Xếp hạng đại học: Tránh 'bẫy' thành tích

Xu thế tại nhiều quốc gia

Mặc dù còn nhiều ý kiến về các tiêu chí và trọng số đánh giá, nhưng sự hiện diện của các bảng xếp hạng ĐH là xu hướng tất yếu. Nhiều quốc gia đã đầu tư rất lớn cho các dự án trọng điểm nhằm đưa cơ sở giáo dục ĐH của mình vào vị trí hàng đầu các bảng xếp hạng toàn cầu.

Chẳng hạn, Nga thực hiện dự án 5-100 với mục tiêu đưa 5 ĐH hàng đầu của nước này vào tốp 100 ĐH xuất sắc nhất thế giới. Đức và Pháp cũng đầu tư hàng triệu Euro thu hút nhân tài đến nghiên cứu, học tập, đồng thời nỗ lực đưa các trường ĐH của mình vào các bảng xếp hạng toàn cầu.

Tại châu Á, Trung Quốc chọn các ĐH hàng đầu để tập trung nguồn lực đầu tư. Trong khi đó, Hàn Quốc, Nhật Bản, Singapore, Malaysia cũng có chiến lược rõ ràng trong việc thúc đẩy ĐH tham gia và cải thiện vị thế trên các bảng xếp hạng quốc tế.

Đoàn chuyên gia Tổ chức kiểm định chất lượng của Mạng lưới các trường đại học Đông Nam Á khảo sát ý kiến sinh viên Trường ĐH Sư phạm kỹ thuật TPHCM. Ảnh: THANH HÙNG

Tại Việt Nam, Nghị quyết số 71-NQ/TW (ngày 22-8-2025) của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục đào tạo đã đặt mục tiêu: Nâng tầm các cơ sở giáo dục ĐH thực sự trở thành các trung tâm nghiên cứu, đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp của quốc gia và của các vùng... Đến năm 2030 phấn đấu ít nhất 8 cơ sở giáo dục ĐH thuộc nhóm 200 ĐH hàng đầu châu Á; ít nhất 1 cơ sở thuộc nhóm 100 ĐH hàng đầu thế giới trong một số lĩnh vực theo các bảng xếp hạng quốc tế uy tín.

Nghị quyết còn đặt mục tiêu: Đến năm 2035 phấn đấu ít nhất 2 cơ sở giáo dục ĐH thuộc nhóm 100 ĐH hàng đầu thế giới trong một số lĩnh vực theo các bảng xếp hạng quốc tế uy tín; tầm nhìn đến năm 2045 phấn đấu ít nhất 5 cơ sở giáo dục ĐH thuộc nhóm 100 ĐH hàng đầu thế giới trong một số lĩnh vực theo các bảng xếp hạng quốc tế uy tín.

PGS-TS Trần Thị Hồng Liên, Trưởng Khoa Quản trị Kinh doanh, Trường ĐH Kinh tế - Luật (ĐH Quốc gia TPHCM), cho rằng, các mục tiêu của Nghị quyết số 71-NQ/TW rất rõ ràng, là định hướng cho các cơ sở ĐH hàng đầu trong nước phấn đấu phát triển, vươn lên vị trí cao trong khu vực và trên thế giới ở các bảng xếp hạng uy tín. Đây là một công việc có tính kỹ thuật và hoàn toàn có thể thực hiện được khi có phương thức quản trị chuyên nghiệp. Tuy nhiên, xếp hạng không nên là mục tiêu cuối cùng, mà chỉ nên là phương tiện để đưa ĐH tại Việt Nam đạt đẳng cấp thế giới.

Những tín hiệu tích cực

Theo TS Lê Văn Út, Trưởng nhóm Nhóm nghiên cứu Đo lường khoa học và Chính sách quản trị nghiên cứu (Trường ĐH Văn Lang), trong khoảng 15 năm qua, xếp hạng quốc tế là chủ đề thu hút sự quan tâm lớn của các trường ĐH. Các bảng xếp hạng quốc tế với phạm vi khu vực, châu lục hoặc toàn cầu, đặc biệt là 6 bảng xếp hạng thuộc nhóm SATUQU - bao gồm các bảng xếp hạng: SCImago (Tây Ban Nha); ARWU (Trung Quốc); THE và QS (Vương quốc Anh); US News (Mỹ); URAP (Thổ Nhĩ Kỳ).

Trong khi đó, Việt Nam cũng đã xây dựng hai bảng xếp hạng ĐH nội địa là VNUR (bảng xếp hạng tổng thể các cơ sở giáo dục ĐH) và SARAP (bảng xếp hạng về thành tựu nghiên cứu khoa học). Sự ra đời của hai bảng xếp hạng này thể hiện nỗ lực bản địa hóa tiêu chí đánh giá và phát triển công cụ đo lường phù hợp với bối cảnh, định hướng cùng mục tiêu chiến lược của giáo dục ĐH Việt Nam.

Sinh viên thực hành tại phòng thí nghiệm Công nghệ vật liệu Trường Đại học Bách khoa (Đại học Quốc gia TPHCM)

Thực tế cho thấy, nhiều cơ sở giáo dục ĐH đã chủ động xác lập chiến lược phát triển dựa trên mục tiêu xếp hạng và đã đạt những kết quả được ghi nhận. Nếu như năm 2017 và năm 2018, Việt Nam chỉ có vài trường ĐH được xếp hạng trên bảng xếp hạng QS và THE thì sang các năm 2025, 2026 có sự tăng trưởng đáng kể.

Cụ thể, trên bảng xếp hạng THE, Việt Nam có 9 cơ sở giáo dục ĐH được xếp hạng châu Á, trong đó một cơ sở thuộc tốp 200 và 4 cơ sở thuộc tốp 500. Ở bảng xếp hạng toàn cầu, Việt Nam có 11 cơ sở được xếp hạng, trong đó 4 cơ sở vào tốp 1.000....

Còn trên bảng xếp hạng QS có đến 25 cơ sở giáo dục ĐH trong nước được xếp hạng châu Á và 10 cơ sở giáo dục ĐH được xếp hạng toàn cầu. Việt Nam có 3 cơ sở thuộc tốp 200 và 13 cơ sở thuộc tốp 500 châu Á; 1 cơ sở thuộc tốp 500 và 4 cơ sở thuộc tốp 1.000 toàn cầu...

Đến thời điểm hiện tại, nhiều cơ sở giáo dục ĐH của Việt Nam đã hiện diện trên bản đồ ĐH khu vực và thế giới. Theo các chuyên gia giáo dục, đây là tín hiệu tích cực, phản ánh sự phát huy hiệu quả của các chủ trương, chính sách và chiến lược phát triển giáo dục ĐH trong những năm qua. Tuy nhiên, mục tiêu không phải để được vinh danh, chạy theo thành tích mà quan trọng là chất lượng đào tạo.

THANH HÙNG