Xây dựng nền 'kinh tế bạc' thích ứng với già hóa dân số nhanh tại Việt Nam

Toàn cảnh hội thảo khoa học.

Hội thảo được tổ chức trực tuyến tại điểm cầu Hà Nội và 33 điểm cầu trên cả nước, với sự tham gia của các đồng chí: Nguyễn Xuân Thắng, Ủy viên Bộ Chính trị, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng lý luận Trung ương; Lê Minh Hoan, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch Quốc hội; Nguyễn Thanh Nghị, Ủy viên Trung ương Đảng, Trưởng ban Chính sách, Chiến lược Trung ương và đại diện lãnh đạo các ban, bộ, ngành, Mặt trận Tổ quốc, tổ chức quốc tế...

Khai thông nguồn lực nội sinh

Phát biểu chỉ đạo tại Hội thảo, đồng chí Nguyễn Xuân Thắng nhấn mạnh: Việt Nam đang trải qua “cơn bão” già hóa dân số mạnh mẽ nhất châu Á và thuộc nhóm nhanh nhất trên thế giới.

Theo ước tính, đến cuối năm 2025, số người cao tuổi (từ 60 tuổi trở lên) đạt khoảng 16 triệu người, chiếm hơn 16% tổng dân số nước ta, tăng đáng kể so với tỷ trọng 11,9% năm 2019. Với tốc độ tăng trưởng dân số như hiện nay, đến năm 2030 chúng ta sẽ có 18 triệu người cao tuổi, chiếm tỷ trọng xấp xỉ 20% dân số.

Đây không chỉ là thách thức đối với hệ thống chăm sóc sức khỏe người dân, an sinh xã hội mà còn là cơ hội để khai thông “nguồn lực nội sinh”, khai thác “sức mạnh nội tại” của thế hệ đi trước, góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu chiến lược của đất nước trong kỷ nguyên phát triển mới. Vì vậy người cao tuổi không phải là “gánh nặng” mà là nguồn lực chiến lược.

Đồng chí Nguyễn Xuân Thắng phát biểu chỉ đạo tại hội thảo.

Phát triển kinh tế bạc không chỉ là chăm sóc người cao tuổi, mà kiến tạo một mô hình xã hội nhân văn, văn minh, biến thách thức nhân khẩu học thành động lực phát triển mới. Các chính sách được xây dựng cần phải dựa trên khuyến khích, tôn trọng tự do lựa chọn và phát huy trí tuệ, kinh nghiệm của người cao tuổi.

Đồng chí Nguyễn Xuân Thắng cũng nhấn mạnh: Kinh tế bạc ở Việt Nam trong kỷ nguyên mới không chỉ là vấn đề của người cao tuổi; đó còn là vấn đề văn hóa, xã hội, con người và đạo lý. Những giá trị văn hóa phương Đông nói chung, truyền thống của Việt Nam nói riêng sẽ thôi thúc, nuôi dưỡng cho sự phát triển của nền kinh tế bạc một cách bền vững và đầy đủ; trong đó, người cao tuổi sẽ đóng vai trò trung tâm, không chỉ là người thụ hưởng kết quả mà còn là động lực mới cho quá trình phát triển kinh tế nhanh và bền vững.

Đồng chí Nguyễn Xuân Thắng đề nghị hội thảo cần tập trung thảo luận để tìm câu trả lời cho sáu câu hỏi lớn. Đó là:Làm thế nào để biến kinh tế bạc thành động lực tăng trưởng quốc gia? Xây dựng cơ chế nào để người cao tuổi tiếp tục đóng góp “tự nguyện-hiệu quả-bền vững”? Việt Nam nên ưu tiên phát triển những phân khúc thị trường nào phục vụ người cao tuổi? Cần làm thế nào để kết hợp giá trị gia đình Việt Nam với mô hình chăm sóc người cao tuổi hiện đại?

Đồng thời, cần cơ chế nào để huy động khu vực tư nhân-doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo-đầu tư trực tiếp nước ngoài nhằm phát triển kinh tế bạc? Và có giải pháp gì về nhân lực, hạ tầng, dữ liệu sức khỏe và công nghệ để phát triển kinh tế bạc?

Với 96 bài tham luận chất lượng, phong phú, bao quát từ lý luận, thực tiễn, trong nước, quốc tế, đồng chí Nguyễn Xuân Thắng cho rằng, hội thảo khoa học không chỉ thảo luận về những vấn đề cơ bản của kinh tế bạc ở nước ta mà còn đề xuất, kiến nghị với các cơ quan lãnh đạo của đất nước những chủ trương, quyết sách mới về một lĩnh vực còn khá mới mẻ, chưa đạt được sự toàn diện, đầy đủ về cách hiểu, cách làm giữa những người làm lý luận và quyết sách trong thực tiễn.

Chuyển từ tư duy ứng phó sang tư duy thích ứng

Thảo luận tại hội thảo, đa số các đại biểu cho rằng, chúng ta cần chuyển từ tư duy ứng phó sang tư duy thích ứng chủ động, từ chính sách “hỗ trợ” sang “phát huy, phát triển” đối với lực lượng người cao tuổi.

Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan khẳng định: Trong nền kinh tế bạc, người cao tuổi vừa là đối tượng thụ hưởng, vừa là chủ thể đóng góp tích cực và chủ động.

Phó chủ tịch Quốc hội cũng đề xuất, cần xây dựng chiến lược quốc gia về kinh tế bạc, đưa nội dung này vào chiến lược phát triển kinh tế-xã hội và chương trình hành động về dân số, ban hành hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn cho sản phẩm và dịch vụ thân thiện với người cao tuổi, đồng thời đặt mục tiêu cụ thể về tỷ trọng đóng góp của kinh tế bạc.

Tập trung khai thác nguồn lực tri thức và lao động, thiết kế các chương trình việc làm bán thời gian, tư vấn, cố vấn cho người về hưu, thành lập mạng lưới “câu lạc bộ tri thức”, “hội quán cao niên”, để người cao tuổi chia sẻ kinh nghiệm và hướng dẫn khởi nghiệp cho thế hệ trẻ, gắn kết đa thế hệ vào các chương trình giáo dục, bảo tồn văn hóa và phát triển cộng đồng.

Đa dạng hóa nguồn vốn và cơ chế khuyến khích, huy động vốn xã hội hóa, quỹ hưu trí tự nguyện để phát triển dịch vụ, miễn giảm thuế cho doanh nghiệp và hợp tác xã cung cấp sản phẩm, dịch vụ cho người cao tuổi, ưu tiên tín dụng cho các dự án du lịch, y tế, nhà ở thích ứng tuổi già...

Chủ tịch Hội Người cao tuổi Việt Nam Nguyễn Thanh Bình cho biết: "Kinh tế bạc” hay còn gọi là 'Kinh tế tóc bạc' không phải là thuật ngữ mới trên thế giới, nhất là ở những quốc gia đi trước trên lộ trình già hóa dân số. Nhưng đối với Việt Nam thì đây lại là vấn đề mới và khó, có nhiều cách tiếp cận khác nhau, nhất là khi gắn vai trò của người cao tuổi với nhiệm vụ phát triển kinh tế đất nước.

Việt Nam đang bước vào giai đoạn già hóa dân số nhanh chưa từng có trong lịch sử phát triển. Năm 2025, số người cao tuổi (từ 60 tuổi trở lên) chiếm trên 14% dân số; dự báo trong vòng một thập niên nữa (đến 2036), Việt Nam chính thức trở thành quốc gia có dân số già.

Tổng Biên tập Tạp chí Cộng sản Hoàng Trung Dũng phân tích, đây là xu thế khó tránh khỏi, “là xu thế không thể đảo ngược”, đặt ra nhiều vấn đề mới và phức tạp trong định hướng phát triển, cách thức tổ chức quản lý, xác định các mô hình phát triển kinh tế-xã hội ở tầm chính sách và chiến lược quốc gia.

Hiện nay, hệ thống chính sách của Việt Nam đang chủ yếu tập trung vào an sinh xã hội, chăm sóc sức khỏe và hỗ trợ người cao tuổi, trong khi chưa tập trung khai thác trí tuệ, kinh nghiệm và tiềm năng kinh tế của nhóm dân số tiềm năng này.

Vì vậy, cần làm rõ hơn khung pháp lý và chính sách tổng thể về phát triển kinh tế bạc; khung pháp lý và chính sách, các điều kiện bảo đảm hình thành thị trường chuyên biệt cho sản phẩm, dịch vụ hướng đến người cao tuổi; khung pháp lý và chính sách, các điều kiện bảo đảm phát huy nguồn nhân lực cho kinh tế bạc; khung pháp lý và chính sách, các điều kiện bảo đảm đầu tư, phát triển hạ tầng và công nghệ số phục vụ xã hội...

NHẬT ANH