Xây dựng hạ tầng như thế nào để phát triển văn hóa?

Dự thảo Báo cáo Chính trị Đại hội XIV của Đảng đã nêu rõ các nội dung về xây dựng hạ tầng văn hóa, cụ thể: Trong Phần V Dự thảo có nêu "Xây dựng các công trình văn hóa, thể thao ngang tầm khu vực và quốc tế"; "Xây dựng các thiết chế và tổ chức các hoạt động văn hóa theo hướng thiết thực, linh hoạt, lấy địa bàn cơ sở, người dân làm trung tâm"; "Khuyến khích tìm tòi, xây dựng và phát triển sáng tạo những mô hình, thiết chế văn hóa, thể thao và quản lý văn hóa có hiệu quả".

Đồng thời, Phần V Dự thảo Báo cáo Chính trị ghi rằng cần "Thực hiện hiệu quả Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa”. Chương trình có 9 nhóm mục tiêu, trong đó có mục tiêu xây dựng các công trình văn hóa cấp tỉnh như trung tâm văn hóa, thư viện, bảo tàng.

Các chuyên gia tán thành với định hướng phát triển hạ tầng văn hóa của Dự thảo, đồng thời cho rằng cần nhấn mạnh và đào sâu hơn nữa về nội dung này.

Đầu tư hạ tầng văn hóa cần gắn kết với thị trường

Trao đổi với Tri thức - Znews, PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Giáo dục của Quốc hội - cho rằng điểm nhấn về đầu tư hạ tầng sáng tạo và không gian văn hóa mới - như trung tâm công nghiệp văn hóa, khu sáng tạo nghệ thuật, trại sáng tác, mạng lưới sự kiện - thể hiện tầm nhìn xa.

Một số không gian sáng tạo trong Lễ hội Thiết kế sáng tạo Hà Nội năm 2024. Nhiều không gian cũ được cải tạo lại, đã thu hút sự quan tâm lớn của giới trẻ. Ảnh: Lễ hội Thiết kế sáng tạo.

“Văn hóa chỉ thực sự phát triển khi có ‘đất diễn’ và môi trường sáng tạo. Nhà nước đầu tư hạ tầng - xã hội đầu tư nội dung - doanh nghiệp đầu tư công nghệ - người dân tham gia hưởng thụ: đó là công thức hình thành hệ sinh thái văn hóa bền vững”, ông Bùi Hoài Sơn chia sẻ.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn nhấn mạnh hạ tầng văn hóa cần “đầu tư đúng tầm, với mô hình quản trị hiện đại, gắn kết giữa đào tạo - sáng tạo - thị trường”. Tại các không gian này, cơ sở vật chất đóng vai trò làm “hạ tầng cứng”, các hoạt động, mạng lưới kết nối sáng tạo, mạng lưới sự kiện làm “hạ tầng mềm”. Cả hai hệ thống hạ tầng này đều cần thiết để không gian sáng tạo có sức sống, có hoạt động gắn kết với thị trường sáng tạo.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Giáo dục của Quốc hội. Ảnh: VOV.

Thư viện là một hạ tầng văn hóa cần đặc biệt quan tâm

Trong các hạ tầng sáng tạo, thư viện là một không gian quan trọng, tạo ra sự bình đẳng trong tiếp cận tri thức văn hóa. Thư viện là không gian phục vụ người dân, thực hiện rõ nét tinh thần “lấy địa bàn cơ sở, người dân làm trung tâm” trong nội dung xây dựng các thiết chế văn hóa của Dự thảo Báo cáo Chính trị.

TS Vũ Dương Thúy Ngà - nguyên Vụ trưởng Vụ Thư viện, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch - nhận định việc phát triển thư viện địa phương và Thư viện số Quốc gia là hành động thiết thực, không chỉ tạo điều kiện cho người dân tiếp cận, sử dụng thông tin và tri thức văn hóa, mà còn thúc đẩy Việt Nam tham gia vào chuỗi cung ứng dịch vụ phục vụ nghiên cứu học tập và giải trí của con người trong phạm vi quốc gia, khu vực và toàn cầu.

Dẫn Tuyên ngôn của UNESCO và IFLA (Liên đoàn Quốc tế các Hội và Cơ quan thư viện) về thư viện công cộng, TS Vũ Dương Thúy Ngà nêu tự do, thịnh vượng và sự phát triển của xã hội và cá nhân là những giá trị cơ bản của con người. Những giá trị này chỉ có thể đạt được thông qua khả năng của những công dân được trang bị đầy đủ kiến thức để thực hiện các quyền dân chủ và đóng vai trò tích cực trong xã hội.

TS Vũ Dương Thúy Ngà - nguyên Vụ trưởng Vụ Thư viện, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. Ảnh: Đức Huy.

"Sự tham gia mang tính xây dựng vào sự phát triển của nền dân chủ phụ thuộc vào nền giáo dục chất lượng cao cũng như quyền tiếp cận tự do và không giới hạn đối với tri thức, tư tưởng, văn hóa và thông tin. Bước vào kỷ nguyên vươn mình, các thư viện cần phải được xem xét là một mắt xích không thể thiếu trong tiến trình chấn hưng và phát triển văn hóa Việt Nam”, TS nhận định.

Bà Vũ Dương Thúy Ngà đồng tình với tinh thần phát triển hạ tầng văn hóa, nhấn mạnh tầm quan trọng của đầu tư cho thư viện. Tuy nhiên, bà đề cập tới một thách thức lớn của lĩnh vực thư viện: sự đầu tư trong việc hoàn thiện Thư viện số Quốc gia, thư viện cấp tỉnh tới nay chưa được đảm bảo, còn chậm, chưa đáp ứng được nhu cầu của thực tế.

TS Vũ Dương Thúy Ngà nhấn mạnh: “Cần tăng cường đầu tư cho Thư viện Quốc gia và thư viện công cộng cấp tỉnh, những thư viện có vai trò quan trọng theo luật định và là một tác nhân thiết yếu cho sự phát triển bền vững, và cho sự hoàn thiện cá nhân theo khuyến cáo của UNESCO và IFLA. Sự đầu tư này được thực hiện từ ngân sách nhà nước và huy động xã hội hóa”.

Cần quan tâm đầu tư cả “hạ tầng mềm” - khung pháp luật, cơ chế tài chính

Ngoài xây dựng hạ tầng văn hóa “cứng” - các không gian hạ tầng vật chất như thư viện, bảo tàng, nhà hát… - các chuyên gia đề cập tới một số loại “hạ tầng mềm” mà Dự thảo Báo cáo Chính trị có thể nhấn mạnh, bổ sung thêm.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn cho rằng xây dựng khung pháp luật là một nội dung quan trọng, một loại "hạ tầng mềm" tạo tiền đề cho sự phát triển lành mạnh, tạo sự công bằng, khuyến khích thị trường có tác phẩm tốt.

“Khi người sáng tạo được tôn trọng và hưởng thụ thành quả xứng đáng, họ sẽ có động lực tái đầu tư vào chất lượng và đổi mới. Đây cũng là tiền đề để Việt Nam hội nhập sâu vào thị trường công nghiệp văn hóa toàn cầu, nơi quyền sở hữu trí tuệ là giá trị cốt lõi”, PGS.TS cho biết.

Đồng thời, ông Bùi Hoài Sơn đề cao vai trò của các khung cơ chế tài chính, thể hiện trong các chính sách về thuế, tín dụng, các hoạt động như đặt hàng sáng tác, hỗ trợ công bố, quảng bá tác phẩm… Đây đều có thể coi là các khung hạ tầng hỗ trợ cho sự sáng tạo phát triển, đồng thời giúp “chính sách có 'địa chỉ hưởng lợi', gắn với nhu cầu cụ thể của nghệ sĩ, của công chúng, của từng địa phương”, như ông Sơn chia sẻ.

“Chính sách đặt hàng, hỗ trợ sáng tác và công bố, phổ biến tác phẩm là một bước tiến mạnh về cơ chế. Nó tạo ra dòng chảy mới giữa Nhà nước - nghệ sĩ - công chúng, giúp tác phẩm nghệ thuật thực sự đến được với đời sống, đồng thời khơi thông chuỗi giá trị từ ý tưởng đến thị trường”, PGS.TS Bùi Hoài Sơn khẳng định.

Cùng chung ý kiến tăng cơ chế tài chính cho văn hóa, PGS.TS Trần Hữu Sơn - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Ứng dụng Văn hóa và Du lịch, nguyên Phó chủ tịch Thường trực Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam - thẳng thắn nhận định đầu tư cho văn hóa 20 năm nay vẫn luôn ở mức chưa xứng tầm. “Nói văn hóa là động lực phát triển thì cũng cần những khoản đầu tư cụ thể mới có thể tạo thành động lực. Hành động cần nhất hiện nay là tăng nguồn kinh phí cho văn hóa ở các cấp”, ông Sơn nhấn mạnh.

PGS.TS Trần Hữu Sơn - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Ứng dụng Văn hóa và Du lịch, nguyên Phó chủ tịch Thường trực Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam. Ảnh: Báo Thể Thao & Văn Hóa.

Đầu tư hạ tầng giáo dục, nhân lực quản lý văn hóa

Các hệ thống phòng học nghệ thuật tại cơ sở giáo dục cũng là một hạ tầng văn hóa phục vụ người dân, đào tạo thế hệ tương lai có tri thức văn hóa. Nguyên Chủ tịch Hội văn nghệ dân gian Trần Hữu Sơn cho rằng cần đề cao vai trò của hệ thống phòng học này, bởi có phòng tập riêng, có giáo viên bộ môn là điều kiện cần giúp học sinh phát triển năng khiếu. Đây là nội dung có thể nhấn mạnh thêm trong Dự thảo các văn kiện.

Các chuyên gia cho rằng các cơ chế xoay quanh nhân lực cũng là những hạ tầng mềm cần quan tâm. Ông Trần Hữu Sơn đề xuất tăng cán bộ văn hóa, nhất là cán bộ xã, bởi địa bàn xã hiện nay rộng hơn mà công việc văn hóa lại nhiều. Cán bộ xã là những người gần gũi đời sống nhân dân nhất, là những người nắm tình hình thực tế nhất trong việc phát triển văn hóa.

TS Vũ Dương Thúy Ngà cũng cho rằng cần có chính sách và sự quan tâm đến đời sống của người làm thư viện, khích lệ các cán bộ quản lý và nhân viên thư viện chủ động học hỏi, phát huy sự sáng tạo và tận tâm trong công việc.

Đồng tình với các ý kiến về cơ chế phát triển nhân lực văn hóa, PGS.TS Bùi Hoài Sơn nhận định cần xây dựng cơ chế thu hút, bồi dưỡng nhân tài văn hóa, nghệ thuật - từ nghệ sĩ, nhà quản lý đến nhà nghiên cứu, chuyên gia bản quyền.

“Các chương trình đào tạo, bồi dưỡng nghệ sĩ, nhà thiết kế, kỹ thuật viên, nhà quản lý văn hóa không chỉ nhằm nâng cao năng lực cá nhân mà còn hình thành nguồn nhân lực chất lượng cao cho công nghiệp văn hóa Việt Nam. Đây là một bước chuẩn bị cần thiết để chúng ta có thể cạnh tranh trong môi trường sáng tạo khu vực và quốc tế, nơi 'chất xám' là nguồn vốn quý nhất’, PGS.TS Bùi Hoài Sơn chia sẻ.

(*) Bài có sử dụng ảnh về Tháp nước Hàng Đậu của Tạp chí Kiến trúc.

Thúy Hạnh