Xây dựng Nông thôn mới sau sáp nhập - Bài toán khó? (Bài 2): Cơ hội mới, thách thức mới

Đường đến trường... thênh thang (hình ảnh của học sinh Trường Tiểu học Nga Vịnh, xã Ba Đình).

Sự chênh lệch giữa các đơn vị sau sáp nhập

Thực tế, sau sáp nhập, các xã sẽ tăng quy mô dân số và diện tích. Đây là cơ hội thuận lợi để tăng khả năng quy hoạch đồng bộ, gắn kết phát triển kinh tế - xã hội với XDNTM. Tinh gọn đầu mối hành chính cũng đồng nghĩa với việc giảm chi phí quản lý, tăng nguồn lực tập trung đầu tư cơ sở hạ tầng...

Tuy nhiên, cũng từ đây, một bài toán mới được đặt ra trong XDNTM với yêu cầu cao hơn, đòi hỏi sự quyết tâm, nỗ lực hơn...

Nhìn nhận, cái khó dễ thấy nhất đó là sự chênh lệch giữa các đơn vị sau sáp nhập. Điều này chắc chắn sẽ kéo dài thời gian hơn cho việc thực hiện các tiêu chí trong XDNTM. Đơn cử ở xã Hoằng Lộc. Xã này được thành lập trên cơ sở sáp nhập 6 xã, trong đó có 2 xã đã về đích NTM kiểu mẫu, 1 xã NTM nâng cao, 3 xã còn lại mới đạt xã NTM. Qua đó cho thấy, khi xã mạnh sáp nhập với xã yếu hơn thì mức độ phát triển kinh tế - xã hội sẽ không đồng đều. Đặc biệt, đối với 3 xã mới dừng ở xã NTM lại khó khăn về hạ tầng, cụ thể là các tiêu chí về giao thông, trường học và y tế.

“Thực tế, xã có rất nhiều áp lực trong hoàn thành các tiêu chí NTM sau sáp nhập đơn vị hành chính. Đối với những xã trước đó đã đạt chuẩn, nay phải thực hiện lại một số tiêu chí. Một số tiêu chí mang tính chất định lượng như thu nhập bình quân, tỷ lệ hộ nghèo... bị giảm do cộng gộp với xã yếu”, Chủ tịch UBND xã Hoằng Lộc, ông Chu Hữu Khuyến cho biết.

Không dừng ở đây, sau khi sáp nhập, việc duy trì và nâng cao chất lượng các tiêu chí như môi trường, an ninh trật tự, cảnh quan nông thôn,... gặp khó khăn hơn do quy mô và dân số tăng. “Các tiêu chí “mềm” như văn hóa, môi trường sống, đời sống tinh thần cũng có sự khác biệt, khó đồng bộ hóa”, ông Chu Hữu Khuyến cho biết thêm.

Như chia sẻ của ông Khuyến, có nhiều áp lực trong hoàn thành các tiêu chí NTM sau sáp nhập. Nếu chỉ mới nhìn ở khía cạnh, 6 xã trước sáp nhập đều đã đạt xã NTM, xã NTM nâng cao, xã NTM kiểu mẫu, thì rõ ràng sẽ có rất nhiều cơ hội thuận lợi nhưng thực tế lại hoàn toàn ngược lại. Nếu vậy, với Thanh Phong, một xã được thành lập trên cơ sở sáp nhập 3 xã thì sự khó lại gấp nhiều lần bởi trước sáp nhập, chưa xã nào đạt xã NTM. “Vô cùng khó vì đây đều là những xã đặc biệt khó khăn”, ông Đinh Văn Phương, Chủ tịch UBND xã Thanh Phong nhấn mạnh. “Có xã mới đạt 8, 9 tiêu chí. Nhìn chung, nhiều tiêu chí NTM giai đoạn 2021-2025, xã mới chưa đáp ứng được. Ví dụ như tiêu chí giao thông khi các tuyến đường vẫn chưa được mở rộng. Xã cũng đang vận động người dân hiến đất,... nhưng xem ra cũng khó khăn vì bà con toàn là người dân tộc thiểu số...”.

Như vậy, có cơ hội mới nhưng đồng thời cũng là thách thức mới đối với việc XDNTM ở các đơn vị sau sáp nhập. Khó thì phải gỡ khó.

Không chỉ là thoát nghèo bền vững

Để vượt qua giai đoạn chuyển tiếp, việc cần làm ở các xã là đánh giá lại toàn diện thực trạng sau sáp nhập để có kế hoạch XDNTM phù hợp. Trong đó, tập trung nguồn lực cho những tiêu chí yếu kém, mang tính nền tảng. Theo hướng dẫn mới đây của Trung ương thì sẽ lấy mức độ đạt chuẩn của xã thấp nhất làm tiêu chuẩn chung cho xã mới. Cụ thể, nếu một xã NTM kiểu mẫu sáp nhập với xã chỉ đạt chuẩn NTM thì xã mới chỉ đạt chuẩn NTM, để từ đó phấn đấu về đích xã NTM nâng cao.

Người dân thôn Quang Hùng (xã Thanh Phong) tham gia quét dọn đường làng, ngõ xóm.

Lựa chọn tiêu chí trọng tâm, ưu tiên đầu tư hạ tầng thiết yếu, bảo đảm “dễ làm trước, khó làm sau”, đây là một trong những giải pháp của xã Thiệu Trung sau sáp nhập. “Riêng đối với xây dựng sản phẩm OCOP, thì xã được giao, phát triển 1 sản phẩm OCOP 5 sao cấp Trung ương, 1 OCOP 4 sao và 1 OCOP 3 sao cấp tỉnh. Hiện, xã đã mời các hộ lên để tuyên truyền, vận động, tuy nhiên cũng đang gặp khó khăn do liên quan đến nhiều yếu tố...”, bà Nguyễn Thị Hạnh, Trưởng Phòng Kinh tế UBND xã Thiệu Trung cho biết.

Với xã khó như Thanh Phong khi mà trước sáp nhập, cả 3 xã chưa xã nào đạt chuẩn NTM thì hiện nay, xã đang tập trung phấn đấu cho tiêu chí thu nhập, bởi theo chia sẻ của Chủ tịch UBND xã Thanh Phong là ông Đinh Văn Phương, thì: “Hộ nghèo của xã sau sáp nhập đang là 11%. Để giảm nghèo bền vững, vấn đề đặt ra là cần quan tâm đến sinh kế, nâng cao thu nhập và năng lực cho người dân”.

Theo Thông báo số 339/TB-VPCP ngày 1/7/2025 của Văn phòng Chính phủ về Kết luận của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính tại Hội nghị toàn quốc tổng kết “Chương trình Mục tiêu quốc gia XDNTM, Chương trình Mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững, giai đoạn 2021-2025”, Thủ tướng đề nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường báo cáo đề xuất chủ trương đầu tư chương trình giai đoạn 2026-2035 theo hướng tích hợp 2 Chương trình Mục tiêu quốc gia XDNTM và Chương trình Mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững thành 1 chương trình mục tiêu quốc gia trong giai đoạn 2026-2035. Theo đó, một trong những vấn đề mấu chốt để XDNTM với mô hình hành chính mới là các tiêu chí đo lường nghèo đa chiều, không chỉ là thoát nghèo bền vững mà XDNTM không thể tách rời 3 phương diện đó là nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại và nông dân văn minh.

Bài và ảnh: Ninh Nghi