Ai đang chịu thiệt giữa 'làn sóng' bán hàng online?

Là người có nhiều năm kinh doanh mặt hàng hoa tươi, bà Phạm Thị Hoàng Trâm, Giám đốc Công ty Hoa Tigon, cho biết trước xu hướng mua sắm hoa trực tuyến (online) ngày càng nhiều hơn, nếu không thay đổi thì điều chắc chắn kênh bán lẻ của công ty sẽ sụt giảm nghiêm trọng.

Nguy cơ người bán hàng online rời sàn

Chính vì thế, theo bà Trâm, công ty đã tập trung xây dựng kênh bán hàng online trên Tiktok shop với kỳ vọng mang lại nhiều đơn hàng. Thực tế việc xây dựng kênh này trong thời gian đầu rất khó khăn, nhưng nhờ kiên trì nên kênh lớn dần lên.

Khâu chính sách cần thiết kế để đảm bảo cân bằng quyền lợi giữa các chủ thể khi tham gia vào thị trường bán hàng online.

Tương tự như vậy, bà Phạm Thị Bích Thủy, Giám đốc HTX nông nghiệp kinh doanh dịch vụ tổng hợp Sen Đông Hòa (Phú Yên), cho biết thời gian qua đã dành nhiều thời gian để xây dựng kênh bán hàng online trên Tiktok shop và Shopee để người tiêu dùng sẵn sàng “mở hầu bao” mua các sản phẩm của HTX.

Không riêng hai vị giám đốc nêu trên, trong vài năm trở lại đây, trước “làn sóng” mua sắm online, nhiều HTX, doanh nghiệp (DN) vừa và nhỏ khác đã bỏ ra công sức để phát triển kênh bán hàng trên nền tảng sàn thương mại điện tử (TMĐT), đặc biệt là với Tiktok shop và Shopee (hai kênh này đang chiếm hơn 90% thị phần bán lẻ online tại Việt Nam).

Tuy nhiên, mới đây cả Shopee Tiktok shop đã làm các chủ thể bán hàng phải thất vọng khi đồng loạt thông báo tăng phí sàn hay phí hoa hồng (áp dụng từ ngày 1/4/2025) ở mức đáng kể. Điều đó khiến cho các chủ thể bán hàng hoang mang, lo ngại “rời cuộc chơi” vì giá bán sản phẩm trở nên kém cạnh tranh, đầu ra sẽ khó khăn.

Nhiều ý kiến cho rằng các chủ thế bán hàng trên các sàn TMĐT nêu trên đang phải chịu thiệt lớn, bao nhiêu lợi nhuận có thể sẽ bị những sàn này “nuốt’ hết. Đáng lo là nếu áp dụng chính sách này trong thời gian tới thì có khả năng thị trường TMĐT Việt Nam sẽ chứng kiến tỷ lệ người bán hàng online rời sàn nhiều nhất từ trước đến nay.

Trước bức xúc của các chủ thể bán hàng về việc tăng phí trên Tiktok shop và Shopee, Cục TMĐT và kinh tế số (Bộ Công Thương) sẽ phối hợp với cơ quan liên quan đánh giá tác động của việc điều chỉnh phí, yêu cầu các sàn báo cáo về cơ chế thu phí, nhằm đảm bảo không có sự lạm dụng vị thế thị trường.

Cục TMĐT và và kinh tế số cũng khuyến nghị các sàn TMĐT cần công khai đầy đủ thông tin về việc tăng phí, khi cần thiết có thể thực hiện tham vấn với cộng đồng DN và tuyệt đối tuân thủ các quy định về TMĐT, về cạnh tranh và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng để đảm bảo môi trường TMĐT công bằng, minh bạch và bền vững.

Qua quan sát những diễn biến mới trên một số sàn TMĐT ở Việt Nam, Ts. Hoàng Ái Phương, chuyên gia Digital Marketing (tiếp thị kỹ thuật số), bày tỏ mối băn khoăn về việc phí nền tảng tăng, cùng với đó là chính sách nghiêm ngặt hơn, cạnh tranh từ nhà bán hàng quốc tế khiến nhiều DN trong nước đang chật vật duy trì hoạt động trên các nền tảng. Trong khi đó, người mua đòi hỏi phải có các chính sách đổi trả hàng linh hoạt và giải quyết vấn đề nhanh hơn.

Theo Ts. Phương, với phí nền tảng ngày càng cao, chính sách siết chặt hơn và cạnh tranh khốc liệt từ các nhà bán hàng quốc tế, nhiều DN trong nước đã buộc phải rời khỏi thị trường. Trong khi đó, một số người mua lợi dụng kẽ hở trong chính sách đổi trả và hoàn tiền, khiến cán cân giải quyết khiếu nại trở nên mất cân bằng hơn nữa.

Thực tế cho thấy trong giai đoạn thâm nhập thị trường, các nền tảng TMĐT thường tạo điều kiện thuận lợi cũng như ưu đãi (kể cả tài chính) cho người bán để phát triển thị trường, tạo hiệu ứng mạng thu hút cả người tiêu dùng và người bán tham gia nền tảng. Thế nhưng, khi thị trường dần định hình đang đòi hỏi khâu chính sách cần thiết kế để đảm bảo cân bằng quyền lợi giữa các chủ thể.

Nhất là khi doanh số của 5 sàn TMĐT hàng hóa phổ biến ở Việt Nam hồi năm 2024 đã đạt 318.900 tỷ đồng. Sự phát triển này cho phép các sàn TMĐT nắm giữ nhiều lợi thế quan trọng mà có thể tạo ra sự chênh lệch đáng kể về quyền lực trong quan hệ TMĐT.

Duy trì một thị trường công bằng

Điều đáng nói, các nền tảng TMĐT lớn có số lượng người dùng lớn sẽ hưởng lợi từ hiệu ứng mạng, cho phép giá trị của nền tảng ngày càng lớn. Các nền tảng như vậy có quyền lực lớn trên thị trường. Hơn nữa, người bán có thể gặp khó khăn trong việc chuyển đổi kênh bán hàng khi chỉ một số ít nền tảng lớn và thói quen mua sắm của người tiêu dùng đã được định hình.

Mới đây, khi góp ý vào Dự thảo Đề nghị xây dựng Luật TMĐT, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đã chỉ rõ pháp luật TMĐT hiện nay tập trung chủ yếu vào các quy định bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, tương ứng với đó là trách nhiệm của người bán và sàn TMĐT. Trong khi đó, pháp luật dường như lại “bỏ ngỏ” quyền và lợi ích của một chủ thể quan trọng khác – người bán hàng hóa dịch vụ.

Như lưu ý của VCCI, người bán trên các sàn TMĐT phần lớn là hộ, cá nhân kinh doanh nhỏ. Khác với mối quan hệ giữa các thương nhân theo Luật Thương mại – nơi các bên có thể tự do thỏa thuận và đạt được sự bình đẳng trong giao dịch, người bán nhỏ lẻ trên TMĐT thường ở vị thế yếu hơn nhiều so với các nền tảng TMĐT.

“Họ có thể dễ bị áp đặt các chính sách bất lợi và mất khả năng thương lượng, như thay đổi điều khoản đột ngột, bị đình chỉ hoặc cấm mà không có lý do rõ ràng, hạn chế tiếp cận dữ liệu…Các hành vi này có thể ảnh hưởng bất lợi với cá nhân kinh doanh nhỏ, đưa vào vào tình thế bị động và dần “bào mòn” sức khỏe và nhiệt huyết kinh doanh của họ”, phía VCCI nêu rõ.

Do đó, trong khâu hoạch định chính sách về TMĐT trong thời gian tới rất cần cân nhắc bổ sung chính sách về bảo vệ quyền lợi cho người bán trên nền tảng TMĐT. Như quan điểm của VCCI, chính sách này không nên tập trung vào quy định hành chính. Thay vào đó, các quy định nên tập trung vào tăng cường tính minh bạch trong hoạt động của sàn TMĐT đối với người bán, đảm bảo khả năng tiếp cận dữ liệu kinh doanh và quyền tự do thương lượng của người bán.

Mặt khác, theo Ts. Hoàng Ái Phương, trọng tâm của thành công trong kinh doanh trực tuyến ở Việt Nam là cần duy trì một thị trường công bằng và minh bạch cho cả người mua và người bán.

Bởi lẽ, trên thực tế, như băn khoăn vị chuyên gia này, có nhiều nền tảng áp dụng các chính sách nghiêng về phía người mua, gây áp lực cho người bán, đặc biệt là các DN vừa và nhỏ.

Ngoài ra, theo Ts. Phương, người bán trên sàn TMĐT được ví như “làm dâu trăm họ” với văn hóa lấy khách hàng làm trung tâm. Tuy nhiên, tương lai của TMĐT vẫn phụ thuộc vào việc các nền tảng đạt được sự cân bằng bền vững, nơi người mua vui vẻ mua hàng và người bán ăn nên làm ra.

Thế Vinh