Xanh hóa chuỗi cung ứng để nâng cao vị thế xuất khẩu

Rào cản mới trong chuỗi thương mại toàn cầu

Thực tiễn cho thấy xu hướng này đang lan rộng với tốc độ nhanh. Ông Trần Ngọc Quân, Tham tán thương mại Việt Nam tại Bỉ và EU cho biết, hơn 90% dòng thuế trong Hiệp định EVFTA đã về 0%, tạo thuận lợi lớn cho hàng Việt. Tuy nhiên, cùng với lợi thế thuế quan là yêu cầu bắt buộc về phát thải carbon, an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc. EU không chỉ siết chặt kiểm soát vệ sinh dịch tễ, mà còn triển khai các công cụ điều chỉnh biên giới carbon (CBAM), yêu cầu khai báo và chứng minh toàn bộ chuỗi cung ứng từ nguyên liệu đến khâu vận chuyển. Điều này buộc doanh nghiệp Việt Nam phải đầu tư bài bản vào công nghệ xử lý, tiết kiệm năng lượng và chuẩn hóa dữ liệu sản xuất.

Bà Nguyễn Thị Hoàng Thúy, Tham tán thương mại tại Thụy Điển cho biết, người tiêu dùng Bắc Âu sẵn sàng trả giá cao cho hàng hóa xanh và sáng tạo, nhưng cũng sẽ loại bỏ ngay lập tức những sản phẩm không đáp ứng chuẩn môi trường và minh bạch chuỗi cung ứng. Theo bà, “xanh hóa” đã chuyển từ lựa chọn sang điều kiện bắt buộc và chỉ những doanh nghiệp sớm chuyển đổi mới có thể giữ vững thị phần.

Tại thị trường Hoa Kỳ, đối tác xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, xu hướng này càng rõ nét. Ông Đỗ Ngọc Hưng, Tham tán thương mại Việt Nam tại Hoa Kỳ cảnh báo, các vụ điều tra phòng vệ thương mại ngày càng nhiều và phức tạp. Để tiếp tục tăng trưởng trong nhóm hàng chủ lực như thủy sản, gỗ và nông sản, doanh nghiệp Việt Nam không chỉ phải minh bạch nguồn gốc mà còn cần chứng minh quy trình sản xuất bền vững, giảm phát thải và tuân thủ quy định về lao động, môi trường.

Ông Nông Đức Lai, Tham tán thương mại tại Trung Quốc cũng cho biết, các quy định mới như Lệnh 248 và 249 về quản lý an toàn thực phẩm được áp dụng quyết liệt, với biện pháp kiểm tra trực tuyến và trực tiếp tại cơ sở sản xuất. Trong 7 tháng đầu năm 2025, nhiều lô hàng, đặc biệt là nông sản, đã bị cảnh báo hoặc trả về do không đáp ứng quy chuẩn vệ sinh và truy xuất nguồn gốc. Những đòi hỏi này không chỉ tạo áp lực mà còn cho thấy, nếu không nhanh chóng chuyển đổi quy trình sản xuất, Việt Nam sẽ khó tận dụng được dư địa thị trường khổng lồ ngay sát biên giới.

Từ các ví dụ trên có thể thấy, tiêu chuẩn xanh đã trở thành “giấy thông hành” để hàng Việt Nam đi vào các thị trường lớn.

Việc phát triển khu công nghiệp sinh thái phải được coi là trụ cột

Xây dựng chuỗi cung ứng xanh là giải pháp cốt lõi

Để biến thách thức thành động lực phát triển, Việt Nam đã và đang triển khai một loạt giải pháp mang tính chiến lược, từ quy hoạch ở tầm vĩ mô đến hỗ trợ trực tiếp cho doanh nghiệp. Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên khẳng định, việc phát triển khu công nghiệp sinh thái phải được coi là trụ cột. Các mô hình như DEEP C, Nam Cầu Kiền ở Hải Phòng hay các khu công nghiệp xanh tại Bình Dương và Đồng Nai không chỉ giúp giảm phát thải, tiết kiệm năng lượng, mà còn tạo lợi thế cạnh tranh khi tiếp cận các thị trường khó tính như EU, Hoa Kỳ và Nhật Bản.

Trên bình diện thương mại, hệ thống thương vụ Việt Nam ở nước ngoài được giao vai trò tiên phong. Các thương vụ không chỉ phải cung cấp thông tin thị trường, mà còn chủ động kết nối doanh nghiệp với các kênh phân phối, tổ chức hội chợ, triển lãm chuyên ngành và cảnh báo sớm về các thay đổi chính sách. Nhờ đó, doanh nghiệp có thể chuẩn bị trước các chứng chỉ xanh, tiêu chuẩn an toàn thực phẩm và hồ sơ minh bạch chuỗi cung ứng, từ khâu nguyên liệu đến thành phẩm.

Từ thực tế doanh nghiệp, nhiều hiệp hội ngành hàng đã sớm hành động. Ông Ngô Sỹ Hoài, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam cho biết, xuất khẩu gỗ 8 tháng đầu năm đạt 11,2 tỷ USD, tăng 7%, song chi phí logistics cao và thuế xuất khẩu 25% với gỗ xẻ nhập khẩu vẫn là rào cản. Ông kiến nghị bãi bỏ thuế này để khuyến khích doanh nghiệp nhập khẩu gỗ tròn từ Mỹ, chế biến và tái xuất, vừa tạo việc làm trong nước vừa nâng tỷ lệ nội địa hóa, đáp ứng yêu cầu sản xuất bền vững.

Trong lĩnh vực dệt may, ông Trương Văn Cẩm, Phó Chủ tịch Hiệp hội Dệt may Việt Nam cho rằng, ngành dệt may cần đầu tư mạnh vào công nghệ nhuộm, xử lý nước thải và tiết kiệm năng lượng để đáp ứng chuẩn xanh của EU và Bắc Mỹ. Ông cho biết, để duy trì tăng trưởng, cần gấp rút xây dựng các trung tâm cung ứng nguyên phụ liệu và chuyển đổi sang mô hình sản xuất tuần hoàn.

Bà Đỗ Thị Thu Hương, đại diện Hiệp hội Doanh nghiệp điện tử Việt Nam bổ sung rằng, lĩnh vực điện tử thường chiếm hơn 30% tổng kim ngạch xuất khẩu, cần tích cực chuyển hướng đầu tư vào công nghệ tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải carbon và ứng dụng vật liệu tái chế. Đây không chỉ là cách đáp ứng yêu cầu của các tập đoàn công nghệ toàn cầu, mà còn là cách để giữ vững vị trí “đầu tàu” xuất khẩu của Việt Nam trong thập kỷ tới…

Để duy trì vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu, các chuyên gia cho rằng, Việt Nam cần tiếp tục mở rộng các hành lang kinh tế xanh và đầu tư vào hệ thống quản lý thông minh. Việc kết nối liên vùng bằng đường sắt, cảng biển và trung tâm logistics đạt chuẩn môi trường sẽ giúp giảm đáng kể chi phí vận tải và lượng khí thải. Song song với đó, ứng dụng thương mại điện tử xuyên biên giới và khai thác dữ liệu lớn sẽ hỗ trợ doanh nghiệp tối ưu hóa chuỗi cung ứng, từ khâu dự báo nhu cầu đến phân phối sản phẩm.

Một yếu tố quan trọng khác là phát triển vùng nguyên liệu đạt chuẩn quốc tế như GlobalGAP, ASC hay BAP. Đây là điều kiện tiên quyết để nông sản, thủy sản Việt Nam duy trì sức cạnh tranh, nhất là khi các thị trường cao cấp đòi hỏi kiểm soát nghiêm ngặt về quy trình sản xuất và truy xuất nguồn gốc. Sự phối hợp chặt chẽ giữa địa phương, doanh nghiệp và hiệp hội ngành hàng sẽ giúp hình thành các chuỗi cung ứng khép kín, gia tăng giá trị và bảo đảm bền vững lâu dài.

Trần Hương