Xây dựng chuỗi liên kết - giải pháp tất yếu cho ngành thủy sản

Tàu thuyền về bến cảng sau chuyến ra khơi

Yêu cầu cấp thiết

Thực tế hiện nay, tình trạng khai thác bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) không chỉ làm cạn kiệt nguồn lợi thủy sản, mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín và khả năng xuất khẩu thủy sản Việt Nam. Chính vì vậy, cùng với cả nước, tỉnh Lâm Đồng xác định việc xây dựng và triển khai kế hoạch tổ chức sản xuất khai thác thủy sản theo chuỗi giá trị gắn với chống khai thác IUU là giải pháp cần thiết, cấp bách nhằm tạo nguồn nguyên liệu sạch cho chế biến và xuất khẩu trên địa bàn tỉnh. Qua đó, góp phần nâng cao uy tín sản phẩm thủy sản Việt Nam trên thị trường quốc tế. Đây không chỉ là giải pháp tình thế để tháo gỡ khó khăn trước mắt trong chống khai thác IUU mà còn là một chiến lược dài hạn. Mục đích là tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững, ổn định và hội nhập sâu rộng của ngành thủy sản tỉnh.

Thời gian qua, Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh đã thành lập Tổ điều hành và các nhóm nghiệp vụ hỗ trợ, hướng dẫn các đội tàu sản xuất theo chuỗi giá trị tại Cảng cá Phan Thiết, Phú Hài gồm 25 thành viên. Trong đó, chú trọng tuyên truyền, vận động ngư dân tham gia chuỗi. Kết quả đến nay, Nhóm nghiệp vụ tại cảng cá chỉ định Phan Thiết đã vận động 22 tàu tham gia chuỗi, cung cấp 132,13 tấn nguyên liệu sạch, cấp 10 SC. Riêng nhóm nghiệp vụ tại cảng cá chỉ định Phú Hài đã vận động 41 tàu (theo nhóm chiều dài và nhóm nghề) tham gia chuỗi, cung cấp 68,1 tấn nguyên liệu sạch, cấp 5 SC cho 2 doanh nghiệp chế biến xuất khẩu là Hải Nam và HaiWang.

Chế biến sâu hải sản tại doanh nghiệp

Nguyên liệu sạch theo chuỗi giá trị gắn với chống khai thác IUU là nguồn nguyên liệu thủy sản được khai thác và quản lý theo một quy trình chặt chẽ, minh bạch, bảo đảm tính hợp pháp và bền vững. Vì vậy, hiện nay, nhận thức về tính cấp thiết của việc tuân thủ pháp luật trong xây dựng và triển khai chuỗi giá trị tạo nguyên liệu “sạch” cho chế biến, xuất khẩu thủy sản được nâng cao trong cộng đồng ngư dân. Điều này thể hiện qua sự chủ động của chủ tàu, thuyền trưởng trong việc tuân thủ quy định về chống khai thác IUU. Việc xây dựng chuỗi giá trị giúp sản phẩm thủy sản có nguồn gốc rõ ràng, minh bạch. Các thuyền trưởng, chủ cơ sở thu mua và doanh nghiệp xuất khẩu đã chú trọng hơn vào việc ghi chép thông tin từ khâu khai thác đến chế biến. Qua đó, tạo điều kiện thuận lợi cho việc truy xuất nguồn gốc, tạo nguồn nguyên liệu sạch cung cấp cho chế biến xuất khẩu.

Tuy vậy, thực tế cho thấy việc tham gia vào hoạt động chuỗi giá trị chưa đồng đều, một bộ phận nhỏ chủ tàu tuy đã nhận thức được ý nghĩa và tầm quan trọng của chuỗi giá trị nhưng không tham gia do vẫn còn e ngại. Một số cơ sở thu mua, doanh nghiệp xuất khẩu chưa chủ động trong vận động ngư dân thực hiện đúng quy định chống khai thác IUU. Thêm yếu tố quan trọng là cơ sở hạ tầng tại các cảng cá, đặc biệt là các cảng cá quy mô nhỏ, chưa đáp ứng được yêu cầu về kiểm soát, giám sát và bốc dỡ sản phẩm theo chuỗi giá trị.

Theo bà Trần Thị Trinh - phụ trách bộ phận quản lý chất lượng của Công ty TNHH Thủy hải sản HaiWang (phường Phan Thiết): Doanh nghiệp tham gia chuỗi được 3 tháng. Qua đó, tạo thuận lợi về xuất khẩu bằng việc có thể mua được nguyên liệu sạch từ các nậu vựa có tham gia liên kết chuỗi, chủ động được nguồn nguyên liệu sạch. Tuy nhiên, khó khăn hiện nay là nguồn nguyên liệu sạch chưa đáp ứng đủ nhu cầu xuất khẩu, buộc doanh nghiệp phải giảm hợp đồng.

Đại diện Công ty TNHH Hải Nam (phường Phú Thủy) cũng chia sẻ: Hiện thị trường xuất khẩu EU rất tiềm năng. Tuy nhiên, khó khăn gặp phải là việc thu mua nguyên liệu “sạch” của doanh nghiệp không đáp ứng đủ nhu cầu, buộc phải giảm đơn hàng xuất khẩu. Doanh nghiệp mong muốn được cơ quan nhà nước tiếp tục hỗ trợ các dữ liệu của tàu cá, nậu vựa, tạo điều kiện thuận lợi phục hồi xuất khẩu thủy sản.

Ông Nguyễn Văn Chiến phát biểu tại hội nghị về lĩnh vực thủy sản vừa diễn ra

Thúc đẩy, mở rộng quy mô chuỗi liên kết

Chuỗi giá trị thủy sản là tập hợp các hoạt động từ người sản xuất đến người tiêu dùng cuối cùng gồm các tác nhân: Khai thác, sơ chế, thu mua, chế biến, tiêu thụ. Đây là những tác nhân trực tiếp tham gia vào chuỗi giá trị thủy sản. Vì vậy, xây dựng và phát triển chuỗi giá trị thủy sản là xu hướng tất yếu trong quá trình hội nhập và là nhân tố quan trọng thay đổi mô hình tăng trưởng, giúp nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững ngành thủy sản.

Ông Nguyễn Văn Chiến - Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh cho biết: Vấn đề xây dựng chuỗi giá trị hải sản trong khai thác là một trong những công việc rất quan trọng. Chính vì vậy, cần đánh giá lại tình hình triển khai xây dựng chuỗi, bàn giải pháp thúc đẩy phát triển mở rộng quy mô thời gian tới. Việc xây dựng chuỗi còn nhằm mục đích tạo ra nguồn nguyên liệu sạch. Trong đó, không chỉ sạch về an toàn thực phẩm, mà còn là nguyên liệu không vi phạm IUU.

Để đạt được hiệu quả trong thực hiện chuỗi giá trị, ngành nông nghiệp tỉnh cho biết sẽ tập trung vào việc hoàn thiện thể chế, tăng cường năng lực quản lý và nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các bên liên quan. Trong đó, tổ chức các chương trình truyền thông, giáo dục cộng đồng ngư dân về tầm quan trọng của việc tuân thủ pháp luật, tác hại của khai thác IUU và lợi ích của việc tham gia vào chuỗi giá trị. Song song đó, tăng cường rà soát và kiên quyết xử lý tàu cá chưa đủ điều kiện hoạt động. Đồng thời, triển khai đồng bộ và hiệu quả hệ thống giám sát tàu cá bằng thiết bị VMS, bảo đảm 100% tàu cá (thuộc diện lắp đặt VMS) hoạt động trên biển đều được giám sát 24/7.

Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh, sản lượng khai thác hải sản của tỉnh hằng năm đạt bình quân trên 230.000 tấn, tạo nguồn cung quan trọng và cơ bản đáp ứng một phần nhu cầu nguyên liệu cho hoạt động chế biến xuất khẩu của các doanh nghiệp. Giai đoạn 2021 - 2025, ngành nông nghiệp tỉnh đã vận động khoảng 160 doanh nghiệp, cơ sở sản xuất, kinh doanh thủy sản tham gia liên kết chuỗi. Qua đó xây dựng 7 chuỗi liên kết sản xuất, chế biến, tiêu thụ thủy sản tại địa phương với sản lượng sản phẩm an toàn được kiểm soát 6.395 tấn/năm.

Kiều Hằng.