nghệ thuật.

Còn những người mới bắt đầu với âm nhạc có thể sử dụng AI như một bước đệm để thể hiện sự sáng tạo của mình. Nhưng để đi lâu dài với âm nhạc và tạo ra những tác phẩm chạm đến trái tim, giàu chất lượng nghệ thuật vẫn cần đến sự trải nghiệm và hiểu biết của người nghệ sĩ. Sự sáng tạo của con người là vô giá, và AI chỉ là một phần của hành trình khám phá ấy, chứ không phải đích đến.

- Cảm ơn anh về cuộc trò chuyện!

Mai Quỳnh Nga (thực hiện)