Xuất khẩu chính ngạch là con đường tất yếu cho nông sản Việt

Trong suốt nhiều năm, xuất khẩu tiểu ngạch đã đóng vai trò quan trọng trong việc tiêu thụ nông sản của Việt Nam, đặc biệt là tại các vùng biên giới. Với đặc trưng linh hoạt, chi phí thấp hơn và thủ tục đơn giản, xuất khẩu tiểu ngạch đã trở thành lựa chọn phổ biến cho nhiều hộ kinh doanh nhỏ và HTX.

Rủi ro và bài học từ con đường tiểu ngạch

Tuy nhiên, phương thức này luôn tiềm ẩn những rủi ro khôn lường. Thiếu hợp đồng ràng buộc, hàng hóa không có nguồn gốc rõ ràng và không được kiểm soát chặt chẽ về chất lượng khiến dễ bị ép giá, phụ thuộc hoàn toàn vào tâm lý mua bán của thương lái.

Hơn nữa, chỉ cần một chính sách quản lý linh hoạt của địa phương biên giới hay một sự kiện bất ngờ như dịch bệnh, hàng trăm xe container có thể bị ách tắc, gây thiệt hại hàng tỷ đồng và ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín của cả ngành hàng.

Theo bà Nguyễn Thị Thu Liên, Hiệp hội Thực phẩm Minh Bạch, đây là một con đường ngắn nhưng thiếu bền vững.

Xuất khẩu chính ngạch đòi hỏi chi phí đầu tư lớn nhưng mang lại nhiều thuận lợi trong tiêu thụ nông sản.

Đánh giá về hình thức xuất khẩu tiểu ngạch, Tham tán Thương mại Việt Nam tại Campuchia, ông Đỗ Việt Phương, cho biết đây là một trong những nét đặc trưng trong xuất khẩu của những quốc gia có vị trí địa lý gần. Phương thức này cũng có những ưu điểm nhất định, nhưng bên cạnh đó lại ẩn chứa những rủi ro nhất định.

Trong khi đó, xuất khẩu chính ngạch không phải là con đường mới, nhưng trong bối cảnh hiện tại là con đường duy nhất để giải quyết những rủi ro cố hữu của thương mại biên giới. Chuyển mình sang xuất khẩu chính ngạch, các doanh nghiệp và HTX sẽ được hưởng một loạt ưu điểm mang tính chiến lược. Một trong những lợi ích lớn nhất, theo các chuyên gia, đó là cơ sở pháp lý và sự minh bạch trong giao dịch.

Khó còn đường lùi

Xuất khẩu chính ngạch đòi hỏi việc giao kết hợp đồng theo thông lệ quốc tế. Các điều khoản về mặt hàng, đơn giá, quy cách, chất lượng, đóng gói, phương thức vận tải, thanh toán và giải quyết tranh chấp đều được quy định rõ ràng. Điều này không chỉ bảo vệ quyền lợi của cả hai bên mà còn hạn chế tối đa các trường hợp ép giá hoặc bất đồng phát sinh trong quá trình giao hàng. Khi có biến động thị trường, các bên sẽ cùng thỏa thuận dựa trên hợp đồng, tạo ra một môi trường kinh doanh minh bạch và công bằng.

Hơn nữa, con đường chính ngạch còn giúp nâng cao chất lượng và truy xuất nguồn gốc sản phẩm. Đây là yếu tố then chốt giúp hàng hóa được thông quan nhanh chóng.

Giám đốc HTX Thanh Bình (Đồng Nai), ông Lý Minh Hùng, cho biết hàng xuất khẩu chính ngạch phải có nguồn gốc, chứng từ rõ ràng, được kiểm nghiệm an toàn thực phẩm và đảm bảo truy xuất nguồn gốc. Việc này không chỉ đáp ứng yêu cầu của đối tác, mà còn là động lực để các nhà sản xuất nâng cao chất lượng sản phẩm từ khâu trồng trọt đến đóng gói, tạo ra sản phẩm đạt chuẩn và an toàn cho người tiêu dùng.

Sở dĩ việc chuyển đổi sang xuất khẩu chính ngạch trở nên cấp bách hơn bao giờ hết là vì thị trường Trung Quốc đang ngày càng siết chặt các quy định quản lý nhập khẩu hàng hóa. Với chủ trương tiến hành thương mại chất lượng cao, Trung Quốc không ngừng hoàn thiện các cơ chế, chính sách về tiêu chuẩn chất lượng, kiểm nghiệm kiểm dịch, an toàn vệ sinh thực phẩm và truy xuất nguồn gốc.

Việc ban hành Lệnh số 248 về “Quy định về đăng ký và quản lý doanh nghiệp sản xuất thực phẩm nhập khẩu nước ngoài” và Lệnh số 249 về “Biện pháp quản lý an toàn thực phẩm xuất nhập khẩu” có hiệu lực từ ngày 1/1/2022 đã minh chứng rõ xu thế này. Theo đó, các quy định mới của Trung Quốc hiện nay đã tiệm cận thị trường châu Âu (EU), với yêu cầu về mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói và các chứng nhận chất lượng khắt khe.

Đáng chú ý, Trung Quốc đã ban hành tiêu chuẩn quy định hơn 10.000 mức giới hạn dư lượng tối đa (MRLs) đối với 564 loại thuốc bảo vệ thực vật, tăng lần lượt 42% và 16,7% so với tiêu chuẩn năm 2019.

Ông Trần Thái Nghiêm, Phó Giám đốc Sở NN&MT thành phố Cần Thơ thông tin, nếu một lô hàng không tuân thủ các quy định này, vượt quá giới hạn dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, hoặc phát hiện sinh vật gây hại thuộc danh mục kiểm dịch thực vật, lô hàng đó sẽ bị từ chối, tiêu hủy, và thậm chí có thể dẫn đến việc tạm dừng nhập khẩu toàn bộ mặt hàng đó từ Việt Nam.

Điều này đã từng xảy ra với một số mặt hàng nông sản, gây thiệt hại nghiêm trọng cho cả chuỗi sản xuất. Rõ ràng, việc sản xuất rau quả theo tiêu chuẩn không chỉ còn là một lựa chọn, mà là một điều kiện sống còn để có thể tiếp cận thị trường đầy tiềm năng này.

Theo chuyên gia kinh tế - TS Trần Hữu Hiệp, mặc dù xuất khẩu chính ngạch có nhược điểm là chi phí đầu tư ban đầu cao hơn và không linh hoạt về tiêu chuẩn như xuất khẩu tiểu ngạch, nhưng những thách thức này chỉ là tạm thời. Các chi phí đó chính là khoản đầu tư vào chất lượng, vào quy trình sản xuất và vào thương hiệu của chính HTX, doanh nghiệp. Thay vì coi đây là gánh nặng, các HTX và doanh nghiệp nên xem là động lực để thay đổi tư duy sản xuất, từ làm theo phong trào sang làm theo tiêu chuẩn.

Việc tuân thủ các quy định quốc tế và của Trung Quốc sẽ giúp nâng cao năng lực cạnh tranh, không chỉ trên thị trường Trung Quốc mà còn trên các thị trường khó tính khác.

Để làm được điều này, cần có sự chung tay của cả Nhà nước, HTX, doanh nghiệp và người dân. Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ về vốn, kỹ thuật, thông tin thị trường để giúp doanh nghiệp và HTX chuyển đổi một cách thuận lợi. Về phía HTX, doanh nghiệp, cần chủ động tìm hiểu, đầu tư công nghệ, liên kết với các cơ sở uy tín để sản xuất sản phẩm đạt chuẩn, từ đó tạo thuận lợi cho xuất khẩu chính ngạch.

Huyền Trang