AI mang tới phát hiện mới về phát hiện khảo cổ học có ảnh hưởng lớn nhất thế kỷ XX

Phân tích AI cho thấy một số bản thảo Cuộn Biển Chết có thể được viết sớm hơn tới 100 năm so với các ước tính trước đây. Ảnh: AFP/Getty Images

Theo kênh CNN ngày 7/6, nhóm nghiên cứu do ông Mladen Popovic thuộc Đại học Groningen (Hà Lan) dẫn đầu đã phát triển một mô hình trí tuệ nhân tạo mang tên Enoch để phân tích chữ viết tay cổ đại trên hàng trăm mảnh vỡ Cuộn Biển Chết. Kết quả cho thấy nhiều bản thảo có thể có niên đại từ cuối thế kỷ IV trước Công nguyên, thay vì thế kỷ III như nhận định trước đó.

Các Cuộn Biển Chết - một trong những phát hiện khảo cổ học có ảnh hưởng lớn nhất thế kỷ XX - được phát hiện lần đầu vào năm 1947 tại sa mạc Judaean, gần Biển Chết. Trong hơn một thập kỷ khai quật tại 11 hang động quanh khu vực Khirbat Qumran, các nhà khảo cổ đã thu thập hơn 1.000 bản thảo, trong đó hơn 200 bản là các văn bản thuộc Cựu Ước. Đây được xem là những bản sao cổ xưa nhất còn tồn tại của Kinh Thánh Hebrew.

Trước đây, các nhà nghiên cứu chủ yếu dựa vào cổ tự học - phương pháp phân tích đặc điểm hình thái chữ viết - cùng với một số phép đo carbon-14 thực hiện vào thập niên 1990 để ước định niên đại. Tuy nhiên, nhiều mẫu từng bị ảnh hưởng bởi các yếu tố ngoại lai như dầu thầu dầu, một chất hiện đại được sử dụng để làm rõ văn bản nhưng có thể làm sai lệch kết quả đo carbon phóng xạ.

Trong nghiên cứu mới, nhóm của ông Popovic đã áp dụng phương pháp đo carbon cải tiến, đồng thời sử dụng hình ảnh kỹ thuật số độ phân giải cao để huấn luyện AI Enoch trên 30 bản thảo đã xác định được niên đại. Khi thử nghiệm, Enoch đạt tỷ lệ dự đoán chính xác tới 85% và tiếp tục được sử dụng để phân tích thêm 135 bản thảo chưa từng được xác định tuổi bằng phương pháp carbon. Kết quả cho thấy 79% số mẫu cho ra kết quả phù hợp với đánh giá cổ tự học của giới chuyên gia.

Một số bản thảo đáng chú ý bao gồm đoạn văn từ sách Daniel - trước đây được cho là viết vào thế kỷ II trước Công nguyên - nay được xác định có khả năng gần hơn với thời kỳ của chính tác giả gốc. Một bản khác chứa nội dung từ sách Truyền Đạo, từng được định niên đại trong khoảng 175 đến 125 TCN, nay được AI ước tính nằm trong khoảng 300 đến 240 TCN.

Ông Popovic cho biết kết quả này không chỉ góp phần hiệu chỉnh lại mốc thời gian của các văn bản tôn giáo cổ đại mà còn giúp hiểu rõ hơn về quá trình hình thành, truyền bá và tiếp nhận các văn bản trong cộng đồng cổ xưa. Ông cũng nhấn mạnh rằng AI là phương pháp không gây tổn hại đến hiện vật, trong khi kỹ thuật đo carbon phóng xạ truyền thống vẫn đòi hỏi phải lấy mẫu trực tiếp - dù chỉ vài miligam - từ các bản thảo có giá trị đặc biệt.

Phát hiện này nhận được sự đánh giá tích cực từ giới học giả quốc tế. Giáo sư Charlotte Hempel (Đại học Birmingham) cho rằng AI có khả năng thu hẹp khoảng thời gian so với phép đo carbon và có thể đạt độ chính xác cao hơn. Giáo sư Brent Seales (Đại học Kentucky) nhận định công nghệ này sẽ ngày càng cải thiện khi được mở rộng dữ liệu và đào tạo sâu hơn. Trong khi đó, Giáo sư Lawrence Schiffman (Đại học New York) lưu ý rằng AI chưa thể thay thế hoàn toàn phương pháp đo carbon, nhưng có thể trở thành công cụ bổ sung có giá trị trong nghiên cứu các văn bản cổ.

Hoàng Anh/Báo Tin tức và Dân tộc