Xây dựng đô thị Việt Nam: Không chỉ thêm mới, mà phải 'nâng chất'

Ngày 05/11/2025, tại Hà Nội, Diễn đàn Phát triển bền vững đô thị Việt Nam 2025 diễn ra với sự tham dự của đại diện Bộ Xây dựng, Ban Chính sách và Chiến lược Trung ương, lãnh đạo các bộ, ngành, địa phương; cùng các chuyên gia, viện nghiên cứu, tổ chức quốc tế và cộng đồng doanh nghiệp trong lĩnh vực phát triển đô thị.

Đô thị - Nơi định hình tương lai phát triển quốc gia

Từ nhiều năm nay, diện mạo đô thị Việt Nam đã thay đổi nhanh chóng. Những con số biết nói cho thấy tầm vóc và vai trò của đô thị, khu vực này đóng góp khoảng 70% GDP cả nước, là nơi tập trung đổi mới sáng tạo và đóng vai trò “đầu tàu” kéo theo sự phát triển của các vùng lân cận. Quan điểm “lấy đô thị làm động lực phát triển vùng” được Đại hội XIII của Đảng xác định rõ ràng, một lựa chọn mang tính chiến lược cho tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Diễn đàn Phát triển bền vững đô thị Việt Nam 2025 diễn ra với sự tham dự của đại diện Bộ Xây dựng, Ban Chính sách và Chiến lược Trung ương, lãnh đạo các bộ, ngành, địa phương...

Năm 2025 cũng là dấu mốc có ý nghĩa đặc biệt. Không chỉ là năm thứ 10 Việt Nam thực hiện cam kết toàn cầu về phát triển bền vững mục tiêu số 11 (đô thị và cộng đồng bền vững), mà còn là thời điểm bắt đầu vận hành mô hình chính quyền đô thị hai cấp, bước đột phá nhằm đổi mới tư duy quản trị đô thị, tăng quyền chủ động cho địa phương và nâng cao chất lượng phục vụ người dân.

Diễn đàn năm nay được Bộ Xây dựng và Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương phối hợp tổ chức, cùng sự đồng hành của nhiều bộ, ngành và các tổ chức quốc tế như SECO, GIZ, UN-Habitat, WB, AFD… Với ba hội thảo chuyên đề, diễn đàn đã chạm tới những vấn đề cấp thiết của đô thị Việt Nam như: đổi mới sáng tạo - động lực của đô thị thông minh; phát triển đô thị xanh và an toàn trước biến đổi khí hậu; và nâng cao chất lượng sống từ quy hoạch đến quản trị.

Xen giữa nhịp thảo luận sôi nổi là không gian triển lãm các mô hình đô thị thông minh, xanh và thích ứng khí hậu. Những mô hình này không chỉ gợi mở về một tương lai đô thị “đáng sống”, mà còn thể hiện mong muốn biến tri thức thành các giải pháp hữu hình, có thể áp dụng ngay trong đời sống.

Tư duy mới cho giai đoạn phát triển mới

Phát biểu tại Hội thảo chuyên đề “Quy hoạch và quản trị đô thị hiện đại nâng cao chất lượng sống đô thị Việt Nam”, bà Trần Thu Hằng, Vụ trưởng Vụ Quy hoạch - Kiến trúc (Bộ Xây dựng) cho biết, trong những năm qua, đô thị hóa Việt Nam đã diễn ra với tốc độ nhanh, mạnh và có bước tiến vượt bậc. Hệ thống đô thị ngày càng mở rộng, đa dạng về quy mô, hình thái và chức năng. Đô thị trở thành động lực quan trọng của phát triển kinh tế - xã hội, là nơi hội tụ của tri thức, sáng tạo, công nghệ và đổi mới.

Theo bà Hằng, hội thảo chuyên đề hôm nay sẽ tập trung bàn thảo về hai trụ cột then chốt của phát triển đô thị Việt Nam trong giai đoạn mới. Thứ nhất, là đổi mới công tác quy hoạch đô thị - hướng tới tính tổng thể, chú trọng đến bảo tồn bền vững các di tích, di sản văn hóa; liên kết vùng, dựa trên dữ liệu số và lấy con người làm trung tâm.

Thứ hai, là hiện đại hóa mô hình quản trị đô thị theo hướng hai cấp chính quyền địa phương tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, kết hợp giữa chính quyền điện tử - chính quyền số - đô thị thông minh.

“Đây chính là tinh thần cốt lõi mà Nghị quyết 06-NQ/TW ngày 24/01/2022 của Bộ Chính trị về quy hoạch, xây dựng, quản lý và phát triển bền vững đô thị Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045”, bà Hằng nhấn mạnh.

Theo bà Trần Thu Hằng, Vụ trưởng Vụ Quy hoạch - Kiến trúc (Bộ Xây dựng) cho biết, trong những năm qua, đô thị hóa Việt Nam đã diễn ra với tốc độ nhanh, mạnh và có bước tiến vượt bậc.

Hiện nay đô thị hóa ở Việt Nam đang chuyển từ “lượng” sang “chất”. Nếu như trước đây, phát triển đô thị tập trung vào mở rộng không gian, tăng số lượng đô thị, thì nay yêu cầu đặt ra là nâng cao chất lượng sống, phát triển theo hướng xanh, thông minh, có bản sắc và bền vững.

Sau gần 40 năm đổi mới, Việt Nam có hơn 900 đô thị, tỷ lệ đô thị hóa đạt trên 44% và nhiều đô thị lớn trở thành trung tâm kinh tế, tài chính, khoa học công nghệ, tạo sức lan tỏa vùng. Nhưng sự phát triển nhanh cũng kéo theo nhiều sức ép như thiếu đồng bộ hạ tầng; không gian đô thị bị chia cắt; môi trường sống chưa đảm bảo; bản sắc đô thị phai nhạt; quản trị đô thị chưa theo kịp yêu cầu chuyển đổi số và biến đổi khí hậu.

Bởi vậy, điều Việt Nam cần lúc này không chỉ là xây thêm những đô thị mới, mà là định hình một hệ thống đô thị có kết nối, có bản sắc, có sức chống chịu và lấy con người làm trung tâm.

Một trong những chuyển đổi tư duy nổi bật được nhấn mạnh tại diễn đàn là chuyển từ “quy hoạch từng đô thị” sang “quy hoạch hệ thống đô thị”. Đây là cách tiếp cận mà nhiều quốc gia phát triển đã áp dụng thành công khi mỗi đô thị không tồn tại biệt lập, mà là mắt xích trong mạng lưới vùng - quốc gia - quốc tế.

Tư duy đó đòi hỏi quy hoạch phải dựa trên khoa học, dữ liệu và tầm nhìn dài hạn; phải thống nhất giữa không gian, giao thông, môi trường, đất đai, kinh tế - xã hội, hạ tầng xanh và hạ tầng số. Một bản quy hoạch tốt không chỉ là bản vẽ, mà là “khung phát triển” định hướng tương lai của đô thị và đời sống của hàng triệu cư dân.

Đi kèm với quy hoạch là bài toán quản trị. Mô hình chính quyền đô thị hai cấp, nếu vận hành hiệu quả, sẽ giúp đô thị được quản lý linh hoạt hơn, gần dân hơn và minh bạch hơn. Nhưng để làm được điều đó, theo bà Hằng, cần hoàn thiện thể chế, nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ và thúc đẩy chuyển đổi số trong quản lý đô thị.

Trong hành trình phát triển đô thị bền vững, không thể bỏ quên những khu vực cũ kỹ, xuống cấp - nơi hàng triệu người dân sinh sống. Cải tạo, chỉnh trang và tái thiết đô thị vì vậy vừa là nhiệm vụ cấp bách, vừa là thước đo của một đô thị nhân văn.

Câu chuyện không chỉ là xây mới hay phá bỏ, mà là làm sao để người dân - những chủ thể tạo nên “hồn đô thị” được hưởng lợi. Diễn đàn đề xuất cần cơ chế linh hoạt hơn, khuyến khích doanh nghiệp tham gia, hài hòa lợi ích giữa Nhà nước - người dân - doanh nghiệp, bảo tồn di sản và tạo không gian sống tiện nghi, an toàn, xanh cho mọi tầng lớp.

Diễn đàn Phát triển bền vững đô thị Việt Nam 2025 không chỉ là nơi trao đổi học thuật. Đây còn là không gian kết nối, truyền cảm hứng và thúc đẩy hành động.

Từ những cuộc đối thoại tại diễn đàn, có thể cảm nhận rõ một khát vọng chung là xây dựng những đô thị Việt Nam đáng sống, nơi người dân được tận hưởng không gian xanh, dịch vụ tiện ích, môi trường an toàn, văn hóa được gìn giữ và công nghệ phục vụ con người.

Diễn đàn khép lại, nhưng những vấn đề đặt ra vẫn còn nguyên tính thời sự. Con đường phát triển đô thị bền vững vẫn còn nhiều thách thức, nhưng với tầm nhìn chiến lược, sự đồng thuận và chung tay của Nhà nước, doanh nghiệp, cộng đồng và bạn bè quốc tế, hoàn toàn có thể kỳ vọng vào bước tiến mới của hệ thống đô thị Việt Nam: thông minh hơn, xanh hơn, bao trùm hơn và quan trọng nhất, vì con người.

Đình Khương