Xác định đúng và đủ chi phí môi trường trong mọi hoạt động kinh tế

Đại biểu Trần Nhật Minh - Đoàn ĐBQH tỉnh Nghệ An. Ảnh: Media Quốc hội.

Ngày 28/10, vấn đề phân loại và xử lý rác thải sinh hoạt nhận được nhiều quan tâm của các đại biểu Quốc hội trong phiên thảo luận tại hội trường cả ngày hôm nay về Báo cáo của Đoàn giám sát và dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về kết quả giám sát chuyên đề "Việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành".

Đại biểu Trần Nhật Minh - Đoàn ĐBQH tỉnh Nghệ An cho rằng nguyên tắc "người gây ô nhiễm phải trả tiền" là điểm mới quan trọng của Luật Bảo vệ môi trường 2020, nhưng việc triển khai còn chậm và thiếu đồng bộ.

Theo đại biểu, chính sách phân loại rác tại nguồn có hiệu lực toàn quốc từ ngày 1/1/2025 là bước đi đúng đắn để hình thành kinh tế tuần hoàn, giảm áp lực xử lý rác và bảo vệ môi trường bền vững. Tuy nhiên, tiến độ còn ì ạch: mới 34/63 địa phương thực hiện, chủ yếu ở quy mô nhỏ; 59 địa phương chưa ban hành định mức kinh tế - kỹ thuật, 58 địa phương chưa ban hành giá dịch vụ thu gom, vận chuyển, xử lý rác sinh hoạt.

Đại biểu Minh nhấn mạnh cần thay đổi cách thu phí rác thải, không thu đồng đều theo hộ gia đình mà dựa trên lượng rác thải ra môi trường. "Nếu người dân xả nhiều rác, họ phải trả nhiều tiền hơn, người thải ít, trả ít, không thể thu đồng đều. Khi đó, ai cũng có động lực tiết giảm, tái chế và phân loại rác tại nguồn," đại biểu đề nghị.

Luật Bảo vệ môi trường 2020 quy định phí thu gom, vận chuyển và xử lý rác phải tính theo khối lượng hoặc thể tích thay vì theo hộ, nhằm khuyến khích người dân giảm và phân loại rác. Quy định này có hiệu lực từ 1/1/2025, được hướng dẫn tại Thông tư 02/2022, áp dụng đồng bộ với việc bắt buộc phân loại rác tại nguồn.

Đại biểu Thạch Phước Bình - Đoàn ĐBQH tỉnh Vĩnh Long. Ảnh: Media Quốc hội.

Nhiều doanh nghiệp coi chi phí môi trường là gánh nặng thay vì đầu tư cho tương lai

Đại biểu Thạch Phước Bình - Đoàn ĐBQH tỉnh Vĩnh Long nêu rõ, đánh giá sau gần 5 năm thi hành, Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã mở ra một chương mới trong quản lý tài nguyên và phát triển bền vững của đất nước. Với luật này, Việt Nam đặt vấn đề bảo vệ môi trường ngang hàng với phát triển con người, coi bảo vệ môi trường là nền tảng của tăng trưởng, chứ không phải là cái giá phải trả cho phát triển.

Tuy nhiên, theo đại biểu, công tác kiểm soát ô nhiễm có tiến bộ nhưng chưa bền vững. Nhiều bãi rác tồn lưu hàng chục năm như Nam Sơn (Hà Nội), Khánh Sơn (Đà Nẵng)... vẫn là điểm nóng môi trường. Ô nhiễm không khí và nguồn nước ngày càng nghiêm trọng. Tại Hà Nội, có thời điểm bụi mịn vượt ngưỡng Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cảnh báo gấp 5-7 lần, ảnh hưởng sức khỏe hàng triệu người.

Đại biểu cũng nêu thực trạng, phân loại rác tại nguồn mới đạt khoảng 15% hộ gia đình, nhiều doanh nghiệp vẫn coi chi phí môi trường là "gánh nặng" thay vì "đầu tư cho tương lai". Tất cả những điều đó cho thấy môi trường Việt Nam đang ở ngưỡng giới hạn chịu đựng. Nếu không chuyển đổi mạnh mẽ, chi phí khắc phục sẽ lớn hơn nhiều so với chi phí phòng ngừa.

Từ đó, đại biểu đề nghị Chính phủ cần ban hành chính sách "tài chính xanh quốc gia", phát hành trái phiếu khí hậu, thành lập Quỹ xanh địa phương và ưu đãi thuế cho doanh nghiệp đầu tư công nghệ sạch. Bởi theo đại biểu Thạch Phước Bình, "một đồng chi cho môi trường hôm nay sẽ tiết kiệm hàng chục đồng cho y tế và khắc phục thiên tai ngày mai".

Đồng thời, đại biểu đề nghị xây dựng bản đồ ô nhiễm số quốc gia, cập nhật thời gian thực, giúp người dân quan sát được chất lượng môi trường từng giờ và nắm bắt mọi sự cố ô nhiễm chỉ trong vòng 24 giờ.

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh - Đoàn ĐBQH tỉnh Lâm Đồng. Ảnh: Media Quốc hội.

Tham gia thảo luận, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh - Đoàn ĐBQH tỉnh Lâm Đồng cho rằng, báo cáo giám sát cần làm rõ hơn một nội dung quan trọng như việc áp dụng các công cụ kinh tế trong bảo vệ môi trường nhằm thực hiện mục tiêu kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn.

"Báo cáo mới dừng ở việc liệt kê chính sách và con số, mà thiếu sự đánh giá liệu các công cụ này có phát huy hiệu quả như kỳ vọng hay không. Mục tiêu chính của các công cụ kinh tế không chỉ là tạo nguồn thu, mà là thay đổi hành vi xã hội theo hướng thân thiện môi trường," đại biểu nêu và cho rằng, nhiều doanh nghiệp vẫn xem thuế, phí như chi phí bắt buộc, không phải động lực đổi mới công nghệ sạch.

Hơn nữa, dù thu từ thuế và phí môi trường lớn, chi ngân sách cho bảo vệ môi trường chỉ chiếm khoảng 51% số thu, đồng nghĩa với việc khoản tiền đáng kể thu được từ các công cụ kinh tế môi trường không được phân bổ trực tiếp để giải quyết những vấn đề môi trường cấp bách.

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh yêu cầu Chính phủ cần đồng bộ hóa việc định giá tài nguyên và dịch vụ hệ sinh thái, qua đó xác định đúng và đủ chi phí môi trường trong mọi hoạt động kinh tế.

Đặc biệt, đại biểu cho hay, việc thu hút khu vực tư nhân vào những lĩnh vực như xử lý nước thải, rác thải…chưa thực sự hiệu quả, có rất ít doanh nghiệp tư nhân đầu tư vào các lĩnh vực này vì nguyên nhân chính là lợi nhuận thấp, rủi ro cao và thiếu các ưu đãi đủ mạnh. Do đó, báo cáo giám sát cần làm nổi bật những hạn chế này để thấy rõ khoảng cách giữa chính sách và thực tiễn.

Ngoài ra, Nhà nước cần có cơ chế khuyến khích nhiều hơn cho các hoạt động kinh tế xanh, tuần hoàn, tăng ưu đãi cho kinh tế xanh, như hỗ trợ lãi suất tín dụng xanh, bảo lãnh vay vốn cho doanh nghiệp đầu tư công nghệ sạch, và mở rộng phát hành trái phiếu xanh để huy động vốn xã hội.

Kiều Chinh