3 khối Chính phủ, Quốc hội, MTTQ trong sự thống nhất chính trị - pháp lý

Thống nhất mô hình tổ chức Đảng cả ba khối Chính phủ, Quốc hội, MTTQ và các tổ chức thành viên dưới hình thức đảng bộ từng khối là điểm mới rất đang được chú ý và ưu tiên nghiên cứu, xem xét để thực hiện ngay trong cuộc cách mạng về tinh gọn bộ máy của cả hệ thống chính trị đang được Tổng Bí thư Tô Lâm trực tiếp chỉ đạo triển khai quyết liệt.

Để cùng mổ xẻ, phân tích những giá trị tích cực mới mà mô hình này có thể đem lại, Pháp Luật TP.HCM đã có cuộc trò chuyện với ông Đỗ Quang Trung, người tham gia Ban Chấp hành Trung ương bốn khóa liên tiếp (từ khóa VI đến khóa IX) và gắn nhiều với công tác tổ chức ở hai khóa cuối cùng, với cương vị trưởng Ban Tổ chức Chính phủ, rồi bộ trưởng Bộ Nội vụ, kiêm nhiệm phó trưởng Ban Tổ chức Trung ương.

Đổi mới mô hình tổ chức Đảng phù hợp mỗi giai đoạn

Theo ông Đỗ Quang Trung, đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng với toàn hệ thống chính trị, trong đó ở Trung ương nòng cốt là khối Chính phủ, Quốc hội, MTTQ là quá trình tư duy, nhận thức liên tục của các lãnh đạo Đảng, Nhà nước. Đi kèm đó là yêu cầu đổi mới về mô hình tổ chức Đảng phù hợp mỗi thời kỳ, mỗi giai đoạn.

Từ Trung ương khóa VI sang khóa VII là giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ từ cơ chế quản lý tập trung, kế hoạch hóa, bao cấp sang kinh tế thị trường. Từ quản lý chủ yếu dựa trên chỉ thị, mệnh lệnh hành chính chuyển sang quản lý trên cơ sở pháp luật và thông qua Nhà nước.

Từ những chuyển động thực tiễn ấy, bộ máy các cơ quan tham mưu của Trung ương Đảng, các bộ, cơ quan ngang bộ, trực thuộc Chính phủ cũng giảm mạnh theo xu hướng xây dựng nhà nước pháp quyền ngày càng rõ nét.

Thủ tướng Phạm Minh Chính phát biểu tại phiên họp thứ nhất của Ban Chỉ đạo của Chính phủ tổng kết việc thực hiện Nghị quyết 18 hôm 30-11. Ảnh: VGP

Dù vậy, mô hình tổ chức Đảng ở các bộ cũng như trong hệ thống vẫn là các đảng ủy bộ tương đương cấp huyện nằm trong từng đảng ủy khối trực thuộc Trung ương, tương đương cấp tỉnh. Như vậy, Bộ Chính trị, Ban Bí thư muốn lãnh đạo, chỉ đạo xuống các bộ thì phải thông qua các đảng ủy khối nên sẽ chậm và hiệu quả không cao.

“Tổng Bí thư Đỗ Mười lúc ấy mới đề xuất và được Bộ Chính trị, Ban Chấp hành Trung ương chấp thuận thiết lập mô hình Ban cán sự trực thuộc Bộ Chính trị, Ban Bí thư ở các bộ, áp dụng từ khóa VII đến nay” - ông Đỗ Quang Trung kể.

Tiếp tục cải cách để hoàn thiện

Tuy nhiên, ông Trung cho biết thực tiễn xây dựng nhà nước pháp quyền đòi hỏi Chính phủ phải là cơ quan hành chính thống nhất, xuyên suốt, bao gồm Thủ tướng, các phó thủ tướng, các thành viên Chính phủ là bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan ngang bộ.

Bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan ngang bộ lãnh đạo cơ quan, đơn vị mình, chịu trách nhiệm quản lý nhà nước về ngành lĩnh vực được phân công.

Về chế độ trách nhiệm pháp lý, Chính phủ, Thủ tướng chịu trách nhiệm trước Quốc hội. phó thủ tướng làm nhiệm vụ theo sự phân công của Thủ tướng và chịu trách nhiệm trước Thủ tướng. Bộ trưởng, thủ trưởng cơ quan ngang bộ chịu trách nhiệm trước Thủ tướng, Quốc hội về ngành, lĩnh vực được phân công phụ trách…

“Tổ chức bộ máy, chế độ trách nhiệm pháp lý của Chính phủ rành mạch, rõ ràng, chặt chẽ như vậy nhưng mô hình tổ chức Đảng và phương thức lãnh đạo của Đảng lại có phần bị cắt khúc. Ban cán sự Đảng Chính phủ với Ban cán sự Đảng các bộ về mặt nào đó là ngang nhau, không phải cấp trên cấp dưới. Tất cả đều chịu sự lãnh đạo trực tiếp và chịu trách nhiệm trước Bộ Chính trị, Ban Bí thư.

Chưa kể, thành viên Ban cán sự là do cấp trên chỉ định chứ không phải do bầu ra nên phần nào đó có thể tạo ra những hạn chế nhất định” - ông Đỗ Quang Trung nhận xét.

Vậy khắc phục mặt hạn chế trên thế nào? Theo ông Đỗ Quang Trung, đây tiếp tục là quá trình cải cách, đổi mới để hoàn thiện và chỉ qua thời gian và bằng kết quả, hiệu quả mới đánh giá được.

Dù vậy, ông đồng tình với phương hướng tổ chức Đảng bộ Chính phủ trực thuộc Trung ương, trong đó đảng ủy các bộ chịu sự lãnh đạo của Đảng ủy Chính phủ, đứng đầu là Thủ tướng, trong một khối thống nhất. Đồng thời kết thúc mô hình Ban cán sự và chuyển nhiệm vụ cho Thường trực Đảng ủy từng cấp, tiếp tục đảm bảo cơ chế lãnh đạo của Bộ Chính trị, Ban Bí thư với Đảng ủy từng cấp trong Đảng bộ Chính phủ.

Mô hình Đảng bộ Chính phủ như vậy cũng sẽ được tổ chức và hoạt động tốt hơn theo nguyên tắc tập trung dân chủ. Đó là Đảng ủy từng cấp do đại hội bầu ra và chịu trách nhiệm trước đại hội. Thường vụ do Đảng ủy bầu ra và chịu trách nhiệm trước Đảng ủy. Đảng ủy cấp dưới chịu sự lãnh đạo của Đảng ủy cấp trên.

Khắc phục sự rời rạc, thiếu liên thông giữa MTTQ và các đoàn thể

Còn về mô hình tổ chức Đảng trong khối MTTQ và các đoàn thể, ông Nguyễn Túc, người có 50 năm gắn bó công tác Mặt trận ở Trung ương, cho biết lâu nay công thức chung vẫn là Đảng đoàn. Trong đó, Đảng đoàn MTTQ do Ban Bí thư chỉ định gồm trưởng ngành trong Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam và một số chủ tịch MTTQ cấp tỉnh.

Đảng đoàn ở các tổ chức chính trị - xã hội như phụ nữ, nông dân, cựu chiến binh, công đoàn cũng do Ban Bí thư chỉ định, chỉ gồm những người thuộc tổ chức, đoàn thể mình.

Chính vì vậy, dù MTTQ và tổ chức thành viên được định vị là một khối trong hệ thống chính trị nhưng tổ chức Đảng lại độc lập với nhau. Phải đến năm 2023, vấn đề này mới được khắc phục phần nào khi Bộ Chính trị ban hành Quy định 97-QĐ/TW, ấn định thành viên Đảng đoàn MTTQ Việt Nam có cả trưởng các tổ chức chính trị - xã hội và nâng cấp lên một bậc là do Bộ Chính trị chỉ định - cao hơn một chút so với Đảng đoàn các tổ chức chính trị - xã hội thành viên.

Nay định hướng là chấm dứt mô hình Đảng đoàn ở MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội. Thay vào đó, lập Đảng bộ MTTQ Việt Nam trực thuộc Trung ương, bao gồm cả các tổ chức Đảng của các tổ chức chính trị - xã hội, do Chủ tịch Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam làm bí thư.

“Một Đảng bộ như vậy là rộng hơn, bao trùm hơn và mạnh hơn. Tôi chưa rõ sẽ quy định cụ thể về chức năng, nhiệm vụ như thế nào nhưng theo mô hình Đảng bộ như thế này thì ít nhất là các cấp ủy sẽ được lập nên thông qua bầu cử chứ không chỉ định như lâu nay” - ông Nguyễn Túc đánh giá.

Tuy nhiên quan trọng hơn, theo ông Nguyễn Túc, dù dưới mô hình tổ chức Đảng thế nào thì phương thức lãnh đạo của Đảng phải tiếp tục đổi mới để MTTQ có thể thực sự đảm đương được vai trò là tổ chức liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện của tổ chức chính trị, các tổ chức chính trị - xã hội, các tổ chức đoàn thể khác và các cá nhân tiêu biểu trong các giai tầng, dân tộc, tôn giáo. Qua đó phát huy sức mạnh đại đoàn kết dân tộc và tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước.

NGHĨA NHÂN