Xóa mù số như xóa mù chữ những năm đầu độc lập

Yêu cầu cấp thiết

Việt Nam đang đứng trước một yêu cầu cấp thiết: Phổ cập chuyển đổi số cho toàn dân, hay nói cách khác là thực hiện một phong trào "Bình dân học vụ số" ở quy mô quốc gia.

Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị đã nhấn mạnh một trong các giải pháp thúc đẩy chuyển đổi số thời gian tới là triển khai sâu rộng phong trào "học tập số", phổ cập, nâng cao kiến thức khoa học công nghệ, kiến thức số trong cán bộ, công chức và nhân dân.

Chuyển đổi số không chỉ là xu thế mà là bước ngoặt làm thay đổi toàn diện cách con người sống và làm việc

Việt Nam hiện sở hữu lực lượng lao động trong lĩnh vực công nghệ thông tin và truyền thông lên tới gần 900.000 người, trong đó có lượng lớn kỹ sư được đào tạo chuyên sâu về trí tuệ nhân tạo (AI), internet vạn vật (IoT), và khoa học dữ liệu. Tuy nhiên, chất lượng nguồn nhân lực của Việt Nam vẫn chỉ ở mức trung bình thấp, đặc biệt là về năng lực đổi mới sáng tạo và chuyên môn cao - những yếu tố then chốt để thúc đẩy nền kinh tế số. Tỷ lệ lao động có chuyên môn kỹ thuật mới đạt khoảng 25%, thấp hơn so với yêu cầu đặt ra của cuộc cách mạng 4.0.

Ở khía cạnh công dân số, mặc dù Việt Nam có tỷ lệ người dân sử dụng internet cao, nhưng mức độ tham gia vào các dịch vụ công trực tuyến còn rất hạn chế. Theo một nghiên cứu, chỉ 3,05% người được hỏi đã từng tạo hồ sơ người dùng trên Cổng dịch vụ công quốc gia và hơn 1% thực sự sử dụng dịch vụ này. Tỷ lệ hồ sơ nộp trực tuyến đạt 60%, nhưng chỉ 32% do người dân tự thực hiện, phần còn lại vẫn cần hỗ trợ của cán bộ công chức.

Các yếu tố kỹ thuật, quy trình và yếu tố con người vẫn là rào cản lớn. Nhiều cổng dịch vụ công cấp tỉnh không hỗ trợ tìm kiếm bằng giọng nói, hoặc không nhận diện được từ khóa bị viết sai - gây khó khăn đặc biệt cho nhóm người dân tộc thiểu số. Tại phần lớn địa phương, người dân vẫn phải thực hiện thủ tục hành chính theo cách truyền thống, thông qua tiếp xúc trực tiếp và hồ sơ giấy tờ.

Bình dân học vụ số từ người già, người khuyết tật...

Phong trào "Bình dân học vụ số" đang được các địa phương, doanh nghiệp... triển khai quyết liệt hơn bao giờ hết khi yêu cầu người dân hiểu, làm chủ công nghệ và trở thành công dân số là nhiệm vụ cấp bách.

Tiêu biểu phải kể đến mô hình "đội xung kích 1-2-3" của phường Bình Thạnh (TP.HCM), với 1 mục tiêu (phổ cập dịch vụ số), 2 nhóm ưu tiên (người cao tuổi và người dễ tổn thương), và 3 phương pháp triển khai (hướng dẫn tại chỗ, đào tạo thực hành và hỗ trợ cộng đồng). Bên cạnh đó, mỗi khu dân cư một nhóm học tập chuyển đổi số", cung cấp các buổi học về kỹ năng số cơ bản, ứng dụng AI, bảo mật thông tin và phòng chống lừa đảo.

Mới đây, TP.Hà Nội cũng phát động triển khai "Đợt 45 ngày đêm ra quân hỗ trợ hoạt động chuyển đổi số tại các xã, phường trong giai đoạn đầu vận hành mô hình chính quyền địa phương hai cấp". Theo đó, 100% xã, phường phải có cán bộ công nghệ thông tin, chuyển đổi số.

Các phường, xã ở Hà Nội phải kiện toàn tổ chuyển đổi số cộng đồng tại các thôn, tổ dân phố; đồng thời, thành lập tổ ứng cứu công nghệ và nghiệp vụ ở cấp cơ sở để kịp thời hỗ trợ cán bộ và người dân trong quá trình sử dụng dịch vụ công trực tuyến.

Các tổ này sẽ được tập huấn đầy đủ về kỹ năng số, hướng dẫn sử dụng các nền tảng như Cổng dịch vụ công quốc gia, hệ thống iHanoi, các ứng dụng trí tuệ nhân tạo phục vụ người dân...

Đặc biệt, thành viên tổ chuyển đổi số sẽ đóng vai trò "cầm tay chỉ việc", hỗ trợ người dân, nhất là người cao tuổi, người khuyết tật, hộ nghèo... trong việc tiếp cận và sử dụng dịch vụ công trực tuyến.

Một điểm nhấn quan trọng khác trong chương trình này là triển khai mô hình "Bình dân học vụ số lưu động" - nơi người dân được hướng dẫn tận tay cách sử dụng các nền tảng số để làm thủ tục hành chính, truy cập thông tin và dịch vụ công.

Các điểm lưu động sẽ được trang bị đầy đủ thiết bị, nhân lực, mạng kết nối (bao gồm cả mạng 5G) để phục vụ hiệu quả nhu cầu của người dân. TP cũng khuyến khích các doanh nghiệp viễn thông, công nghệ hỗ trợ hạ tầng tại các điểm phục vụ người dân.

Tại các cơ quan nhà nước như Ngân hàng Nhà nước Khu vực 9, phong trào "Bình dân học vụ số" cũng đã lồng ghép vào các chương trình, kế hoạch công tác hằng tháng, quý. Theo đó, 50% là lực lượng trẻ, năng động, sáng tạo, dễ tiếp cận, dễ tiếp thu, nhạy bén với khoa học công nghệ sẽ là "đại sứ số" và "hạt nhân số". Đây sẽ là những cán bộ có kỹ năng, có am hiểu công nghệ và sự nhiệt huyết làm nòng cốt lan tỏa tinh thần chuyển đổi số đến toàn cơ quan.

Ngoài các kỹ năng ứng dụng trong công việc, các kiến thức mới về công nghệ tài chính, thanh toán số, dữ liệu số thường xuyên được các phòng cập nhật, truyền tải đến mỗi công chức, đặc biệt là trong bối cảnh xây dựng Trung tâm tài chính quốc tế Việt Nam gắn với khu thương mại tự do tại TP.Đà Nẵng.

"Mỗi công chức phải ứng dụng các công cụ, giải pháp số vào công việc hằng ngày và hình thành thói quen sử dụng sau khi được đào tạo, hướng dẫn. Đây là những giải pháp quan trọng nhằm xây dựng môi trường để mọi người trong đơn vị có thể chia sẻ ý tưởng, thử nghiệm các ý tưởng mới nhằm giúp công việc được triển khai tốt hơn", lãnh đạo Ngân hàng Nhà nước Khu vực 9 nhấn mạnh.

Có thể nói, phong trào "Bình dân học vụ số" cần được triển khai như một chiến lược trọng tâm để phổ cập tri thức số, trang bị kỹ năng cơ bản về chuyển đổi số cho toàn dân - tương tự như vai trò lịch sử của phong trào xóa mù chữ trong những năm đầu độc lập.

Tuyết Nhung