Xã hội hóa thể thao: Thành tựu và định hướng phát triển

Đội tuyển U16 Việt Nam tại lượt trận cuối giải U16 quốc tế CFA Team China 2025. (Ảnh: VFF)

Bóng đá – lá cờ đầu của xã hội hóa thể thao

Từ lâu, bóng đá đã được xem là môn thể thao vua tại Việt Nam. Tuy nhiên, hành trình phát triển của bóng đá nước nhà từng trải qua không ít gập ghềnh, nhất là giai đoạn trước khi mô hình xã hội hóa được áp dụng rộng rãi. Từng có thời điểm, bóng đá Việt Nam rơi vào vòng luẩn quẩn của tiêu cực, bán độ và thiếu hiệu quả trong quản lý.

Đặc biệt, những năm 90 và đầu 2000 là thời kỳ nhạy cảm, khi hàng loạt vụ việc bê bối xảy ra, ảnh hưởng nặng nề đến hình ảnh của đội tuyển quốc gia. Vụ huấn luyện viên Karl-Heinz Weigang đòi loại 4 tuyển thủ vì nghi bán độ tại Tiger Cup 1996 là một trong những ký ức đau lòng, đi kèm với câu nói nổi tiếng: “Các anh bán độ trận này giá bao nhiêu?”.

Giữa những bất ổn như vậy, thành tích của đội tuyển quốc gia cũng chưa đủ nổi bật để che mờ đi những hạn chế còn tồn tại. Tuy nhiên, bước ngoặt đã đến từ năm 2000, khi giải vô địch quốc gia chính thức lên chuyên nghiệp với tên gọi V-League. Từ đây, nền bóng đá Việt Nam bắt đầu từng bước tiếp cận và áp dụng mô hình xã hội hóa trên nhiều phương diện: từ công tác tổ chức giải đấu, truyền thông, cho đến công tác đào tạo trẻ...

Mô hình mới này đã mở ra cơ hội phát triển toàn diện, tạo điều kiện để các cấp độ đội tuyển và các câu lạc bộ trong nước ghi dấu ấn rõ nét tại đấu trường châu lục. dần tạo dựng được thương hiệu như những “kẻ ngáng đường” khó chịu, nổi bật với hai lần lọt vào tứ kết Asian Cup (2007, 2023), Á quân U23 châu Á 2018, cùng với đó là thành tích hạng 4 chung cuộc của Hà Nội FC tại AFC Cup 2018/19 – tiền thân của AFC Champions League Two hiện tại.

Ở cấp độ khu vực, bóng đá Việt Nam tiếp tục khẳng định vị thế đáng gờm tại Đông Nam Á với ba chức vô địch AFF Cup vào các năm 2008, 2018 và 2024. Có thể nói, tiến trình chuyên nghiệp hóa và xã hội hóa thoát khỏi cái bóng của cơ chế quan liêu bao cấp đã trở thành “liều thuốc” giúp bóng đá Việt Nam chuyển mình mạnh mẽ.

Không chỉ cải thiện những điểm yếu cố hữu, mô hình này còn nâng cấp toàn diện về điều kiện tập luyện, thi đấu và truyền thông, qua đó lan tỏa sức hút của bóng đá Việt đến khu vực và châu lục, đồng thời gặt hái nhiều thành công ở các cấp độ khác nhau.

Bóng rổ - những thành tựu đáng kể

Bóng rổ Việt Nam cần chú trọng xây dựng và thúc đẩy các giải đấu phong trào. (Ảnh: VBA)

Bên cạnh bóng đá, bóng rổ từ lâu cũng là một bộ môn thu hút sự quan tâm của công chúng, đặc biệt là giới trẻ. Tuy nhiên, do thiếu sự đầu tư trong quá khứ nên thành tích của bóng rổ Việt Nam vẫn còn khá khiêm tốn so với mặt bằng khu vực nói riêng và châu lục nói chung.

Bước ngoặt đến vào năm 2016, khi chính thức ra đời. Ngay lập tức, VBA đã tạo được tiếng vang trong nước nhờ phong cách quảng bá trẻ trung, hiện đại, đồng thời góp phần rất lớn trong việc phổ biến bộ môn này tại dải đất hình chữ S. Không chỉ dừng lại ở đó, các câu lạc bộ VBA còn chủ động phát hiện và thuyết phục thành công nhiều tài năng Việt kiều trở về thi đấu, góp phần nâng cao chất lượng chuyên môn cho bóng rổ Việt.

Trải qua gần 10 năm hoạt động, VBA đã góp phần thay đổi hoàn toàn diện mạo nền bóng rổ chuyên nghiệp trong nước. Đây cũng chính là nền móng cho khái niệm bóng rổ chuyên nghiệp tại Việt Nam, vực dậy một nền bóng rổ từng rơi vào trạng thái gần như “chết lâm sàng” sau 11 năm tăm tối.

Đến thời điểm hiện tại, VBA không chỉ có sức ảnh hưởng sâu rộng trong cộng đồng những người đam mê trái bóng cam tại Việt Nam, mà còn mang lại nhiều bài học đáng giá về cách làm truyền thông, quảng bá hình ảnh và vận hành giải đấu theo hướng hiện đại, trẻ trung và chuyên nghiệp.

Điều quan trọng nhất là VBA cũng như mô hình xã hội hóa không chỉ cứu lấy bóng rổ Việt Nam, mà còn góp phần nâng tầm vị thế của bộ môn này trong khu vực. Các cấp độ đội tuyển bóng rổ Việt Nam, ở cả nam lẫn nữ đã trưởng thành rõ rệt. Những tấm huy chương cũng dần xuất hiện.

Tiêu biểu là tấm Huy chương Vàng lịch sử của đội tuyển bóng rổ 3x3 nữ tại SEA Games 32. Đây có thể xem là tiền đề quan trọng cho những danh hiệu và thành công trong tương lai, trong bối cảnh bóng rổ tại Việt Nam vẫn còn rất nhiều tiềm năng để phát triển.

Kỳ vọng ở tương lai

Bóng đá và bóng rổ mới chỉ là hai ví dụ tiêu biểu và có tác động sâu rộng nhất trong bức tranh thể thao chuyên nghiệp tại Việt Nam. Bên cạnh đó, vẫn còn nhiều môn thể thao khác đang từng bước khẳng định vị thế nhờ mô hình xã hội hóa, trong đó có Billiards, một bộ môn đang phát triển mạnh mẽ trong cộng đồng người hâm mộ những năm gần đây.

Sự lớn mạnh của phong trào chơi Billiards đã kéo theo hàng loạt sự kiện quốc tế uy tín được tổ chức tại Việt Nam, điển hình như Hanoi Open Pool Championship (Hanoi Matchroom). Đồng thời, quá trình xã hội hóa cũng góp phần quan trọng giúp các cơ thủ chuyên nghiệp có điều kiện tập luyện và thi đấu tốt hơn, thay vì phải lo toan mưu sinh như trước.

Tuy còn nhiều điều phải hoàn thiện, nhưng không thể phủ nhận tầm ảnh hưởng rõ rệt của mô hình xã hội hóa đối với thể thao Việt Nam. Những chuyển biến tích cực mà nó mang lại đã, đang và sẽ tiếp tục góp phần nâng tầm nhiều bộ môn trên dải đất hình chữ S.

Không ít vận động viên đã để lại dấu ấn tích cực trên đấu trường quốc tế, ghi điểm trong mắt bạn bè năm châu như Khải “tóc dài”, hay thậm chí là cạnh tranh sòng phẳng cho các danh hiệu lớn ở tầm thế giới như Trần Minh Chiến, Dương Quốc Hoàng...

Dù vậy, quá trình xã hội hóa trong môn Billiards vẫn còn nhiều hạn chế. Nguồn lực chưa được phân bổ đồng đều, chủ yếu tập trung tại các trung tâm lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh hay Đà Nẵng. Bên cạnh đó, nền tảng cơ sở vẫn chưa thực sự vững chắc, và việc khai thác các nguồn lực tại địa phương vẫn còn bỏ ngỏ.

PHONG VŨ - NGUYỄN HUY