Vượt qua 'bộ lọc' để hàng Việt không bị loại khỏi sân chơi quốc tế

Theo dự kiến vào hạ tuần tháng 9/2025 sắp tới Bộ Công Thương sẽ tổ chức một diễn đàn ở Tp.HCM để bàn về vấn đề phòng vệ thương mại (PVTM) với trọng tâm là tăng cường năng lực chủ động phòng vệ cho doanh nghiệp (DN) Việt Nam, cũng như nâng cao khả năng ứng phó và tuân thủ PVTM.

Mối lo từ những rào cản mới

Thông qua diễn đàn về phòng vệ này các DN Việt sẽ nhận diện nguy cơ bị điều tra áp dụng các biện pháp PVTM đối với hàng hóa xuất khẩu (XK) của Việt Nam, các rủi ro và xu hướng điều tra lẩn tránh biện pháp PVTM và gian lận xuất xứ tại các thị trường lớn…

Các DN Việt cần vượt qua “bộ lọc” ESG nếu không muốn bị loại khỏi sân chơi quốc tế.

Có thể thấy việc nâng cao “sức đề kháng” cho các DN Việt trước bối cảnh gia tăng các đòn phòng vệ từ thị trường nhập khẩu là rất cần thiết trong lúc này. Như trường hợp mới nhất được Cục PVTM (Bộ Công Thương) thông tin hôm 9/9 là Cục Ngoại Thương Thái Lan (DFT) đã khởi xướng điều tra tự vệ đối với sản phẩm nhựa polypropylene nhập khẩu.

Cục PVTM đã khuyến nghị các DN sản xuất/xuất khẩu liên quan, đó là trong trường hợp bị Thái Lan áp dụng biện pháp tự vệ, hoạt động sản xuất, XK popyprolylene sẽ gặp khó khăn hơn.

Hoặc mới đây Hoa Kỳ ban hành kết luận hậu sơ bộ vụ việc điều tra chống trợ cấp với sản phẩm đúc bằng sợi nhập khẩu từ Việt Nam, trong đó mức thuế đối với công ty bị đơn bắt buộc là 4.64%. Mức thuế này này tăng so với kết luận sơ bộ là 1,25% do Bộ Thương mại Hoa Kỳ (DOC) bổ sung mức thuế trợ cấp đối với một chương trình trợ cấp xuyên quốc gia. Còn đối với các công ty không hợp tác (dựa trên dữ liệu sẵn có bất lợi) là 201,55%. Dự kiến, DOC sẽ ban hành kết luận cuối cùng về trợ cấp vào ngày 24/9/2025 (có thể được gia hạn).

Theo bà Trần Đỗ Quyên, Phó Cục trưởng Cục PVTM, một trong những thách thức mà DN Việt Nam đang phải đối mặt là từ các vụ việc PVTM do nước ngoài khởi xướng đối với nhiều ngành hàng xuất khẩu (XK) chủ lực.

Chính vì vậy, các DN cần nắm rõ xu hướng áp dụng các đòn phòng vệ từ các quốc gia nhập khẩu, chủ động tuân thủ quy định, bảo vệ quyền lợi chính đáng nhằm giảm thiểu rủi ro, đồng thời nâng cao năng lực cạnh tranh cho hàng hóa XK. Hơn nữa, các DN cần khai thác hệ thống cảnh báo sớm về PVTM, giúp tận dụng nguồn dữ liệu kịp thời để dự báo rủi ro và xây dựng chiến lược XK an toàn, bền vững hơn.

Hoặc có thể kể thêm về việc Cục Quản lý Đại dương và khí quyển (NOAA), Bộ Thương mại Hoa Kỳ vừa qua đã gửi công thư tới Cục Thủy sản và Kiểm ngư (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) thông báo từ chối công nhận tương đương đối với 12 nghề khai thác hải sản của Việt Nam theo Đạo luật Bảo vệ thú biển (MMPA) của Hoa Kỳ.

Trước vấn đề này, trong trung tuần tháng 9/2025, Hiệp hội Chế biến và XK thủy sản Việt Nam (Vasep) đã có văn bản báo cáo gửi đến lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Môi trường. Trong đó có nêu rõ tác động trực tiếp là việc sụt giảm mạnh kim ngạch XK hải sản, nguy cơ mất thị trường Mỹ đối với hải sản vì phần lớn các loài hải sản XK sang Mỹ thuộc các nghề cá không được công nhận tương đương, đồng nghĩa bị cấm XK sang Mỹ từ 1/1/2026.

Trong số các loại hải sản không được công nhận tương đương, cá ngừ là loài XK chủ lực và chiếm tỷ trọng lớn nhất. Tổng giá trị XK cá ngừ của Việt Nam sang các nước năm 2024 đạt gần 1 tỷ USD, trong đó riêng XK sang thị trường Mỹ đạt 387 triệu USD. Các loài khác cũng có giá trị XK đáng kể gồm: mực, cá thu, cá nục, cá mú, cá hồng…Việc này cũng tác động trực tiếp đến sinh kế và việc làm của hàng trăm nghìn ngư dân khai thác biển và công nhận trong các nhà máy.

Đó là chưa kể những tác động gián tiếp. Đơn cử như tác động tiêu cực đến toàn chuỗi cung ứng thủy sản cũng như nguy cơ làm suy giảm uy tín thủy sản Việt Nam trên thị trường quốc tế. Giảm mạnh nguồn cung nguyên liệu được phép XK sang Mỹ. Hải sản khai thác của Việt Nam bị suy yếu năng lực cạnh tranh đối với các quốc gia, quốc đảo đã được Mỹ công nhận tương đương như Thái Lan và các quốc đảo.

Cần nâng cấp trước “bộ lọc”

Chính vì vậy, phía Vasep kiến nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường với giải pháp trước mắt là cần báo cáo Thủ tướng Chính phủ và đề nghị Thủ tướng giao Bộ Ngoại giao tìm kiếm và chủ trì thuê tư vấn Mỹ để hỗ trợ Việt Nam thực hiện các công việc cần thiết, nhằm giải quyết cả các vấn đề kỹ thuật và và công tác vận động tại Hoa Kỳ.

Bên cạnh đó cần thành lập tổ công tác liên ngành để rà soát toàn diện hồ sơ nghề cá, xây dựng kế hoạch ứng phó tổng thể với phán quyết của NOAA. Ngoài ra, cần thực hiện rà soát và hoàn thiện các quy định, chính sách về quản lý nghề cá, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến việc giám sát và báo cáo tình trạng đánh bắt ngẫu nhiên thú biển để chuẩn bị các nội dung kỹ thuật đáp ứng các yêu cầu của NOAA.

Nhìn vào các đòn phòng vệ hay rào cản như kể trên để thấy có những thách thức rất lớn cho hàng Việt trong hoạt động XK và rất cần nâng cấp để vượt qua “bộ lọc” nếu không muốn bị loại khỏi sân chơi quốc tế.

Điều này cũng có thể thấy rõ với việc XK vào thị trường EU. Dự kiến vào ngày 23/9 sắp tới Hội DN hàng Việt Nam chất lượng cao sẽ quy tụ các DN để tổ chức một hội thảo đặc biệt nhằm hướng dẫn việc thực hiện ESG (môi trường - xã hội - quản trị) để thâm nhập EU. Nhất là khi thị trường này đang đặt ra những yêu cầu khắt khe hơn bao giờ hết.

Bởi lẽ, không chỉ cần sản phẩm chất lượng, DN Việt còn phải vượt qua “bộ lọc” ESG – đang được áp dụng mạnh mẽ trong chuỗi cung ứng của các tập đoàn và nhà phân phối tại EU. Giới chuyên gia cảnh báo là đừng để ESG trở thành rào cản khiến DN bị loại khỏi sân chơi quốc tế.

Ngoài ra, ông Trương Tấn Lộc, Phó chủ tịch Hiệp hội Logistics Tp.HCM (HLA), cũng chỉ rõ áp lực từ EU đang thiết lập lại các quy chuẩn mới. Cụ thể là Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM), sẽ có hiệu lực đầy đủ từ năm 2026, hoạt động như một loại thuế carbon áp lên hàng hóa nhập khẩu vào EU. Chính vì thế, DN xuất khẩu sẽ phải mua và nộp “chứng chỉ CBAM” tương ứng với lượng phát thải carbon trong sản phẩm.

Song song đó, theo ông Lộc, Chỉ thị về Thẩm định Tính bền vững của Doanh nghiệp (CSDDD) buộc các công ty phải chịu trách nhiệm về các tác động tiêu cực đến môi trường trong toàn bộ chuỗi cung ứng và áp dụng các tiêu chuẩn ESG một cách nghiêm ngặt.

Và lời khuyên mà ông Trương Tấn Lộc muốn chuyển đến các DN Việt là nên xây dựng, nâng cấp một chuỗi cung ứng minh bạch, bền vững với lượng phát thải thấp. Bởi vì đó là điều kiện đủ để các nhà mua hàng quốc tế lựa chọn các DN Việt Nam. Dữ liệu logistics xanh sẽ trở thành một chỉ số hiệu suất, trực tiếp nâng cao giá trị thương hiệu và năng lực đàm phán của DN Việt.

Thế Vinh