Xúc tiến thương mại bài bản, Trung Quốc thành điểm sáng xuất khẩu của gạo Việt

Đoàn xúc tiến sang Trung Quốc gặt hái nhiều thành công

Phát biểu tại Hội nghị "Kinh doanh xuất khẩu gạo" tổ chức ngày 10/12 tại TP. Hồ Chí Minh, ông Trần Quốc Toản, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) cho biết, lũy kế 11 tháng đầu năm 2025, Việt Nam đã xuất khẩu khoảng 7,53 triệu tấn gạo, đạt trên 3,85 tỷ USD. Giá xuất khẩu bình quân khoảng 511,9 USD/tấn, giảm hơn 10%, còn khối lượng và giá trị đều giảm trên 27% so với cùng kỳ 2024 - vốn là năm kỷ lục của ngành gạo.

Ông Trần Quốc Toản, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) phát biểu tại hội nghị.

Trong đó, Philippines vẫn là thị trường lớn nhất của gạo Việt Nam với hơn 3,3 triệu tấn, chiếm 40,4% tổng lượng xuất khẩu, dù đã giảm 24,29% so với cùng kỳ. Indonesia đứng thứ hai với gần 988.600 tấn, tương đương khoảng 13% thị phần; kế đó là Malaysia...

Đáng chú ý, một số thị trường tăng trưởng mạnh trong 11 tháng đầu năm 2025 là Ghana (đạt 873.000 tấn, chiếm hơn 11,5% thị phần vầ tăng trên 52% so với cùng kỳ), Trung Quốc (trên 686.000 tấn, khoảng 9% thị phần, tăng hơn 165% và có xu hướng tiếp tục nhập để dự trữ), Bangladesh (105.000 tấn) và Senegal (trên 166.000 tấn).

Lý giải nguyên nhân xuất khẩu gạo sang Philippines giảm mạnh, ông Trần Quốc Toản cho rằng yếu tố then chốt là việc nước này siết lại nhập khẩu trong 4 tháng cuối năm, khiến đà mua vốn rất mạnh từ đầu năm bị chững lại. Không chỉ vậy, năm 2024, lượng gạo Việt Nam xuất sang Philippines đã ở mức rất cao, tạo ra mặt bằng so sánh lớn. Vì vậy, chỉ cần nhu cầu điều chỉnh giảm và tiến độ mua chậm lại đã đủ khiến kim ngạch và sản lượng năm 2025 suy giảm đáng kể so với cùng kỳ.

Trước bối cảnh đó, Bộ Công Thương cùng Hiệp hội Lương thực Việt Nam đã đẩy mạnh công tác xúc tiến thương mại và mở rộng thị trường trong năm 2025. "Ngay khi nhìn nhận thị trường Trung Quốc đã có tín hiệu tốt trở lại từ cuối năm 2024 và 3 tháng đầu năm 2025, Bộ đã kịp thời tổ chức hai đoàn xúc tiến, một đoàn sang Quảng Châu, Quảng Đông vào tháng 6/2025 và một đoàn do lãnh đạo Bộ dẫn đầu làm việc với các đối tác, hiệp hội tại Mỹ trong tháng 8/2025. Mục tiêu vừa thăm lại các đối tác, khách hàng, vừa triển khai, đàm phán các hợp đồng mới", Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu cho biết.

Nhờ cách tiếp cận chủ động này, kim ngạch xuất khẩu gạo của Việt Nam sang thị trường Trung Quốc trong 11 tháng đầu năm đã có những bước phát triển đáng chú ý, mức tăng trưởng trên 165% so với thời gian trước. Theo ông Toản, con số này hoàn toàn có thể vượt kỳ vọng trong thời gian tới.

Song song đó, ngay sau khi Philippines mở cửa nhập khẩu trở lại, Bộ Công Thương dự kiến sẽ phối hợp với Hiệp hội Lương thực Việt Nam và các doanh nghiệp tổ chức một đoàn công tác sang thị trường này. Đoàn sẽ tập trung đi kinh doanh, thăm lại hệ thống khách hàng, đồng thời tìm hiểu kỹ hơn nhu cầu và những yêu cầu mới từ phía đối tác. Trên cơ sở đó, doanh nghiệp trong nước có căn cứ để xây dựng kế hoạch sản xuất, thu mua, chế biến và xuất khẩu phù hợp hơn, hạn chế rủi ro phụ thuộc quá lớn vào một thị trường.

Không chỉ tập trung vào Philippines hay Trung Quốc, Bộ Công Thương cho biết sẽ tiếp tục triển khai các chương trình xúc tiến thương mại tại những thị trường truyền thống có tiềm năng, đồng thời mở rộng sang các thị trường mới. Một trọng tâm quan trọng là đẩy mạnh đàm phán và thực thi các hiệp định thương mại. Đến nay, đã có 16 hiệp định thương mại tự do có hiệu lực; riêng năm 2025, Việt Nam ký thêm hai hiệp định với Senegal và Singapore, tạo thêm dư địa và ưu đãi cho xuất khẩu gạo trong thời gian tới.

Bên cạnh các chương trình xúc tiến chuyên sâu cho mặt hàng gạo, còn có hệ thống hội chợ, triển lãm chuyên ngành lương thực, thực phẩm. Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu khuyến nghị doanh nghiệp và hiệp hội nên coi đây là một trong những kênh quan trọng để tham khảo, tham gia. Qua đó, tìm kiếm thêm đối tác, đa dạng hóa thị trường, giảm dần sự phụ thuộc vào một vài thị trường lớn như Philippines hay Indonesia.

Toàn cảnh Hội nghị "Kinh doanh xuất khẩu gạo" tổ chức ngày 10/12 tại TP. Hồ Chí Minh.

Hoàn thiện khung pháp lý cho hoạt động kinh doanh xuất khẩu gạo

Ở góc độ hoàn thiện thể chế, ông Trần Quốc Toản nhấn mạnh, ngay từ đầu năm 2025, Bộ Công Thương đã trình Chính phủ ban hành Nghị định số 01 năm 2025 và kịp thời ban hành Thông tư số 35 để thay thế Thông tư số 30 năm 2018 và Thông tư số 42 năm 2019.

Theo ông Toản, Nghị định 01 và Thông tư 35 đã góp phần làm cho thị trường kinh doanh xuất khẩu gạo của Việt Nam minh bạch hơn, đặc biệt là các quy định liên quan đến hoạt động xuất khẩu ủy thác. Nhờ siết lại và quy định rõ việc ủy thác chỉ được thực hiện giữa các doanh nghiệp cùng có giấy phép, thị trường được tổ chức bài bản hơn, đồng thời giúp giữ vững uy tín với khách hàng so với giai đoạn trước đây.

Thông tư 35 cũng hướng dẫn doanh nghiệp trong việc thực hiện chế độ kê khai, báo cáo trên nền tảng điện tử. Bộ Công Thương đang xây dựng một phần mềm điện tử riêng, sau này các doanh nghiệp sẽ thực hiện báo cáo định kỳ trực tiếp trên phần mềm này. Ông Toản bày tỏ mong muốn nhận được sự phối hợp chặt chẽ của các thương nhân kinh doanh xuất khẩu gạo trong quá trình triển khai, để hệ thống đi vào vận hành hiệu quả.

Trong thời gian qua, thực hiện nhiệm vụ Chính phủ giao, Bộ Công Thương đã rà soát tổng thể Nghị định số 107 và Nghị định số 01 năm 2025. Đồng thời, phối hợp với các bộ, ngành, Hiệp hội Lương thực Việt Nam, lấy ý kiến địa phương và cộng đồng doanh nghiệp. Trên cơ sở đó, bộ đã hoàn thiện và trình Chính phủ một nghị định mới về kinh doanh xuất khẩu gạo.

Hiện nghị định này đang chờ ý kiến của Chính phủ. Dự kiến sang năm 2026, Luật Quản lý ngoại thương sẽ được sửa đổi, trong đó có khả năng đưa ngành gạo vào danh mục ngành nghề kinh doanh có điều kiện. Khi luật sửa đổi được thông qua, các doanh nghiệp sẽ phải tuân thủ hệ thống quy định, nghị định, thông tư mới, với mốc hiệu lực dự kiến từ ngày 1/7/2026.

Khoảng thời gian chuyển tiếp này được đánh giá là cần thiết, giúp các thương nhân có điều kiện chuẩn bị, điều chỉnh hoạt động sản xuất - kinh doanh để đáp ứng yêu cầu pháp lý mới, đồng thời tận dụng tốt hơn các cơ hội thị trường trong giai đoạn tiếp theo.

Nguyệt Đức