Xuất khẩu chuối có cơ hội trở thành mặt hàng tỷ USD

Dư địa lớn cho mục tiêu tỷ USD

Tại diễn đàn “Tìm giải pháp phòng trừ bệnh héo vàng hại chuối”, ngày 13/12, với sự tham gia của cơ quan quản lý, nhà khoa học, hiệp hội ngành hàng và doanh nghiệp, đại diện Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cho biết, hiện cả nước có trên 160.000 ha chuối, sản lượng ước đạt 2,7–2,8 triệu tấn mỗi năm.

Chuối nằm trong nhóm cây ăn quả có diện tích trồng lớn nhất, song giá trị xuất khẩu hiện mới đạt vài trăm triệu USD, chưa phản ánh đúng tiềm năng.

Ông Phạm Quốc Liêm – Phó Chủ tịch Hiệp hội Rau quả Việt Nam, Chủ tịch Công ty Cổ phần Nông nghiệp U&I nhận định, chuối là loại trái cây có thị trường tiêu thụ rộng khắp và ổn định nhất trên thế giới, phù hợp với nhiều phân khúc từ bình dân đến cao cấp. Trong khi nhiều ngành hàng trái cây chịu áp lực lớn từ rào cản kỹ thuật và biến động thị trường, chuối vẫn duy trì nhu cầu tăng trưởng đều.

Theo ông Liêm, Việt Nam có nhiều lợi thế để phát triển chuối xuất khẩu quy mô lớn, từ điều kiện sinh thái đa dạng, khả năng sản xuất quanh năm, chi phí lao động hợp lý đến vị trí địa lý gần các thị trường trọng điểm như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và khu vực Trung Đông. “Nếu tổ chức sản xuất theo chuỗi, kiểm soát tốt chất lượng và dịch bệnh, chuối hoàn toàn có thể trở thành ngành hàng xuất khẩu đạt 1 tỷ USD trong tương lai”, ông Liêm đánh giá.

Tuy nhiên, ông Liêm cũng chỉ ra rằng điểm yếu lớn nhất của ngành chuối hiện nay là sản xuất còn phân tán, giống chưa được kiểm soát chặt chẽ và rủi ro dịch bệnh cao. Điều này khiến việc mở rộng vùng trồng và nâng cao giá trị xuất khẩu gặp nhiều hạn chế.

Theo ông Liêm, chuối không thể tiếp tục phát triển theo tư duy cây trồng truyền thống mà cần được quản lý như một sản phẩm xuất khẩu chiến lược, với yêu cầu nghiêm ngặt về tiêu chuẩn, truy xuất nguồn gốc và an toàn dịch bệnh.

Cần chương trình ở tầm quốc gia về phòng, chống bệnh héo vàng Panama

Song hành với tiềm năng xuất khẩu là thách thức lớn mang tên bệnh héo vàng Panama, đặc biệt là chủng nấm Fusarium TR4. Đây là bệnh hại nguy hiểm, lây lan qua đất, nước tưới, cây giống và hoạt động canh tác, có khả năng tồn tại trong đất nhiều năm và gần như không có thuốc hóa học đặc trị.

Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Nguyễn Quốc Mạnh cho biết, bệnh héo vàng hiện đã xuất hiện ở nhiều vùng trồng chuối trên cả nước, nhất là tại các khu vực sản xuất tập trung. Khi vườn chuối bị nhiễm bệnh, cây sinh trưởng kém, năng suất sụt giảm mạnh, nhiều trường hợp buộc phải phá bỏ cả vườn, gây thiệt hại lớn về kinh tế.

Theo ông Nguyễn Quốc Mạnh, điểm nguy hiểm nhất của bệnh héo vàng là khả năng tồn tại lâu dài trong đất và lây lan nhanh, trong khi biện pháp xử lý sau khi cây đã phát bệnh gần như không mang lại hiệu quả. Vì vậy, cách tiếp cận đúng đắn là phòng bệnh từ sớm, bắt đầu từ cây giống, quản lý đất, nước tưới và an toàn sinh học trong sản xuất.

Tại hội thảo, các chuyên gia trong nước và quốc tế đều thống nhất rằng, sử dụng giống sạch bệnh, giống có khả năng chống chịu với Fusarium, kết hợp với các biện pháp an toàn sinh học nghiêm ngặt, là giải pháp then chốt để hạn chế sự lây lan của bệnh. Cùng với đó, việc cải thiện “sức khỏe đất” thông qua phân hữu cơ, chế phẩm sinh học và quản lý hệ vi sinh vật đất được đánh giá là hướng đi phù hợp, góp phần tạo môi trường bất lợi cho nấm bệnh phát triển.

Từ góc độ doanh nghiệp, ông Phạm Quốc Liêm cho rằng kiểm soát bệnh héo vàng không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà còn liên quan trực tiếp đến uy tín và khả năng duy trì thị trường xuất khẩu. Nếu không kiểm soát tốt dịch bệnh ngay từ vùng trồng, chuối Việt sẽ rất khó đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe của các thị trường nhập khẩu.

Nguyên Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Quốc Doanh cho rằng, bệnh héo vàng chuối không còn là vấn đề riêng lẻ của từng địa phương hay từng doanh nghiệp, mà đã trở thành rủi ro mang tính hệ thống đối với toàn ngành chuối, nhất là khi Việt Nam đặt mục tiêu phát triển chuối thành ngành hàng xuất khẩu quy mô lớn.

Theo ông Doanh, cần xây dựng một chương trình tổng thể ở tầm quốc gia về phòng, chống bệnh héo vàng Panama, thay vì để các địa phương và doanh nghiệp tự xử lý manh mún. Chương trình này cần được tích hợp vào chiến lược phát triển cây ăn quả và xuất khẩu rau quả, có nguồn lực đủ mạnh và lộ trình triển khai rõ ràng.

Cụ thể, ông Doanh kiến nghị ưu tiên đầu tư cho nghiên cứu, chọn tạo và công nhận các giống chuối có khả năng chống chịu với Fusarium, coi đây là giải pháp nền tảng và lâu dài. Song song với đó là kiểm soát chặt chẽ hệ thống sản xuất và lưu thông cây giống, chỉ cho phép sử dụng cây giống sạch bệnh, có nguồn gốc rõ ràng và được cơ quan chuyên môn quản lý.

Một nội dung quan trọng khác được ông Nguyễn Quốc Doanh nhấn mạnh là quy hoạch và quản lý vùng trồng chuối theo mức độ rủi ro dịch bệnh. Các vùng đã xuất hiện bệnh héo vàng cần được khoanh vùng, giám sát chặt chẽ, hạn chế mở rộng diện tích; trong khi các vùng chưa nhiễm bệnh phải áp dụng ngay các biện pháp an toàn sinh học ở mức cao để phòng ngừa lây lan.

Ông Doanh cũng đề xuất tăng cường vai trò của cơ quan quản lý nhà nước trong hướng dẫn kỹ thuật phòng bệnh, đặc biệt là phổ biến quy trình canh tác an toàn, quản lý đất và hệ sinh thái đất, sử dụng hợp lý chế phẩm sinh học nhằm hạn chế sự phát triển của nấm bệnh trong đất. Việc này cần được triển khai đồng bộ thông qua hệ thống khuyến nông, tránh tình trạng áp dụng rời rạc, thiếu nhất quán.

“Kiểm soát bệnh héo vàng cần gắn chặt với truy xuất nguồn gốc và kiểm dịch nội địa, nhất là đối với các vùng trồng phục vụ xuất khẩu. Mỗi vùng trồng, mỗi lô sản phẩm chuối cần được quản lý theo chuỗi, có hồ sơ rõ ràng về giống, quy trình canh tác và tình trạng dịch bệnh, nhằm đáp ứng yêu cầu của các thị trường nhập khẩu. Cùng đó, cần doanh nghiệp đầu tàu trong việc tổ chức lại sản xuất chuối theo chuỗi giá trị, liên kết với nông dân và nhà khoa học để xây dựng vùng nguyên liệu an toàn dịch bệnh, tạo nền tảng cho phát triển chuối xuất khẩu bền vững”, ông Doanh bày tỏ.

Dương Hưng