Xúc động chuyện ngôi trường 'nghèo vô địch' nhưng 'giỏi vô địch'

Trải qua 60 năm truyền thống các khối chuyên của Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội và 15 năm xây dựng, phát triển với tên gọi Trường THPT chuyên Khoa học Tự nhiên (Trường ĐH Khoa học Tự nhiên, ĐH Quốc gia Hà Nội), ngôi trường đã trở thành biểu tượng của mô hình đào tạo tài năng, nơi phát hiện, bồi dưỡng và chắp cánh cho nhiều thế hệ học sinh giỏi quốc gia, quốc tế.

Điều đặc biệt, là cái nôi đào tạo nhân tài nhưng đến giờ, Trường THPT chuyên Khoa học Tự nhiên (KHTN) vẫn là trường chuyên được xem là nghèo nhất cả nước. “Có thể nói, là trường nghèo vô địch”, PGS.TS.NGND Nguyễn Vũ Lương, Chủ tịch Hội đồng Trường THPT chuyên KHTN nói vui. Thế nhưng, theo thầy Lương, chính từ cái nghèo này, thầy trò lại có nhiều kỷ niệm xúc động, và “càng khổ, nghèo bao nhiêu, thì vinh quang càng rực rỡ bấy nhiêu”.

Năm 1965, theo nhiệm vụ được Đảng, Nhà nước và Chính phủ giao, một lớp Toán đặc biệt dành cho học sinh THPT được mở tại Khoa Toán, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội (ĐHTHHN). Mục tiêu là phát hiện, bồi dưỡng học sinh năng khiếu Toán học, tạo nguồn cho các trường đại học trong và ngoài nước, chuẩn bị nhân lực chất lượng cao cho công cuộc xây dựng đất nước. Đó chính là lớp Toán A0, không chỉ là lớp chuyên đầu tiên của ĐHTHHN mà còn là lớp năng khiếu đầu tiên trong cả nước.

Ra đời giữa bối cảnh chiến tranh, phải sơ tán về huyện Đại Từ (Thái Nguyên), song học sinh của lớp Toán A0 vẫn được trực tiếp học với những tên tuổi lớn như GS Hoàng Tụy, GS Phan Đức Chính…

Năm 1974, học sinh khối chuyên Toán lần đầu góp mặt trong đoàn Việt Nam dự Olympic Toán quốc tế tại Cộng hòa Dân chủ Đức. Ở kỳ thi ấy, Hoàng Lê Minh đã giành Huy chương Vàng đầu tiên cho Việt Nam.

Từ đó, 60 năm qua, ngôi trường này đã luôn dẫn đầu cả nước với những thành tích rực rỡ trong các kỳ thi Olympic khu vực và quốc tế của khối chuyên sau này.

Từ mái trường này đã trưởng thành nhiều gương mặt tên tuổi, trong đó có GS Ngô Bảo Châu, chủ nhân Huy chương Fields 2010. Nhiều cựu học sinh khác cũng đang giữ trọng trách trong các viện nghiên cứu, trường đại học, tập đoàn công nghệ, góp phần lan tỏa giá trị tri thức Việt Nam.

Với mô hình đào tạo tiên phong, luôn hội nhập, học hỏi bạn bè quốc tế và điều chỉnh phù hợp với thực tiễn Việt Nam, chuyên KHTN đã trở thành kiểu mẫu cho hệ thống trường THPT chuyên cả nước.

“Thành tích quốc tế không chỉ là kết quả của một vài cá nhân xuất sắc. Nó phản ánh đẳng cấp của cả một nền giáo dục, của một ngôi trường. Khi học sinh Việt Nam, học sinh chuyên KHTN giành giải cao, điều đó chứng tỏ quốc gia và nhà trường có khả năng đào tạo nên những con người tài năng ở tầm thế giới. Đó mới là giá trị thực sự của "đẳng cấp quốc tế”, PGS.TS Nguyễn Vũ Lương nhận định.

“Tôi thường nói với các em học sinh, trường này, các em thành công là vì đã nghèo vượt khó. Có thể nói chuyên KHTN là ngôi trường giỏi vô địch, nhưng cũng nghèo vô địch”, PGS.TS Nguyễn Vũ Lương chia sẻ điều đặc biệt của ngôi trường dẫn đầu trong bồi dưỡng, đào tạo nhân tài.

Nhớ lại những ngày đầu thành lập trường, ông Nguyễn Vũ Lương không thể quên được những ngày tháng thiếu thốn, gian khổ cùng cực. Thầy trò chen chúc trong lớp học chật chội. Nhiều khi đến Tết, thầy trò còn cùng nhau đi khiêng từng cái bàn được tài trợ bổ sung cho lớp học.

“Khó khăn kéo dài không phải theo ngày tháng, mà cả hàng chục năm. Đến bây giờ nghĩ lại, tôi vẫn hoảng hồn. Nghèo đến mức không thể tưởng tượng được. Cái phòng học như cái phòng xép bé tí, xếp ghế lựa hết kiểu này, kiểu kia để cho có thể có đủ chỗ cho học sinh ngồi. Lúc đó nhiều người cũng thắc mắc, tại sao trường chuyên nổi tiếng như thế, mà lại nghèo như này”, PGS Nguyễn Vũ Lương nhớ lại.

Cho đến bây giờ, cơ sở vật chất đã tốt hơn trước nhiều, nhưng theo ông Lương, chuyên KHTN vẫn là trường nghèo nhất trong hệ thống trường chuyên cả nước.

“Làm gì có trường nào học sinh đi thi quốc tế đạt giải cao mà tiền thưởng cả đội tuyển, cả tập thể giáo viên dạy đội tuyển chỉ bằng một bữa bia Hà Nội, mà có khi còn âm, các thầy cô phải bù vào. Nhưng ngẫm lại, càng khổ, càng nghèo bao nhiêu thì càng vinh quang, rực rỡ bấy nhiêu”, ông Lương cười.

Khi được hỏi điều gì khiến các thầy cô chuyên KHTN có thể vượt qua khó khăn để gắn bó với Trường như thế, PGS.TS Nguyễn Vũ Lương mỉm cười: “Trường nghèo nên giáo viên cũng quen, có sẵn căn bệnh là "bệnh… không có tiền". Kinh tế vốn không phải thứ dễ thuyết phục thầy cô trường chuyên, nên hầu như tất cả tâm huyết đều dồn vào giảng dạy”.

Theo ông Nguyễn Vũ Lương, điều khiến nhiều giáo viên gắn bó bền bỉ với Trường chuyên KHTN chính là niềm tự hào khi được đứng trong hàng ngũ thầy cô của một trường chuyên. “Điều mà giáo viên cần nhất không phải vật chất, mà là sự công nhận của xã hội. Khi nói "tôi là giáo viên trường chuyên", đó đã là một niềm tự hào. Còn nhắc đến chuyên KHTN, thì tôi nghĩ lại càng đặc biệt”, ông Lương nói.

Ông Lương kể lại một kỷ niệm vui, có lần ông tình cờ ngồi gần một người, người này hồ hởi nói với xung quanh “Tôi biết thầy Nguyễn Vũ Lương và thân với thầy lắm”, trong khi ông Lương lại chưa từng gặp người này. “Nhưng tôi không hề khó chịu, mà chỉ thấy thêm tự hào. Vì rõ ràng, giá trị lớn nhất của trường chuyên là sự công nhận, kính trọng của xã hội dành cho thầy cô. Và điều đó là vô giá”, ông Lương chia sẻ.

Một lý do nữa để các thầy cô gắn bó với Trường, theo PGS.TS Nguyễn Vũ Lương, là ở chuyên KHTN, các thầy cô được dạy những “học sinh giỏi sẵn” (HSGS), những em thông minh, có tố chất vượt trội. Thầy cô của Trường vẫn nói vui: “Ở chuyên KHTN, nếu học sinh vào học mà kém đi, thì lỗi thuộc về thầy cô.”

Mỗi dịp họp phụ huynh đầu năm, khi thầy Lương hỏi “các vị có vui không khi con vào học ở đây?”, gần như tất cả đều trả lời “rất vui”. Bởi chỉ sau một thời gian ngắn, các em thay đổi rõ rệt, tự chủ hơn, trưởng thành hơn, và khi ra trường, nhiều em đạt thành công vượt bậc.

Trong khi xã hội vẫn còn băn khoăn về những khó khăn, bất cập của giáo dục, thì ở chuyên KHTN, thầy trò đã hướng đến những chuẩn mực toàn cầu: hòa nhập quốc tế, nghiên cứu khoa học, nuôi dưỡng ước mơ trở thành những nhà khoa học lớn.

Đây vừa là niềm tự hào, vừa là áp lực khiến đội ngũ giáo viên không ngừng đổi mới, cập nhật tri thức hằng ngày. Có thể nói, kiến thức của thế giới hằng ngày "sống" trong trường chuyên. Các thầy cô phải luôn cập nhật, chế biến những kiến thức, thành tựu mới nhất của khoa học thành "món ăn đặc sản" cho học trò, để các em đi thi quốc tế giành giải. Dạy trò giỏi, buộc thầy phải giỏi, phải nâng cấp bản thân mình. Điều đó tạo nên cảm hứng.

“Và điều đặc biệt, ở chuyên KHTN, các học sinh gắn bó, yêu trường, tự hào về trường một cách hiếm thấy. Các em được sống trong môi trường của những thần tượng, khao khát được trở thành những người giống như thần tượng. Tất cả những điều đó cũng góp phần làm nên sự gắn bó, tâm huyết của giáo viên trường chuyên”, ông Lương chia sẻ.

PGS.TS Nguyễn Vũ Lương chia sẻ, cuộc sống giáo dục vốn tất bật, hiếm khi người ta có thời gian ngồi lại để nghĩ mình đã làm gì, thành công hay thất bại ra sao. Ngẫm lại chặng đường đã qua, ông thấy chính sự đối nghịch giữa cái nghèo và những giá trị, thành công lớn lao đã tạo nên vô vàn kỷ niệm đặc biệt cho thầy trò trường chuyên.

“Nhiều nhà báo từng tìm gặp tôi, bảo muốn viết sách về trường chuyên. Tôi chỉ khuyên: Hãy gặp từng con người cụ thể, lắng nghe câu chuyện của họ, rồi ghép lại mới thành bức tranh toàn diện, như một tác phẩm nghệ thuật. Chứ nếu chỉ gạch đầu dòng thành tích thì không bao giờ đủ súc tích”, ông nói.

Một kỷ niệm ông nhớ mãi là cuộc trò chuyện với một cựu học sinh, nay đã là giáo sư đầu ngành Toán học. Khi được hỏi “về trường cũ, em muốn cảm ơn ai nhiều nhất?”, thay vì kể tên thầy cô, người học trò ấy bất ngờ trả lời: “Em cảm ơn chính mình. Vì trường chuyên đã dạy chúng em phải lao động, phải nỗ lực hết sức để thành công”.

Theo ông Lương, đó là điều ý nghĩa nhất. Thầy cô chỉ tạo ra môi trường, còn học sinh phải học một cách nghiêm túc để phát triển tối đa năng lực của mình. Và khi thành công, các em biết tự cảm ơn bản thân, đồng thời trân trọng công lao thầy cô, thì thành công ấy mới thực sự bền vững.

Khi được hỏi về những trăn trở, PGS.TS Nguyễn Vũ Lương cho hay, điều ông cảm thấy yên tâm và hạnh phúc, đó là sau nhiều năm, chuyên KHTN đã có được một đội ngũ lãnh đạo liêm chính, tâm huyết, trong đó nhiều người từng là học sinh của chính ngôi trường này.

“Chuyên KHTN hiện đã có được một hệ thống lãnh đạo là những nhà khoa học xuất sắc, quản lý trường bằng tinh thần của những người làm khoa học, coi đó là tập thể của những tài năng cần được nuôi dưỡng, chứ không chỉ là những con số hay thành tích bề nổi.

Đặc biệt, nhiều thầy cô từng là học sinh cũ của trường, con em họ lại tiếp tục theo học nơi đây. Chính sự gắn bó và tiếp nối ấy đã tạo nên một mối liên hệ tình cảm bền chặt giữa các thế hệ, trở thành nguồn lực quý giá cho sự phát triển lâu dài của nhà trường

Cảm xúc tốt hay không tốt của trường chuyên phụ thuộc rất nhiều vào hệ thống điều hành. Hiện nay, chúng tôi may mắn có một ban lãnh đạo thực sự vì học trò, vì sự phát triển lâu dài”, PGS.TS Nguyễn Vũ Lương bộc bạch.

Mai Loan