AI giành mất việc làm, sinh viên phải bắt kịp sự đổi thay

Trong những năm gần đây AI lan tỏa từ sản xuất, dịch vụ đến giáo dục và truyền thông. Báo cáo của Tổ chức Lao động quốc tế năm 2023 cho thấy khoảng 24% công việc hiện nay có nguy cơ bị tự động hóa một phần hoặc toàn bộ trong vòng 10 năm tới.

Ở châu Á, các ngành dễ bị tác động gồm dệt may, hành chính văn phòng và dịch vụ khách hàng. Với Việt Nam, Bộ Lao động - Thương binh - Xã hội (nay đã sáp nhập vào Bộ Nội vụ) cũng cảnh báo một bộ phận lao động trẻ, nhất là ở khu vực công nghiệp và dịch vụ cơ bản, có thể bị thay thế nếu thiếu kỹ năng số.

Học sinh Trường TH-THCS-THPT Thanh Bình (TP.HCM) đặt câu hỏi về cơ hội việc làm trong buổi tư vấn tuyển sinh đại học - Ảnh: Nguyễn Tuyết

Theo khảo sát của Trường đại học Kinh tế quốc dân năm 2024, 62% sinh viên cho rằng AI ảnh hưởng trực tiếp đến cơ hội việc làm, trong khi chỉ 28% nhìn nhận AI tạo cơ hội mới. Lo ngại này có cơ sở, bởi những công việc phổ biến với sinh viên mới ra trường như nhập liệu, xử lý dữ liệu sơ cấp, kế toán cơ bản hay chăm sóc khách hàng trực tuyến đang dần được thay thế bằng chatbot, phần mềm tự động và hệ thống phân tích thông minh.

Ở góc nhìn toàn cầu, Diễn đàn Kinh tế thế giới dự báo giai đoạn 2025-2030, thế giới có thể mất 85 triệu việc làm do tự động hóa nhưng đồng thời tạo ra 97 triệu việc làm mới trong lĩnh vực công nghệ, dữ liệu và dịch vụ sáng tạo. Tổ chức OECD ước tính khoảng 27% việc làm trong các nước thành viên có nguy cơ cao bị tự động hóa, song phần lớn mang tính tái cấu trúc hơn là biến mất hoàn toàn. Điều này có nghĩa sinh viên không mất hẳn cơ hội mà phải chuẩn bị để dịch chuyển sang những công việc phức tạp, sáng tạo và ít lặp lại hơn.

Trong bối cảnh Việt Nam, dấu hiệu đáng chú ý không phải là thiếu việc làm bởi AI, mà là người lao động thiếu kỹ năng đáp ứng nhu cầu của doanh nghiệp. Các thống kê công khai cho thấy thị trường đang khát nhân lực số: cơ quan quản lý thông tin và truyền thông ước tính đến năm 2030 Việt Nam có thể cần tới khoảng 3 triệu nhân sự công nghệ thông tin, trong khi nguồn cung hiện tại chưa đáp ứng đủ. Các báo cáo thị trường tuyển dụng cũng nêu tình trạng thiếu hụt lớn ngay trong giai đoạn 2024-2025. Những dữ kiện này cho thấy cơ hội việc làm công nghệ và các vị trí ứng dụng AI đang mở ra nhanh, song đòi hỏi năng lực nền tảng vững và khả năng học liên tục.

Điều này đặt ra thông điệp rõ ràng cho sinh viên: thách thức chính nằm ở kỹ năng. Cơ hội sẽ rộng mở với những ai có nền tảng công nghệ, tư duy phản biện, năng lực ngoại ngữ và khả năng học suốt đời. Các kỹ năng mềm như giao tiếp, hợp tác, quản lý dự án cũng quan trọng không kém, bởi khi AI đảm nhiệm phần việc lặp lại, con người sẽ tập trung vào quyết định, tương tác và sáng tạo.

Tuy vậy, nhiều chuyên gia cho rằng AI không chỉ lấy đi việc làm mà còn tạo ra nhiều ngành nghề mới. Ở Việt Nam, những ngành mới như kỹ sư học máy, chuyên gia đạo đức AI, quản lý hệ thống dữ liệu hay thiết kế nội dung số đang nổi lên với nhu cầu ngày càng cao.

Vì vậy sinh viên không nên chỉ lo ngại mà cần chủ động trang bị năng lực mới. Học đi đôi với hành thông qua thực tập và dự án liên ngành giúp hình thành tư duy giải quyết vấn đề. Việc cập nhật kiến thức liên tục, rèn luyện kỹ năng số và ngoại ngữ, đồng thời khai thác AI như công cụ hỗ trợ sẽ giúp người trẻ đứng vững trên thị trường lao động đang thay đổi nhanh chóng.

AI là thách thức, nhưng cũng là cơ hội cho những ai chuẩn bị tốt. Với sự chủ động và khả năng thích ứng, sinh viên không chỉ tránh nguy cơ thất nghiệp mà còn có thể dẫn đầu trong những ngành nghề mới của nền kinh tế số.

Nguyễn Tuyết