Xung quanh vụ ám sát Charlie Kirk rúng động nước Mỹ

Charlie Kirk diễn thuyết trước khi bị ám sát và nơi một số người yêu mến anh đặt hoa tưởng niệm. (Ảnh: AP)

Danh sách ngày càng dài. Từ hai vụ ám sát hụt nhằm vào ứng viên tổng thống Donald Trump trong chiến dịch tranh cử năm ngoái đến vụ phóng hỏa thiêu rụi nhà của Thống đốc Pennsylvania Josh Shapiro hồi tháng 4, hay vụ một nghị sĩ đảng Dân chủ ở bang Minnesota và chồng bà bị một kẻ giả dạng cảnh sát bắn chết vào tháng 6 – chỉ là một vài ví dụ.

Trong 6 tháng đầu năm nay đã có hơn 520 âm mưu và hành động khủng bố, bạo lực có chủ đích, ảnh hưởng đến gần như toàn bộ các bang của Mỹ, khiến tổng số 96 người thiệt mạng và 329 người bị thương. Con số này tăng gần 40% so với cùng kỳ năm 2024, theo dữ liệu của Trung tâm nghiên cứu và ứng phó khủng bố (START) thuộc Đại học Maryland.

Các vụ tấn công gây thương vong hàng loạt (từ 4 nạn nhân trở lên thiệt mạng hoặc bị thương) tăng tới 187,5% trong nửa đầu 2025 so với cùng kỳ năm ngoái.

Michael Jensen, giám đốc nghiên cứu của START, cho biết: “Những dấu hiệu cảnh báo về tình trạng bất ổn dân sự gia tăng ở Mỹ đã rất rõ ràng trong dữ liệu của chúng tôi.”

Vụ ám sát một đồng minh nổi bật của Tổng thống Trump tại buổi diễn thuyết công khai trong khuôn viên một trường đại học bang Utah tuần trước có thể trở thành bước ngoặt của bạo lực chính trị – nhưng chưa rõ theo hướng nào.

Sau khi Kirk thiệt mạng, phe cánh hữu “tuyên chiến” với phe cánh tả; nhiều chính trị gia hủy bỏ sự kiện vì lo ngại an ninh; một số trường đại học có đông người da đen phải phong tỏa vì những lời đe dọa.

“Tôi hoàn toàn tin rằng đây là cột mốc trong lịch sử Mỹ. Vấn đề là cột mốc đó là gì? Chương này vẫn chưa được viết. Liệu đây là hồi kết của một chương đen tối hay là sự khởi đầu của một chương còn đen tối hơn?”, Thống đốc Utah Spencer Cox của đảng Cộng hòa phát biểu trong buổi họp báo ngày 12/9.

Các học giả nghiên cứu bạo lực chính trị cho rằng tình hình hiện nay ở Mỹ giống những năm 1960, khi các vụ ám sát Tổng thống John F. Kennedy và Mục sư Martin Luther King Jr. xảy ra trong bối cảnh xã hội đang trải qua những thay đổi xã hội to lớn. Nhưng họ cho rằng thời kỳ hiện nay có hai điểm khác biệt nguy hiểm hơn: Mạng xã hội và sự phổ biến rộng rãi của vũ khí sát thương cao.

Bà Amy Pate, giám đốc điều hành START, cho rằng sự tràn lan của các thuyết âm mưu trên mạng xã hội càng khiến quá trình cực đoan hóa diễn ra nhanh hơn, khiến xã hội có ít thời gian can thiệp trước khi một cá nhân bước vào con đường bạo lực.

Nguyên nhân gốc rễ

Các chuyên gia cho rằng có nhiều yếu tố gây ra sự gia tăng bạo lực chính trị: Người dân bất mãn với chính phủ, không hài lòng với hai đảng chính cũng như khả năng thực sự tạo ra thay đổi. Niềm tin vào thể chế cũng suy giảm.

Dữ liệu của START cho thấy 35% số vụ khủng bố trong nửa đầu 2025 nhằm vào mục tiêu chính phủ, tăng mạnh so với 15% cùng kỳ năm 2024.

Ông William Braniff, nhà nghiên cứu về cực đoan tại Đại học American chỉ ra các yếu tố: Hệ sinh thái truyền thông bị phân mảnh, các thuật toán mạng xã hội ưu tiên nội dung gây chia rẽ; những tiếng nói có ảnh hưởng dễ dàng thu hút công chúng bằng cách tạo ra kịch bản trắng – đen.

“Chúng ta liên tục bị bơm một dòng thông tin nhằm khơi dậy cơn giận dữ chính nghĩa – đặc biệt là chống lại ai đó, một cộng đồng nào đó”, ông Braniff nói.

Các âm mưu và vụ tấn công được xếp loại khủng bố năm nay liên quan đến nhiều tư tưởng: 32 vụ liên quan đến bài Do Thái; 20 vụ nhằm vào cơ quan thực thi nhập cư; 13 vụ nhằm vào các cuộc biểu tình ôn hòa chống chính quyền; 22 vụ nhắm vào cộng đồng LGBTQ+; 7 vụ nhắm vào người Hồi giáo; 6 vụ nhắm vào những người nhập cư. Trong số các vụ nhắm vào các nghị sĩ: 21 vụ nhắm vào đảng Cộng hòa, 10 vụ nhắm vào đảng Dân chủ.

Theo ông Luke Baumgartner, nhà nghiên cứu về chủ nghĩa cực đoan tại Đại học George Washington, trong thời gian dài bạo lực chính trị ở Mỹ thường xuất phát nhiều từ phe cực hữu, nhưng hiện nay những kẻ gây bạo lực phân tán hơn về ý thức hệ, không theo một hệ tư tưởng duy nhất.

Động cơ của tay súng ám sát Charlie Kirk vẫn tiếp tục được điều tra. Cơ quan chức năng cho biết hắn đã viết những cụm từ phổ biến trong cộng đồng game trực tuyến lên vỏ đạn. Bất kể mục tiêu chính trị là gì, nhiều nhân vật cánh hữu đã tuyên bố chiến tranh, còn Tổng thống Trump cam kết “truy quét phe cánh tả cực đoan”.

Bình Giang