Khơi thông chính sách, thu hút nhân tài về nước - Bài cuối: 3 giải pháp lớn!

5 cơ chế đặc thù thu hút trí thức Việt kiều và quốc tế

Trong tháng 9-2025, Chính phủ ban hành Nghị định 249/2025 quy định cơ chế, chính sách thu hút chuyên gia trong các lĩnh vực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Trong đó có 5 chính sách đáng chú ý, kỳ vọng sẽ tạo bước đột phá trong thu hút nhân tài trên thị trường nhân lực toàn cầu, cụ thể:

- Tiêu chí tuyển chọn linh hoạt: Ngoài học vị tiến sĩ từ các trường tốp 200 thế giới hoặc kinh nghiệm nghiên cứu quốc tế, chuyên gia còn có thể được lựa chọn nếu có sáng chế, công trình ứng dụng thực tiễn, hoặc thành tích nghiên cứu nổi bật.

- Trao quyền rộng cho chuyên gia: Được quyết định kỹ thuật, công nghệ trong nhiệm vụ; chủ động sử dụng kinh phí, nhân lực; tiếp cận nguồn lực nghiên cứu và hợp tác quốc tế.

- Đãi ngộ toàn diện: Lương, thưởng theo thỏa thuận, cộng thêm hỗ trợ nhà ở, phương tiện, vé máy bay cho cả gia đình, chăm sóc y tế, học phí cho con, nghỉ dưỡng hằng năm. Gia đình chuyên gia được cấp thẻ tạm trú và hưởng chính sách việc làm, học tập tại Việt Nam.

- Cơ hội phát triển lâu dài: Chuyên gia có thể được xem xét nhập quốc tịch Việt Nam hoặc bổ nhiệm vào các vị trí lãnh đạo, quản lý mà không bị ràng buộc chặt về tuổi tác, quy hoạch hay lý luận chính trị.

- Khuyến khích đơn vị đề cử: Cơ quan, tổ chức mời chuyên gia cũng được thưởng nếu chuyên gia hoàn thành tốt nhiệm vụ.

Bộ GD&ĐT đề xuất giảm thủ tục mời gọi chuyên gia

Bộ GD&ĐT vừa công bố dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc thù nhằm tạo đột phá trong giáo dục và đào tạo để lấy ý kiến và sẽ được trình Quốc hội xem xét tại kỳ họp cuối năm 2025.

Điểm nhấn trong đó là hai nội dung đáng chú ý. Thứ nhất, trong thời gian 5 năm, chuyên gia, nhà khoa học quốc tế có trình độ tiến sĩ sang Việt Nam quản lý, giảng dạy, nghiên cứu tại cơ sở giáo dục ĐH, giáo dục nghề nghiệp sẽ được miễn thị thực và giấy phép lao động.

Thứ hai, một số trường ĐH trọng điểm được quyền tự xác nhận trường hợp chuyên gia nước ngoài không thuộc diện cấp giấy phép lao động. Việc xác nhận này sẽ thay thế thủ tục hiện nay phải xin thêm tại cơ quan có thẩm quyền địa phương. Các cơ sở giáo dục ĐH chịu trách nhiệm về tính hợp pháp của văn bằng, chứng chỉ và điều kiện làm việc của chuyên gia theo quy định.

Ông NGUYỄN TIẾN DŨNG, Phó Cục trưởng Cục Hợp tác quốc tế (Bộ GD&ĐT):

Dự kiến đến năm 2030, Việt Nam thu hút 10.000 chuyên gia, nhà khoa học từ nước ngoài về

Bộ GD&ĐT đang dự thảo lần 1 Đề án xây dựng cơ chế, chính sách đột phá để thu hút, sử dụng chuyên gia, nhà khoa học nước ngoài và người Việt Nam ở nước ngoài về giảng dạy, nghiên cứu và làm việc ở các cơ sở giáo dục Việt Nam. Dự thảo đề ra mục tiêu đến năm 2030 sẽ thu hút 10.000 chuyên gia, nhà khoa học ở nước ngoài về Việt Nam. Dự thảo cũng đưa ra ba nhóm giải pháp lớn: chính sách đãi ngộ; cơ chế làm việc và thủ tục hành chính; Kết nối và hỗ trợ cộng đồng.

Bộ cũng sẽ xem xét việc phân cấp, trao quyền nhiều hơn cho các trường và địa phương trong tuyển dụng, hợp tác.

Cùng với đó, Bộ GD&ĐT cũng đang xây dựng nghị định về sử dụng người nước ngoài làm việc trong các cơ sở giáo dục, bao gồm hoạt động giảng dạy, nghiên cứu và trao đổi học thuật.

Hai văn bản này dự kiến sẽ được trình trong năm 2025, chậm nhất vào tháng 12 nhằm thuận lợi tại các cơ sở giáo dục thu hút chuyên gia, nhà khoa học quốc tế.

GS.TS VÕ VĂN TỚI, nguyên Trưởng bộ môn Kỹ thuật Y sinh, Trường ĐH Quốc tế (ĐH Quốc gia TP.HCM):

Tạo “ốc đảo thành công” làm nam châm hút nhân tài

Để các chủ trương thu hút nhà khoa học, chuyên gia từ nước ngoài về Việt Nam tạo được đột phá là một vấn đề phức tạp. Ngay cả khi có thay đổi toàn diện nhưng thiếu nhất quán thì khó đạt kỳ vọng. Quan trọng là phải tạo ra những ‘ốc đảo thành công’ để trở thành thỏi nam châm tự nhiên hút nhân tài. Với sự tinh giản hành chính và quyết liệt từ lãnh đạo, tôi tin lần này việc thu hút trí thức và chuyên gia quốc tế sẽ hiệu quả hơn.

PGS.TS NGUYỄN THIỆN TỐNG, Trưởng ngành Kỹ thuật Hàng không, Trường ĐH Văn Lang:

Tăng cường hợp tác với giáo sư, chuyên gia đã nghỉ hưu

Cần tăng cường hợp tác với đội ngũ giáo sư, chuyên gia người Việt ở nước ngoài và học giả quốc tế đã nghỉ hưu nhưng vẫn còn năng lực làm việc, uy tín quốc tế và mong muốn cống hiến. Các trường ĐH có thể triển khai cơ chế đồng giảng dạy, đồng hướng dẫn cùng giảng viên trong nước, kể cả hình thức trực tuyến để tiết kiệm chi phí mà vẫn nâng cao chất lượng đào tạo, nhất là đào tạo sau ĐH. Để làm được, Nhà nước cũng cần có cơ chế, hỗ trợ tài chính, tạo thuận lợi về thủ tục visa, hành chính và đãi ngộ, còn các trường phải chủ động xây dựng mạng lưới kết nối.

Thạc sĩ TRẦN THỊ TỐ UYÊN, Phó trưởng ban Ban Tổ chức Cán bộ (ĐH Quốc gia TP.HCM):

Cần có quỹ đầu tư chiến lược cho nhân tài

Trong bối cảnh cạnh tranh nhân lực toàn cầu, hệ thống pháp luật cần đủ linh hoạt để cho phép tuyển dụng nhanh, công nhận học hàm/học vị theo chuẩn quốc tế. Đồng thời, Nhà nước cần thí điểm cơ chế tự chủ sâu ở những đơn vị trọng điểm như ĐH Quốc gia, trung tâm nghiên cứu quốc gia.

Nhà nước nên có quỹ đầu tư chiến lược cho nhân tài, tách biệt với ngân sách chi thường xuyên. Các khoản hỗ trợ có thể tập trung vào: Học bổng tiến sĩ, sau tiến sĩ cho người Việt học ở nước ngoài; gói tài trợ tái định cư và đầu tư ban đầu cho nhóm nghiên cứu mới; chính sách tài chính theo đặt hàng để thu hút chuyên gia Việt kiều và quốc tế làm việc lâu dài tại Việt Nam.

Góc nhìn:

Thu hút nhân tài phải từ những hành động và cam kết cụ thể

Tổng Bí thư Tô Lâm đã yêu cầu các bộ, ngành xây dựng chính sách đãi ngộ đặc biệt để thu hút ít nhất 100 chuyên gia hàng đầu về nước làm việc. Chỉ đạo này không chỉ mang ý nghĩa định hướng chính sách, mà còn là một lời nhắc thẳng thắn về trách nhiệm của từng cơ quan, từng người làm công tác thu hút, trọng dụng nhân tài.

Việt Nam không thiếu người tài, cũng không thiếu những trí thức gốc Việt khẳng định được vị thế trên trường quốc tế. Thực tế, suốt những năm qua, nhiều nhà khoa học, chuyên gia đã trở về, đang âm thầm cống hiến trong các trường đại học, viện nghiên cứu. Đa phần họ là những người trở về từ niềm tin — tin vào giá trị đóng góp, vào cơ hội phát triển đất nước, dù môi trường làm việc trong nước còn nhiều bất cập.

Nhưng bên cạnh những trường hợp thành công ấy là một thực tế không dễ chấp nhận: Việt Nam vẫn chưa trở thành điểm đến hấp dẫn của giới chuyên gia quốc tế và Việt kiều. Những nỗ lực mời gọi dù đã có, nhưng chưa đủ mạnh để trở thành sức hút thực sự. Nhiều người từng về rồi lại ra đi.

Thu hút và giữ chân chuyên gia không thể chỉ dựa vào vài chính sách ưu đãi lương bổng. Điều họ cần là một môi trường nghiên cứu thực sự cởi mở, một cơ chế tài chính minh bạch, quyền tự chủ trong học thuật và nghiên cứu, cơ hội hợp tác quốc tế, và đặc biệt là sự tôn trọng dành cho tri thức tinh hoa.

Chính sách đã có đổi mới nhưng cách làm, cách nghĩ cũng phải đổi mới. Đừng chỉ tiếp cận nhân tài dưới góc độ là số lượng, chỉ tiêu hay thành tích ngắn hạn, mà cần đón nhận họ như những người đồng hành lâu dài, những người có quyền đòi hỏi, có quyền chọn lựa và có quyền cống hiến theo cách của họ.

Cũng cần thẳng thắn rằng đây là vấn đề phức tạp, đòi hỏi sự thay đổi kiên trì, nhất quán, không thể nóng vội hay trông chờ vào “bước nhảy vọt”. Lời mời gọi sẽ không bền vững nếu thiếu tầm nhìn xa và sự chung sức của nhân tài trong nước hay niềm tin về sự đóng góp lâu dài.

Nếu không mạnh dạn cắt bỏ những rào cản cũ, từ tư duy xin - cho đến cơ chế quản lý kiểu hành chính hóa, thì dù có mở cửa, nhân tài cũng chỉ đến rồi đi.

Việt Nam đang đứng trước một cơ hội lớn, khi nhu cầu hội nhập, chuyển đổi số, nghiên cứu khoa học và đổi mới sáng tạo chưa bao giờ cấp bách như hiện nay. Nhưng cơ hội ấy sẽ vụt qua nếu không kèm theo những hành động đủ mạnh và đủ quyết liệt để biến chính sách thành hiện thực. PHẠM ANH