Ải Chi Lăng, lá chắn thép nơi địa đầu Tổ quốc

Khu nhà trưng bày chiến thắng Chi Lăng và tượng đài -Ảnh: L.Đ.D

Vì sao Chi Lăng?

Bạch Đằng ở miền Đông Bắc, Đống Đa ở ngay thủ đô, còn Chi Lăng luôn ở trên hành trình biên ải của chúng tôi: Hà Nội - Lạng Sơn - Cao Bằng - Hà Giang - Lào Cai - Lai Châu - Điện Biên...

Mỗi lần ngang qua ải Chi Lăng, câu “Bình Ngô đại cáo” cứ vang lên hào sảng trong câu văn Nguyễn Trãi: “Bản nguyệt thập bát nhật Liễu Thăng vị ngã quân sở công, kế trụy ư Chi Lăng chi dã/Bản nguyệt nhị thập nhật Liễu Thăng hựu vị ngã quân sở bại, thân tử ư Mã Yên chi sơn...”(Ngày mười tám, trận Chi Lăng, Liễu Thăng thất thế/Ngày hai mươi, trận Mã Yên, Liễu Thăng cụt đầu).

Chi Lăng vẫn đó, Mã Yên vẫn đây, vẫn còn dấu tích tượng đá có hình một người quỳ gối cụt đầu vẫn được gọi là “Liễu Thăng thạch” - mang tên viên tướng nhà Minh bị Lê Sát, tướng quân của Lê Lợi chém chết tại ải Chi Lăng tròn 598 năm trước (năm1427).

Nhìn từ flycam dễ nhận ra địa thế của ải Chi Lăng là một thung lũng hẹp hình bầu dục, xung quanh bốn bề núi cao, có sông Thương chảy qua và nhiều núi lô nhô giữa lòng thung lũng hẹp. Ải Chi Lăng có 2 cửa: cửa phía Bắc gọi là Quỷ Môn Quan với dáng núi có hình mặt quỷ, nhưng có một cách giải thích khác rằng gọi như thế vì bọn “quỷ ngoại xâm” thường tràn sang xâm lược nước ta qua cửa này. Cửa ải phía Nam gọi là “Ngõ Thề” vì ông cha ta xa kia đã thề xả thân giết giặc cứu nước, không cho chúng lọt qua cửa ải này.

Với địa thế hiểm yếu, qua bao triều đại, ải Chi Lăng là phên dậu đầu tiên trấn giữ kinh thành Thăng Long, gắn liền với lịch sử chiến tranh vệ quốc hào hùng với những chiến công vang dội của dân tộc Việt Nam chống lại sự xâm lược của các triều đại phong kiến phương Bắc. Xưa, ải Chi Lăng thuộc trấn Khâu Ôn, trấn Lạng Sơn, nay thuộc các huyện Chi Lăng và Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn.

Bảo tàng lịch sử ngoài trời lớn nhất

Năm 1980, nhân hội thảo kỷ niệm 600 năm ngày sinh Nguyễn Trãi, sử gia người Pháp, tiến sĩ Charler Faudier sau khi tham dự hội thảo, đến Chi Lăng tham quan đã ngạc nhiên thốt lên: “Đây là một bảo tàng lịch sử ngoài trời lớn nhất thế giới”. Trải rộng trên địa bàn hai xã Chi Lăng và Quang Lang, khu di tích lịch sử Chi Lăng dài đến 20 cây số với 52 điểm di tích.

Di tích núi Mặt Quỷ - Ảnh: L.Đ.D

Lịch sử nước Việt đã nhiều lần đối mặt với quân xâm lược phương Bắc, và dù thế giặc mạnh đến đâu, ải Chi Lăng cũng là nơi quân thù nếm mùi thảm bại. Không chỉ thời nhà Minh với tướng giặc Liễu Thăng bị chém bay đầu, từ thuở nhà Tống cho quân sang xâm lăng Đại Cồ Việt, tướng quân Lê Hoàn đã từng giết chết tướng giặc là Hầu Nhân Bảo.

Thời nhà Lý, phòng tuyến Chi Lăng của phò mã Thân Cảnh Phúc đánh tan tác đạo binh nhà Tống trong cuộc xâm lược Đại Việt lần thứ hai. Thời nhà Trần, tướng nhà Nguyên là Nghê Nhuận qua ải Chi Lăng cũng bị phục binh bẫy hố, cả người lẫn ngựa bỏ mạng trên ải này...Có lẽ không một cửa ải nào trong lịch sử nước Việt lại hào sảng chiến công như Chi Lăng.

Cái thế của một đất nước luôn bị kẻ thù rình rập đã bù đắp cho giang san một miền đất hiểm yếu. Đứng trước Nhà trưng bày chiến thắng Chi Lăng, phóng tầm mắt ra một dài núi như tường thành dựng đứng, mới thấy cái thế trận thiên nhiên ban tặng cho đất nước. Kẹp giữa hai dãy núi sừng sững, chỉ còn một cửa ải hẹp và dài , con đường duy nhất mà kẻ thù có thể tiến về kinh đô Đại Việt xưa. Đi qua ải này, chỉ cần phục binh đánh chặn thì kẻ thù không thể nào xoay xở.

Bởi thế Chi Lăng luôn là tử địa của quân xâm lược phương Bắc. Từ Chi Lăng nhìn lên dãy trường thành thế trận núi đá có thể nhìn thấy một ngọn núi hình mặt quỷ. Sách Vân Đài loại ngữ của Lê Quý Đôn chép rằng từ thời nhà Tấn (265-420) quân địch xâm lăng đi qua ải này bị giết nhiều quá đã để lại câu thơ hãi hùng đến bây giờ: “Quỷ Môn quan, Quỷ Môn quan, Thập nhân khứ, nhất nhân hoàn” - (Quỷ Môn quan, Quỷ Môn quan, mười người đi chỉ một người trở về). Cái thế đất là miền hiểm địa khi đất nước chiến chinh nhưng Chi Lăng cũng là đất dâng tặng cho người những sản vật ngọt thơm.

Quả na ở Chi Lăng nay đã là một thương hiệu, na Chi Lăng được trồng nhiều trên những sườn núi, một nguồn thu đáng kể cho người dân hai vùng này. Khách dừng lại tham quan khu di tích và Nhà trưng bày chiến thắng Chi Lăng có thể được mời ăn những quả na ngọt ngào, dày cùi, hạt nhỏ và thơm ngát.

Mơ một “Chi Lăng phù điêu”

Với địa thế của mình, được mệnh danh là “bảo tàng lịch sử ngoài trời lớn nhất” lại có vị trí thuận tiện khi cách Hà Nội chỉ 105 cây số và cách Lạng Sơn chưa đến 50 cây số, Chi Lăng sẽ thu hút du khách nhiều hơn nếu liên kết được tất cả các điểm di tích này thành một tour khép kín, kết hợp tham quan các di tích lịch sử lẫn tìm hiểu văn hóa của đồng bào các dân tộc trong vùng.

Bác Nguyễn Văn Cầu, nhân viên của nhà trưng bày chiến thắng cho biết có rất nhiều khách đến tham quan nhưng chỉ tham quan nhà trưng bày thì chỉ...30 phút là xem hết, sau đó khách không biết đi thêm những đâu, trong khi toàn khu vực di tích có đến 52 điểm tham quan.

Nếu chọn một nơi để minh chứng cho sự quật cường của người Việt chống lại kẻ thù xâm lược phương Bắc suốt mấy ngàn năm thì có lẽ không đâu hơn đất Chi Lăng. Bởi thế, Chi Lăng cần được quảng bá nhiều hơn, có nhiều cách thu hút du khách hơn, một ngày hội Chi Lăng hằng năm sẽ góp phần giáo dục truyền thống yêu nước cho thế hệ trẻ.

Và dọc dài theo con đường qua ải Chi Lăng, sao không thể có một bức phù điêu như một trường thành, tái hiện chiến thắng của cha ông ngày trước qua các triều đại Đinh, Lý Trần, Lê...Một bức phù điêu dài vài trăm mét và nếu có thể, sẽ dài hàng ki lô mét dọc dài theo con đường qua ải Chi Lăng bởi giờ đây lưu thông Hà Nội-Lạng Sơn đã có cao tốc, còn dọc con đường cũ Lạng Sơn-Hà Nội những câu chuyện lịch sử được kể lại sẽ khiến mỗi người dân tự hào hơn về lịch sử đất nước, nuôi dưỡng tinh thần quật cường để bảo vệ chủ quyền Tổ quốc khi những hình ảnh trên phù điêu kể lại về cha ông ta đã bảo vệ giang sơn đất Việt như thế nào?

Lê Đức Dục