Xây dựng 'hạ tầng' văn hóa ứng xử

Thời gian gần đây, dư luận liên tiếp chứng kiến nhiều vụ việc phản cảm liên quan đến hành vi côn đồ, thiếu văn hóa nơi công cộng tại Hà Nội, TPHCM và một số đô thị lớn. Đó không chỉ là những xô xát nhỏ nhặt trong giao thông, mà còn là lời nói thô tục, hành động bạo lực được thể hiện công khai, bất chấp luật pháp và chuẩn mực ứng xử văn minh. Đây còn là hiện tượng đáng báo động, cần phải được lên án mạnh mẽ để bảo vệ môi trường sống an toàn, nhân văn của cộng đồng.

Cách đây không lâu, khi cả nước tổ chức nhiều hoạt động nhân văn, ý nghĩa hướng về kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9, thì trên một tuyến phố ở Hà Nội, một người đàn ông điều khiển ô tô đã lao xuống đánh tài xế xe máy chỉ vì… va quệt nhẹ. Cảnh tượng ầm ĩ giữa đường khiến nhiều người chứng kiến bất bình. Còn ở TPHCM, một vụ việc khác gây bức xúc khi nhóm thanh niên ngang nhiên dừng xe giữa ngã tư, lớn tiếng quát tháo, thách thức lực lượng chức năng sau khi bị nhắc nhở vì đi sai luật. Không chỉ dừng ở giao thông, nhiều vụ việc ẩu đả trong quán ăn, trung tâm thương mại, thậm chí tại các bệnh viện đã được ghi nhận, với hình ảnh chia sẻ tràn lan trên các ứng dụng phổ biến, mạng xã hội Facebook, Twitter, Telegrams, TikTok,... Những biểu hiện côn đồ, coi thường pháp luật ấy phản ánh sự xuống cấp trong văn hóa ứng xử đô thị. Khi cái tôi cá nhân được đặt lên trên lợi ích cộng đồng, khi sự nóng nảy, ích kỷ thắng thế lý trí, hậu quả để lại không chỉ là thương tích cho nạn nhân, mà còn là “vết xước” văn minh của thành phố.

Nhiều nhà nghiên cứu, chuyên gia văn hóa đã cảnh báo về sự phát triển bền vững của một đô thị hiện đại không chỉ được đánh giá qua hạ tầng giao thông, nhà cao tầng, hay dịch vụ tiêu dùng sầm uất; mà còn qua chất lượng ứng xử giữa con người với nhau. Những vụ hành xử côn đồ nơi công cộng tạo ra cảm giác bất an, sợ hãi cho người dân và du khách quốc tế.

Không ít du khách nước ngoài từng chia sẻ cảm giác e ngại khi chứng kiến cảnh đôi co, ẩu đả ngay trên đường phố. Họ đến để trải nghiệm một thành phố hiếu khách, nghĩa tình, nhưng đôi khi lại phải chứng kiến những hành động thiếu kiềm chế, phản cảm. Điều đó vô hình chung làm lu mờ nỗ lực quảng bá hình ảnh đất nước và con người Việt Nam thân thiện, văn minh. Ở tầm rộng hơn, những hành vi đó cũng ảnh hưởng tiêu cực đến trật tự xã hội, làm gia tăng gánh nặng cho lực lượng chức năng, từ cảnh sát giao thông, trật tự đô thị đến y tế cấp cứu. Khi sự thiếu tôn trọng pháp luật lan rộng, hệ lụy kéo theo là niềm tin xã hội bị bào mòn.

Để ngăn chặn thói côn đồ nơi công cộng, không chỉ trông chờ vào chế tài xử phạt, mà quan trọng hơn là nâng cao ý thức văn hóa, giáo dục tinh thần tôn trọng pháp luật ngay từ gia đình, nhà trường. Các chiến dịch tuyên truyền về ứng xử văn minh đô thị cần được thực hiện thường xuyên, sinh động, gắn liền với những tình huống cụ thể để người dân thấy rõ hậu quả của hành vi lệch chuẩn. Bên cạnh đó, Hà Nội, TPHCM cần có những cơ chế đặc thù hơn để kiên quyết xử lý những trường hợp vi phạm khi phát hiện. Từ mức phạt hành chính đến truy cứu trách nhiệm hình sự đối với với các hành vi gây thương tích, chống đối người thi hành công vụ. Một thông điệp rõ ràng phải được khẳng định: không có chỗ cho thói côn đồ trong môi trường đô thị văn minh. Sự chung tay của cộng đồng cũng hết sức cần thiết. Người dân cần dũng cảm lên tiếng, tố giác hành vi côn đồ, đồng thời tự điều chỉnh bản thân để tránh rơi vào vòng xoáy “ăn miếng trả miếng”. Khi mỗi người đều có ý thức kiềm chế, nhường nhịn và tôn trọng luật pháp, xã hội sẽ dần hình thành thói quen ứng xử tích cực.

Hà Nội, TPHCM và các đô thị lớn đang hướng đến mục tiêu trở thành những thành phố đáng sống, thu hút bạn bè quốc tế. Muốn vậy, ngoài phát triển hạ tầng, dịch vụ, điều quan trọng không kém là xây dựng “hạ tầng văn hóa ứng xử”, là nền tảng để tạo dựng môi trường sống văn minh, lịch sự, nghĩa tình.

Thành Luân