Xung đột Israel - Iran và những ảnh hưởng nghiêm trọng đến kinh tế toàn cầu

Hình minh họa

Những ảnh hưởng địa chính trị trong quá khứ

Khi Iraq xung đột với Kuwait vào tháng 8/1990, thị trường chứng khoán Mỹ cũng phản ứng tiêu cực. Chỉ số S&P 500 giảm 3,3% trong tuần sau đó và mất nhiều tháng để phục hồi. Dù vậy, đến năm sau, thị trường lại tăng hơn 10%. Tuy nhiên, bối cảnh khi đó rất khác: Kinh tế Mỹ đang rơi vào suy thoái và hệ thống tiết kiệm - cho vay gặp khủng hoảng.

Một số sự kiện hiếm gặp như Thế chiến II, hay vụ khủng bố 11/9, cũng từng khiến thị trường sụt giảm mạnh kéo dài trong suốt năm sau.

Diễn biến thị trường hiện tại

Kể từ khi căng thẳng giữa Israel và Iran bùng phát ngày 13/6, chỉ số S&P 500 đã giảm 1,2%. Trong tuần qua, thị trường gần như đi ngang. Hiện chỉ số S&P 500 thấp hơn 2,9% so với mức đỉnh hồi giữa tháng 2, từng có lúc giảm gần 20%.

Nhóm cổ phiếu công nghệ lớn gồm Microsoft, Meta, Amazon, Apple, NVIDIA, Alphabet và Tesla đã phục hồi, nhưng vẫn còn cách đỉnh giữa tháng 12 khoảng 8,7%.

Từ khi chiến sự nổ ra ngày 12/6, giá dầu WTI đã tăng 10,1%. Dầu là một yếu tố quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, nên mỗi lần giá dầu tăng mạnh đều gắn với nguy cơ suy thoái.

Tuy nhiên, hiện mức tăng này vẫn chưa đủ lớn để làm tê liệt nền kinh tế. Giá dầu hiện vẫn thấp hơn nhiều so với mức đỉnh năm 2022, cả theo giá gốc lẫn khi đã điều chỉnh theo lạm phát.

Ảnh hưởng đến người tiêu dùng

Hiện nay, Mỹ và nhiều quốc gia đã sử dụng năng lượng hiệu quả hơn nhiều so với trước đây. Nhờ vậy, người dân cũng dành tỷ trọng chi tiêu ít hơn cho năng lượng, ngay cả khi giá dầu tăng. Nói cách khác, ảnh hưởng của giá dầu cao tới người tiêu dùng đã giảm đi đáng kể.

Dù vậy, không thể phủ nhận rằng giá dầu cao vẫn gây áp lực. Ký ức về giá xăng tăng mạnh trong năm 2022 vẫn là ví dụ rõ ràng. Ngoài ra, cũng giống như thuế, giá năng lượng cao thường ảnh hưởng nặng hơn đến các hộ thu nhập thấp, vì họ phải dành phần lớn thu nhập cho chi phí sinh hoạt cơ bản.

Sản lượng dầu của Mỹ

Sự phát triển của công nghệ khai thác dầu đá phiến đã làm thay đổi cục diện ngành dầu mỏ tại Mỹ. Từ mức đáy năm 2008, sản lượng dầu trong nước đã tăng mạnh và đạt mức cao kỷ lục.

Hiện tại, Mỹ được ví như “cường quốc dầu mỏ hàng đầu”. Trong khi thị phần dầu của Ả Rập Xê Út trên toàn cầu giữ ổn định quanh mức 12%, thì Mỹ đã tăng từ 8% lên hơn 20%.

Ảnh hưởng đến kinh tế Mỹ

Trước đây, khi Mỹ còn phụ thuộc vào dầu nhập khẩu, giá dầu tăng thường là tin xấu: Chi phí tăng trong khi không được hưởng lợi từ doanh thu của ngành dầu.

Nhưng bây giờ, với nguồn cung nội địa dồi dào, ảnh hưởng của giá dầu tăng với kinh tế Mỹ phần nào trở nên trung lập. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa giá dầu tăng là tích cực. Thực chất, điều này chỉ đơn giản là chuyển lợi nhuận từ các ngành khác sang ngành năng lượng – một xu hướng thường không có lợi cho thị trường chứng khoán nói chung.

Tình hình tài chính của các hộ gia đình Mỹ

Báo cáo mới nhất cho thấy, tổng giá trị tài sản ròng của các hộ gia đình Mỹ chỉ giảm nhẹ so với mức cao kỷ lục trước đó – một bức tranh tương đối tích cực.

Dù có những lo ngại về việc nợ tiêu dùng tăng mạnh sau đại dịch Covid-19, thực tế là khả năng chi trả của các hộ gia đình hiện vẫn tốt hơn so với thời điểm trước dịch. Nợ thẻ tín dụng tuy có tăng, nhưng tỷ lệ thanh toán trễ vẫn ở mức thấp hơn trước đại dịch. Nhìn chung, tài chính của các hộ gia đình Mỹ đủ vững để chịu được ảnh hưởng từ việc giá dầu tăng.

Tuy nhiên, phần lớn sự ổn định này dựa vào thị trường lao động. Hiện đã bắt đầu xuất hiện một số dấu hiệu suy yếu, như tốc độ tạo việc làm giảm và số người tiếp tục nhận trợ cấp thất nghiệp tăng. Như đã đề cập, giá dầu cao sẽ ảnh hưởng nặng nề hơn đến các hộ có thu nhập thấp – những người vốn đã gặp khó khăn vì lạm phát kéo dài trong vài năm qua.

Báo cáo của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed)

Đúng như dự báo, Fed giữ nguyên lãi suất ngắn hạn trong cuộc họp tuần trước, và tiếp tục duy trì quan điểm thận trọng do triển vọng kinh tế còn nhiều bất định.

Dự báo mới nhất của Fed cho thấy khả năng sẽ có hai lần giảm lãi suất trong năm nay. Tuy nhiên, nội bộ Fed lại chia rẽ rõ rệt: 7 thành viên cho rằng sẽ không có đợt giảm nào trong năm 2025, trong khi 10 người dự báo sẽ có ít nhất hai lần cắt giảm. Chủ tịch Fed, ông Jerome Powell, cũng thừa nhận sự thiếu chắc chắn khi nói rằng, “không ai trong chúng tôi đặt quá nhiều niềm tin vào các kịch bản lãi suất hiện tại”.

Thị trường hiện kỳ vọng Fed sẽ giảm lãi suất hai lần trong năm 2025, mỗi lần 0,25%, đúng như dự báo trung hạn. Khả năng giảm ngay trong tháng 7 là rất thấp – thay vào đó, thị trường cho rằng lần đầu tiên có thể diễn ra vào tháng 9.

Xác suất suy thoái theo thị trường

Sau khi Mỹ tấn công các mục tiêu tại Iran, xác suất suy thoái của Mỹ trong năm 2025 có tăng nhẹ. Tuy nhiên, mức tăng này khá nhỏ và tương ứng với việc thị trường chứng khoán chỉ giảm nhẹ.

Nhìn chung, rủi ro suy thoái ở Mỹ vẫn được đánh giá là thấp, phù hợp với nền tảng kinh tế hiện tại và khả năng chống chịu tốt hơn trước những đợt tăng giá dầu.

Nguy cơ lớn nhất với kinh tế toàn cầu từ cuộc xung đột Israel – Iran là việc nguồn cung dầu bị gián đoạn, khiến giá dầu tăng mạnh. Giá dầu cao là lực cản lớn đối với tăng trưởng kinh tế toàn cầu. Với Mỹ, giá dầu tăng gây áp lực lên nhiều ngành, nhưng lại mang lại lợi ích cho các doanh nghiệp dầu khí trong nước.

Khi giá năng lượng tăng, lợi nhuận có xu hướng dịch chuyển từ các ngành khác sang ngành năng lượng. Vì vậy, cổ phiếu năng lượng thường tăng mạnh khi giá dầu lên, và giảm mạnh khi giá dầu hạ.

Tập đoàn Berkshire Hathaway của tỷ phú Warren Buffett hiện có tỷ trọng đầu tư rất lớn vào cổ phiếu năng lượng – chiếm khoảng 11% danh mục cổ phiếu niêm yết, cao hơn nhiều so với mức hơn 3% trong chỉ số S&P 500. Berkshire đang nắm gần 27% cổ phần đang lưu hành của Occidental Petroleum (OXY) và cũng đầu tư mạnh vào Chevron (CVX). Điều này cho thấy ông Buffett đang “đặt cược lớn” vào ngành năng lượng – đúng như ông từng chia sẻ rằng đầu tư vào năng lượng là đặt cược dài hạn vào giá dầu.

Dựa trên kinh nghiệm từ các cuộc xung đột địa chính trị trước đây, nhà đầu tư nên chuẩn bị tâm lý rằng thị trường chứng khoán có thể biến động khi căng thẳng leo thang. Tuy nhiên, khi tình hình rõ ràng hơn, thị trường thường có xu hướng phục hồi. Với những ai chưa có cổ phiếu năng lượng trong danh mục, đây có thể là thời điểm nên cân nhắc bổ sung. Ngành năng lượng có thể hưởng lợi khi giá dầu tăng, và góp phần cân bằng rủi ro trong danh mục đầu tư.

Nh.Thạch

AFP