Xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh để doanh nghiệp phát triển

Các đại biểu tham dự diễn đàn. Ảnh: Thu Thảo/Mekong ASEAN.

Đây là nội dung trọng tâm được thảo luận tại Diễn đàn “Xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch: Thách thức và cơ hội cho doanh nghiệp”, diễn ra chiều 18/12 tại Hà Nội.

Năng lượng – “hạ tầng của hạ tầng” cho phát triển

Phát biểu khai mạc Diễn đàn, ông Hoàng Quang Phòng – Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) nhấn mạnh, năng lượng được ví như “hạ tầng của hạ tầng”, không chỉ đi trước mở đường mà còn bảo đảm vận hành thông suốt cho toàn bộ nền kinh tế và đời sống xã hội.

Theo ông Phòng, trong bối cảnh Việt Nam hướng tới tăng trưởng GDP trên 8% năm 2025, tăng trưởng hai con số từ năm 2026 và mục tiêu trở thành quốc gia thu nhập cao vào năm 2045, nhu cầu năng lượng – đặc biệt là điện năng, được dự báo tiếp tục tăng nhanh, với mức tăng trưởng bình quân có thể đạt hai con số trong nhiều năm tới.

Ông Phòng dẫn Nghị quyết 70-NQ/TW của Bộ Chính trị về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, khẳng định yêu cầu xây dựng thị trường năng lượng đồng bộ, cạnh tranh, minh bạch, áp dụng giá thị trường đối với mọi loại hình năng lượng.

Tuy nhiên, theo đánh giá của VCCI, ngành năng lượng Việt Nam vẫn tồn tại nhiều hạn chế như mất cân đối cung – cầu, thiếu đồng bộ về phân bố nguồn và lưới, chậm tiến độ dự án, khung pháp lý chưa hoàn chỉnh, giá năng lượng chưa phản ánh đầy đủ chi phí đầu vào.

Do đó, việc tái cơ cấu ngành năng lượng, phát huy vai trò chủ lực của doanh nghiệp Nhà nước, đồng thời mở rộng không gian cho khu vực tư nhân là yêu cầu tất yếu.

Khung pháp lý minh bạch – nền tảng của thị trường cạnh tranh

Từ góc độ lập pháp, Đại biểu Quốc hội Nguyễn Quang Huân – Ủy viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, Chủ tịch HĐQT CTCP Halcom Việt Nam cho rằng, thị trường năng lượng chỉ có thể phát triển bền vững khi được đặt trên nền tảng pháp lý ổn định, nhất quán và có khả năng dự báo dài hạn.

Ông Huân nhấn mạnh, nhu cầu điện trong giai đoạn 2026 – 2030 có thể tăng từ 12 – 15%/năm, đặc biệt khi kinh tế số và trí tuệ nhân tạo phát triển mạnh. Trong khi đó, hệ thống pháp luật hiện nay vẫn còn chồng chéo giữa Luật Điện lực, Luật Đầu tư, Luật Đất đai, Luật Môi trường…, gây khó cho cả cơ quan quản lý và doanh nghiệp.

Theo ông Huân, cần ưu tiên sửa đổi toàn diện Luật Điện lực theo hướng xác lập đầy đủ thị trường bán buôn, bán lẻ điện cạnh tranh; tách bạch rõ ràng các khâu phát điện – truyền tải – phân phối; hoàn thiện cơ chế hợp đồng mua bán điện trực tiếp (DPPA), thị trường công suất và thị trường tín chỉ carbon. Đồng thời, tăng tính độc lập của cơ quan điều tiết và đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo trong giám sát thị trường điện.

Ông Hồ Đình Thám – Cố vấn thường trú về thị trường điện, Cục Điện lực (Bộ Công Thương) phát biểu tại diễn đàn. Ảnh: Thu Thảo/Mekong ASEAN.

Ở góc độ quản lý chuyên ngành, ông Hồ Đình Thám – Cố vấn thường trú về thị trường điện, Cục Điện lực (Bộ Công Thương) cho biết, Việt Nam đã triển khai thị trường điện cạnh tranh gần 20 năm, song hiện mới ở giai đoạn thị trường bán buôn chưa hoàn chỉnh.

Theo lộ trình của Nghị quyết 70-NQ/TW, đến năm 2026 sẽ hình thành thị trường bán buôn điện cạnh tranh hoàn chỉnh và đầu năm 2027 triển khai thị trường bán lẻ điện cạnh tranh. Điểm cốt lõi của thị trường này là trao quyền lựa chọn cho người tiêu dùng.

Để đạt được mục tiêu đó, ông Thám đề xuất ba nhóm giải pháp: hoàn thiện cấu trúc thị trường với nhiều chủ thể tham gia; đa dạng hóa các loại hình hợp đồng mua bán điện để quản lý rủi ro; và xây dựng cơ chế giá điện phản ánh đúng tín hiệu cung – cầu.

Doanh nghiệp, nhà đầu tư chờ “luật chơi” rõ ràng

Đại diện Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), ông Nguyễn Quốc Dũng – Trưởng ban Kinh doanh và mua bán điện EVN cho biết, EVN đã bảo đảm cung cấp điện ổn định cho phát triển kinh tế – xã hội, với tỷ lệ hộ dân có điện đạt gần 100%. Tuy nhiên, để đáp ứng nhu cầu tăng trưởng điện tối thiểu 12%/năm trong giai đoạn tới, vai trò của doanh nghiệp Nhà nước trong đầu tư các nguồn điện lớn như LNG, điện gió ngoài khơi, điện hạt nhân là hết sức quan trọng.

Theo ông Dũng, thị trường bán lẻ điện cần được thiết kế thận trọng, chỉ triển khai khi đáp ứng đủ các điều kiện về dự phòng nguồn và lưới, nhằm tránh rủi ro thiếu điện và bảo đảm ổn định hệ thống.

“Việt Nam muốn phát triển thị trường bán lẻ đạt tiêu chí của thị trường bán lẻ, cung ứng đủ điện là việc đương nhiên. Ngược lại, trong trường hợp, chưa đáp ứng tiêu chí cơ bản của thị trường bán lẻ, sự điều tiết của Chính phủ sẽ khó trong cung ứng điện. Đây là vấn đề cẩn trọng trong thiết kế thị trường bán lẻ," ông Dũng nói.

TS Nguyễn Quốc Thập – Chủ tịch Hội Dầu khí Việt Nam. Ảnh: Thu Thảo/Mekong ASEAN.

Từ phía hiệp hội các doanh nghiệp, TS Nguyễn Quốc Thập – Chủ tịch Hội Dầu khí Việt Nam cho rằng, nếu chậm xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, Việt Nam sẽ khó thu hút đầu tư cho các dự án năng lượng quy mô lớn.

Theo ông Thập, Nhà nước nên đóng vai trò kiến tạo, không can thiệp hành chính vào giá năng lượng, mà cần để giá phản ánh đúng chi phí thực và quan hệ cung – cầu. Giá minh bạch chính là nền tảng của cạnh tranh và thu hút đầu tư.

Chủ tịch Hội Dầu khí Việt Nam cũng cho rằng, Nghị quyết 70-NQ/TW là một bước nhấn mạnh thêm, thông thoáng hơn trong phát triển ngành năng lượng và mới đây, Quốc hội thông qua Nghị quyết về các cơ chế chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026 - 2030 kỳ vọng sẽ tạo đột phá cho quá trình bảo đảm an ninh năng lượng trong bối cảnh nhu cầu điện tăng nhanh, cơ cấu năng lượng chuyển dịch mạnh.

"Tuy nhiên, vẫn cần cụ thể hóa những nội dung trong Nghị quyết để thực hiện. Vì vậy, để có một thị trường điện cạnh tranh, cần có sự chung tay của cả hệ thống chính trị và những đối tượng liên quan," ông Thập nhấn mạnh.

Đại diện doanh nghiệp năng lượng, ông Đinh Quang Thịnh – Phó Chủ tịch HĐQT CTCP Đầu tư Năng lượng Xanh (GEI) nhấn mạnh, chuyển đổi năng lượng xanh là xu thế tất yếu. Tuy nhiên, doanh nghiệp vẫn gặp khó khăn về hạ tầng, chi phí đầu tư và cơ chế chính sách.

Ông kiến nghị hoàn thiện khung pháp lý cho năng lượng tái tạo, đẩy mạnh tín dụng xanh và tăng cường hợp tác công – tư trong đầu tư hạ tầng truyền tải, lưu trữ điện.

Trong khi đó, ông Nguyễn Anh Tuấn – Chủ tịch Hiệp hội Đầu tư nước ngoài cho biết, nhà đầu tư FDI đặc biệt quan tâm đến sự ổn định của chính sách và cơ chế giá năng lượng. Việc sớm hình thành thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch sẽ giúp Việt Nam nâng cao sức hấp dẫn trong thu hút dòng vốn quốc tế.

“Không thể có năng lượng xanh giá rẻ nếu thiếu bộ đệm an toàn”

Chia sẻ tại diễn đàn, TS Trịnh Quốc Vinh, đại diện Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương (Bộ Công Thương), cho biết tư duy phát triển năng lượng của Việt Nam đang chuyển dịch rõ rệt, từ cách tiếp cận cân bằng cung – cầu đơn thuần sang xây dựng thị trường năng lượng minh bạch, cạnh tranh và xanh. Theo đó, an ninh năng lượng không chỉ là bảo đảm đủ điện, mà còn phải gắn với hiệu quả chi phí và tính bền vững dài hạn.

TS Trịnh Quốc Vinh, đại diện Viện Nghiên cứu Chiến lược, Chính sách Công Thương (Bộ Công Thương) phát biểu tại diễn đàn. Ảnh: Thu Thảo/ Mekong ASEAN.

Theo ông Vinh, trên nền tảng Nghị quyết số 70-NQ/TW của Bộ Chính trị, chiến lược phát triển thị trường năng lượng được xác định dựa trên ba trụ cột: quy hoạch nguồn thực tế, tự do hóa cơ chế thị trường và hội nhập tài chính xanh, nhằm đáp ứng yêu cầu tăng trưởng kinh tế trên 10%/năm.

Từ định hướng đó, việc tái cấu trúc nguồn cung được triển khai theo hướng thận trọng nhưng linh hoạt. Trong Quy hoạch Điện VIII điều chỉnh, công suất lưu trữ điện (BESS) được nâng mạnh lên 10.000–16.300 MW vào năm 2030, trong khi điện gió ngoài khơi giữ mục tiêu 6.000 MW nhưng giãn lộ trình thương mại hóa đến 2035 để giảm áp lực tiến độ.

TS Vinh nhấn mạnh: “Không thể có năng lượng xanh giá rẻ nếu thiếu bộ đệm an toàn.”

Bước sang giai đoạn tiếp theo, điện hạt nhân được xác định là trụ cột của nguồn điện nền và mục tiêu Net Zero, với quy mô 4.000 – 6.400 MW giai đoạn 2030 – 2035, nhằm thay thế điện than và giảm rủi ro biến động giá LNG nhập khẩu.

Song song với tái cấu trúc nguồn cung, khai phóng thị trường cũng được thúc đẩy thông qua Nghị định 57/2025/NĐ-CP, mở rộng cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA). Tuy nhiên, ông Vinh dẫn số liệu khảo sát cuối năm 2025 cho thấy, 70,7% bên mua vẫn thiếu nguồn cung dự án đáp ứng đầy đủ yêu cầu pháp lý, cho thấy cần tiếp tục hoàn thiện khung thể chế.

Ở góc độ hội nhập, ông Vinh cho biết dòng vốn JETP đã bắt đầu chuyển sang giải ngân thực tế, tập trung vào các dự án lưu trữ năng lượng, trong khi thị trường carbon và cơ chế ETS được thí điểm từ tháng 6/2025 nhằm giúp doanh nghiệp thích ứng với áp lực CBAM từ năm 2026.

Từ thực tiễn đó, ông Vinh đề xuất giai đoạn 2026 – 2030 là thời kỳ “thực thi và tối ưu hóa”, với ba trọng tâm: phát triển hạ tầng (thí điểm PPP cho lưới điện), nâng cấp năng lực doanh nghiệp theo hướng quản trị năng lượng và chuẩn hóa chính sách, hợp đồng PPA theo chuẩn quốc tế, qua đó củng cố an ninh năng lượng – nền tảng cho tăng trưởng xanh và bền vững của Việt Nam.

Kết luận diễn đàn, Phó Chủ tịch VCCI Hoàng Quang Phòng khẳng định, xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch là yêu cầu tất yếu, cần sự chung tay của Nhà nước, doanh nghiệp và toàn xã hội.

Các ý kiến, kiến nghị tại Diễn đàn sẽ được VCCI tổng hợp, báo cáo các cơ quan có thẩm quyền, góp phần hoàn thiện chính sách, tháo gỡ điểm nghẽn và tạo lập môi trường đầu tư thuận lợi hơn cho ngành năng lượng – lĩnh vực then chốt bảo đảm an ninh năng lượng và tăng trưởng bền vững của đất nước.

Thu Thảo