Xây dựng bộ máy chính quyền địa phương phục vụ người dân tốt hơn

Các chuyên gia, đại biểu góp ý tại Tọa đàm Góp ý Dự thảo sửa đổi, bổ sung một số điều Hiến pháp năm 2013 do Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh phối hợp với Hội Luật gia tỉnh tổ chức mới đây. Ảnh:H.Thảo

Trong phạm vi bài viết này, tác giả đề xuất một số ý kiến liên quan đến CQĐP, nhằm đảm bảo hiệu lực, hiệu quả trong hoạt động quản lý nhà nước ở địa phương, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân ở cơ sở.

Điều 110 về chính quyền địa phương

Dự thảo quy định, các ĐVHC của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam gồm tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và các ĐVHC dưới tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. ĐVHC - kinh tế đặc biệt do Quốc hội thành lập. Việc xác định các loại ĐVHC dưới tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và trình tự, thủ tục thành lập, giải thể, nhập, chia ĐVHC, điều chỉnh địa giới ĐVHC do Quốc hội quy định.

Với quy định này, rõ ràng chưa thể chế hóa rõ quan điểm của Đảng về việc bỏ ĐVHC cấp huyện. Vì vậy, tác giả kiến nghị việc quy định Điều 110 phải đảm bảo thể chế hóa cụ thể, chính xác quan điểm của Đảng, đồng thời phải rõ ràng, dễ hiểu đối với toàn dân. Hơn nữa, Hiến pháp là đạo luật gốc, đạo luật cơ bản của Nhà nước - Nhà nước của dân, do dân, vì dân thì phải phản ánh được ý chí và nguyện vọng của người dân.

Không những thế, chủ trương sáp nhập ĐVHC cấp tỉnh, cấp xã, bỏ ĐVHC cấp huyện là một chủ trương đúng đắn của Đảng ta trong bối cảnh đặt ra yêu cầu ngày càng cao của quá trình quản trị quốc gia, quản trị địa phương. Trên tinh thần đó, tác giả kiến nghị hướng sửa đổi như sau: Các ĐVHC của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được phân chia thành:

ĐVHC cấp tỉnh gồm tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; ĐVHC cấp cơ sở gồm xã, phường và đặc khu ở hải đảo. ĐVHC - kinh tế đặc biệt do Quốc hội thành lập.

Việc thành lập, giải thể, nhập, chia, điều chỉnh địa giới ĐVHC phải lấy ý kiến nhân dân địa phương và theo trình tự, thủ tục do luật định.

Điều 111 về tổ chức bộ máy chính quyền địa phương

Dự thảo quy định, CQĐP được tổ chức ở các ĐVHC của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. CQĐP gồm có HĐND và UBND được tổ chức ở ĐVHC phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội quy định.

Như vậy, CQĐP ở các ĐVHC gồm có HĐND và UBND. Tuy nhiên, để nâng cao hiệu quả quản trị đô thị, tinh gọn bộ máy, phù hợp với xu hướng quản lý đô thị hiện đại, đồng thời đảm bảo tính linh hoạt, phù hợp với đặc điểm kinh tế - xã hội và yêu cầu quản lý ở từng vùng, lãnh thổ, Hiến pháp cần xác định rõ mô hình chính quyền đô thị và nông thôn, hải đảo, tránh áp dụng cơ học mô hình HĐND, UBND cho tất cả các vùng.

Tác giả đề xuất hướng điều chỉnh như sau: “CQĐP ở nông thôn gồm HĐND và UBND; CQĐP ở đô thị, hải đảo có thể tổ chức theo mô hình khác phù hợp với yêu cầu quản lý, theo luật định”.

Điều 112 về chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền của chính quyền
địa phương

Dự thảo sửa đổi, bổ sung khoản 2, Điều 112 như sau: “Nhiệm vụ, quyền hạn của CQĐP được xác định trên cơ sở phân định thẩm quyền giữa các cơ quan nhà nước ở Trung ương và địa phương và của CQĐP cùng cấp”. Tuy nhiên, nội dung sửa đổi còn mang tính khái quát, chưa nêu rõ chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền của chính quyền cơ sở.

Trong thực tế, đây là cấp gần dân nhất, là nơi trực tiếp triển khai chủ trương, chính sách và phản ánh nguyện vọng của người dân. Vì vậy, tác giả đề xuất Hiến pháp sửa đổi lần này cần xác định thật rõ thẩm quyền của chính quyền cơ sở để đảm bảo tính chủ động trong quản lý và phục vụ nhân dân. Trong đó, cần xác định rõ thẩm quyền lập quy, hành chính và tài chính. Cụ thể: (1) Chính quyền cơ sở có quyền ban hành các văn bản hành chính áp dụng pháp luật trong phạm vi địa phương (phù hợp với luật định); (2) Có cơ chế phân cấp rõ ràng về quản lý ngân sách, đầu tư công, sử dụng đất đai, thu - chi tài chính để chính quyền cơ sở chủ động giải quyết các vấn đề phát sinh tại địa bàn; (3) Vì vậy, rất cần thiết phải quy định về giám sát, phản biện xã hội của nhân dân đối với hoạt động của chính quyền cơ sở để bảo đảm sự minh bạch, trách nhiệm giải trình.

Ngoài ra, để đảm bảo tính đồng bộ, cần sửa đổi Hiến pháp theo hướng thiết lập nguyên tắc phân quyền rõ ràng giữa Trung ương và địa phương, trong đó có chính quyền cơ sở đảm bảo đúng chủ trương của Đảng là: “địa phương quyết - địa phương làm - địa phương chịu trách nhiệm” và “phân quyền thực chất”.

Hiến pháp cần quy định rõ về nguyên tắc tổ chức CQĐP theo hướng phân quyền, xác định rõ trách nhiệm và quyền hạn của từng cấp, tránh chồng chéo, đùn đẩy, không rõ trách nhiệm, nhằm đảm bảo tính tự chủ của địa phương, giảm sự can thiệp hành chính từ Trung ương trong những vấn đề không cần thiết.

Tác giả đề xuất bổ sung Điều 112: “Nhà nước bảo đảm phân quyền hợp lý giữa Trung ương và địa phương, tạo điều kiện để CQĐP chủ động, tự chịu trách nhiệm trong quản lý, điều hành và phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương”.

Tiến sĩ Vũ Thị Nghĩa